Onze Taal. Jaargang 14

Aantal

Men vraagt ons met een enkel woord het verschil tusschen ‘aantal’ en ‘getal’ aan te geven. Ziehier dan dit ‘enkele woord’.

Het Wb. d. Ndl. Taal zegt s.v. ‘aantal’: Het woord is bij ons van jongere dagteekening; het schijnt eerst in het midden der vorige eeuw in gebruik te zijn geraakt. Blijkbaar is het, evenals deensch en zweedsch ‘antal’, uit het Hd. overgenomen: het is niet, gelijk alle overige znw. met ‘aan’, van een ww. gevormd, en de verhouding van ‘aan’ tot het tweede lid ‘tal’ is hier eenigszins gewrongen.

Het hd. woord wordt door Grimm aldus verklaard: ‘Anzahl, numerus, nnl. aantal, verhält sich zu zahl, wie antheil zu theil, und will nicht die volle zahl, nur eine bestimmte zahl, “pars rata”, ausdrücken... Zahl bezeichnet den gesamten inbegrif einer geringen oder groszen menge; anzahl nur einen theil davon.’

Die uitlegging strookt echter slechts met de door Grimm uitgedachte voorbeelden, niet met de door hem aangevoerde bewijsplaatsen, waar ‘anzahl’, bijna overal zeer kennelijk, een onbepaalde totaliteit aanduidt. Zij kan dus de ware niet zijn. Het onderscheid tusschen ‘anzahl’ en ‘zahl’ is blijkbaar hetzelfde als tusschen ons ‘aantal’ en ‘getal’. Het eerste beteekent een hoeveelheid, die onbepaald is, wier grenzen niet scherp zijn getrokken; daarom heeft anzahl, evenals aantal, geen meervoud. Zahl en getal duiden getelde, dus volkomen bepaalde hoeveelheden aan, en zijn daarom ook in het meervoud in gebruik. ‘Aan’ moet hier derhalve anders opgevat worden dan in antheil, ons aandeel; het is hier gebezigd in den zin van: nadering, of van: nabijheid, om te kennen te geven, dat het tal slechts bij benadering bepaald is. ‘Aan’ heeft derhalve in dit woord dezelfde beteekenis als in aenlijck, assimilis, en aenlijcken, similem esse, bij Kilaen, hd. ähnlich, ähnlichen, mnl. aengelijc, got. analeiks, d.i. niet volkomen gelijk, maar tot de gelijkheid naderende.

Aantal, Getal, Hoeveelheid, Menigte, Tal, Veelheid. - De genoemde woorden moeten in twee klassen onderscheiden worden: getal en hoeveelheid hebben steeds een bepaalde-, aantal, menigte en veelheid steeds een onbepaalde beteekenis; terwijl tal tot beide klassen behoort.

Hoeveelheid, de algemeene uitdrukking voor quantiteit, is alleen in zóóverre synoniem met de overige woorden, als het, gelijk deze steeds doen, een samenvatting van gelijksoortige of als gelijksoortig gedachte afzonderlijke eenheden aanduidt (b.v. een hoeveelheid graankorrels), en niet gebezigd is voor iets, waarvan de deelen samenhangen (b.v. een hoeveelheid graan, meel, olie, enz.). Het is eigenlijk een wetenschappelijk of technisch woord, en ziet op de juiste grootte der quantiteit, die, wanneer de quantiteit geteld is, door een getal wordt uitgedrukt. Een ‘getal’, in het afgetrokkene genomen, is de naam eener getelde ‘hoeveelheid’. Voegt men bij de hoeveelheid, die vijf heet, d.i. waarvan het ‘getal’ vijf de benaming is, de ‘hoeveelheid’ vier, dan verkrijgt men de ‘hoeveelheid’ negen. ‘Getal’ wordt slechts zelden concreet genomen voor de eenheden zelve, die dan gerekend worden geteld te zijn. ‘Ik heb de appelen uitgezocht; een klein getal was aangestoken’.

‘Tal’ heeft in den regel dezelfde bepaalde beteekenis als getal in concreto; men zegt daarom onverschillig: bij het tal, en: bij het getal verkoopen. ‘Getal’ is, behalve in: getallenleer en getalssterkte, in samenstellingen niet in gebruik; met ‘tal’ laat zich, streng genomen, van ieder bepaald telwoord een concreet znw. vormen, als: tweetal, drietal, enz.; en zoo ook: talhout, eigenlijk hout, dat bij het tal gesleten wordt.

Aantal, menigte en veelheid hebben steeds een onbepaalde beteekenis, d.i. zij stellen een ‘hoeveelheid’ voor als onbepaald, als niet geteld, zoodat het juiste ‘getal’ onbekend is. ‘Aantal’ duidt doorgaans een vrij aanzienlijke hoeveelheid aan, doch kan ook van een geringe gezegd worden; intusschen zal men twee, drie of vier niet licht een aantal noemen. ‘Menigte’ beteekent steeds een volstrekt, ‘tal’ en ‘veelheid’ een betrekkelijk groot aantal. Men kan zoowel spreken van een klein als van een groot aantal, maar niet van

[p. 16]

een kleine menigte, een kleine veelheid of een klein tal. Men kan wel zeggen een groote menigte; maar tal en veelheid nemen geene dergelijke bepalingen bij zich. Menigte en veelheid zien altijd op de totaliteit der bedoelde dingen; aantal en tal worden ook van gedeelten gebezigd. Menigte sluit alle denkbeeld van tellen buiten; de drie andere onderstellen althans de mogelijkheid, en nemen daarom alleen meerv. znw. bij zich; achter menigte kan ook de enkelv. 2de nv. van volk gevoegd worden. Een menigte volks. Een ontelbare menigte. Een onoverzienbare menigte nieuwsgierigen gaapte het schouwspel aan. Door de veelheid der getuigen duurde het verhoor lang, en toch was er een aantal weggebleven. Hij voerde een tal van verontschuldigingen aan, maar de veelheid zijner redenen deed hem meer kwaad dan goed.