Weer hersteld.
Een lezer schrijft ons: ‘Meer en meer kom ik tot de ervaring, dat het taalgevoel afstompt. Herhaaldelijk lees ik, dat iemand weer hersteld is, zoodat de beteekenis van het voorvoegsel herden schrijver geheel en al ontgaat’. Inderdaad betekent her- als voorvoegsel voor werkwoorden en van deze afgeleide zelfst. naamwoorden: opnieuw, weer. Herstellen is dus: weer gezond worden en weer herstellen: opnieuw weer gezond worden, weer weer gezond worden. Het is een herhaling van het weer-gezond-worden. Dat is natuurlijk helemaal geen onmogelijkheid. Iemand kan wel herhaalde malen ziek zijn en ook herhaalde malen van een ziekte genezen. Als iemand weer hersteld is, is hij dus voor de zoveelste maal weer gezond geworden. Gewoonlijk hecht men aan de uitdrukking: ‘weer hersteld’ echter niet deze betekenis, doch die van: weer gezond, weer beter, weer genezen. ‘Weer hersteld’ is dan een pleonasme, zoiets als een ronde cirkel, een groene smaragd, witte sneeuw, natte regen, hard draven, een zwarte nikker, een oude grijsaard. De toegevoegde bijvoeglijke naamwoorden of bijwoorden zijn hier overbodig, want de door deze uitgedrukte begrippen zitten al in de hoofdwoorden zelf! Elke cirkel is rond, elke nikker zwart en draven gaat nooit langzaam! In het algemeen moeten pleonasmen dus worden vermeden. En toch niet altijd! Want ons taalgebruik berust nu eenmaal niet alleen op de logica. Er zijn zelfs gevallen, waarin zo'n pleonasme is aan te bevelen. Het kan b.v. dienen om een waarderings- of graadverschil uit te drukken. Als iemand zegt: ‘Wat was dat een leuke mop!’, dan maakt hij zich schuldig aan het gebruik van een pleonasme, want mop houdt het begrip leuk in. Er worden echter ook wel eens flauwe moppen getapt, moppen, die eigenlijk geen moppen zijn. Een leuke mop is dus een echte en geen flauwe mop.
Verder mag men van het pleonasme gebruik maken om een scherpe tegenstelling uit te drukken, b.v.: in de witte sneeuw was het rode bloedspoor gemakkelijk te volgen. Deze zin werkt bovendien veel meer op de verbeelding van de lezers of hoorders dan: in de sneeuw was het bloedspoor gemakkelijk te volgen. Het gegeven: de witte sneeuw en het rode bloedspoor gaat nu veel meer leven.
Dichters en andere woordkunstenaars kunnen het pleonasme dikwijls niet missen. Zij bedoelen met ‘het groene gras’ niet mee te delen, dat het gras groen is, neen, ‘het groene gras’ is voor hen één geheel, één begrip. En ‘natte regen’ wekt het onaangename gevoel op, dat men krijgt als men nat wordt van den regen. Het pleonasme drukt geen logisch begrip, maar een gevoel uit en wil tevens dat gevoel bij anderen opwekken. Het mag echter niet te pas en te onpas gebruikt worden en dit betoog dient dan ook niet om het gelaakte ‘weer hersteld’ te verdedigen. Deze uitdrukking zal inderdaad wel ontstaan zijn, doordat de letterlijke betekenis van het woord ‘hersteld’ niet meer werd gevoeld. Niemand ziet er meer in: opnieuw gesteld, weer in orde. Het wordt op één lijn geplaatst met: beter, genezen, gezond en naar analogie van: weer beter, weer genezen, weer gezond zegt men nu ook: weer hersteld. Al is dit strikt genomen dus een verkeerd pleonasme, onverklaarbaar is het niet.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd