Onze Taal. Jaargang 14

Gunnen.

Een woord dat in den loop der tijden een belangrijke uitbreiding der beteekenis heeft verkregen. Gunnen (soms ook: junnen), een jongere vorm naast: gonnen, jonnen; met het voorvoegsel gegevormd van het na de middeleeuwen niet meer voorkomende ‘onnen’.

Gunnen hangt ongetwijfeld etymologisch samen met gunst, genadeblijk; het grondbegrip in gunnen moet dus zijn: van een genadige, goedertieren, welwillende gezindheid (jegens iemand) zijn, of: zoodanige gezindheid toonen, ofwel: uit zoodanige gezindheid handelen.

Uit pure goedheid, uit louter genade schenken, toestaan, verleenen (van een meerdere of sterkere ten opzichte van zijn mindere gebezigd). Inzonderheid met betrekking tot voorrechten enz., die overheden aan hunne onderdanen verleenen. ‘Waeromme.... Wy (Maximiliaan) uyt onse eyghe propren wille... verleent, gegunt, ende gegeven hebben, verleenen, gunnen ende geven met desen onsen Brieve, de selve onse Stede van Amsterdam, dat sy... haere Wapen... bekleeden... metter Crone van onsen Rijcke’ (Handvest van Amsterdam).

Genade gunnen. ‘De genaede Die min sijn dienaers jont’ (Hooft). Nog meer in 't bijzonder: met betrekking tot genadeblijken, de gaven die God, een god, de goden, of andere bovennatuurlijke machten aan stervelingen schenken. ‘Klaer zijn haer saken, soo de Fortuyn heur dat jont’ (Hooft). ‘De Goon... 't loon u nae verdienste ionnen’ (Vondel). ‘God gunne! (dat): God geve, gehenge, beschikke (dat).

In zwakkere beteekenis: zonder wrevel of tegenstreving, met goedwilligheid, en vandaar: met een welwillende, een vriendelijke gezindheid schenken, verleenen, toestaan, bewilligen. ‘Onze verdraagzaamheid, onze zucht om... alle richtingen een spreekzaal... en een katheder... te gunnen, grenst enz.’ (Gorter). Iemand zijne liefde gunnen. ‘Ick wil u genadig zyn, en uw mijn liefde jonnen’ (Cats). Verlof, oorlof, vrijheid gunnen; iemand zijn wensch gunnen, hetgeen hij wenscht toestaan; de (of: een) eer gunnen; iemand een genoegen gunnen; een blik gunnen op iets. 't Is u gegund: het is of wordt u niet onwillig geschonken, toegestaan; soms niet veel meer dan: het wordt u niet geweigerd, gij moogt uw gang gaan, het zal u niet worden belet.

Soms beduidt: iemand iets gunnen, zooveel als: toedenken, toewenschen (het hem in gedachte schenken, toebedeelen). ‘Hoochloffelijcke vrouw, die... Soo diepe weelde baert in mijn, als jck u jon’ (Hooft).

Bij uitbreiding: geven, schenken, verleenen, toestaan, in het algemeen, zonder het bijbegrip van: met goedwilligheid. ‘'t Geen [uit de klassieken]... by geluck Geberght, elck wort gegunt door Haerlems letterdruck’ (Vondel).

[p. 11]

Rust, verpoozing gunnen: schenken, toestaan, veroorloven. Plaats gunnen: toestaan, afstaan. Iemand (al of niet) den tijd gunnen: geven, laten. Gun; gun mij; men gunne mij: (men) sta (mij) toe, veroorlove (mij). ‘Gunt gij 't, dat een vrind,... U ook zijn meening met oprechtheid moog verklaren?’ (v. Lennep). Indien het mij gegund is: indien men mij toestaat, veroorlooft. Ik gun, dat...: ik gedoog, ik laat toe; maar in de bepaalde opvatting van: ik heb er vrede mee, ik verzet mij er niet tegen, het is mij goed of onverschillig, (dat...). ‘Doch 'k gun dat ieder zich op zijne wijs verlustig'’ (Bilderdijk).

Gunnen: zonder nijd of spijt schenken, afstaan, toekennen (inzonderheid met betrekking tot het genot of het bezit van iets). ‘Ik heb sommige mijner meubelen zelfs te lief om ze [bij testament] aan mijn neef te gunnen’ (Hasebroek). Zich zelven niets gunnen: zich, b.v. uit vrekkigheid, zelfs de eerste behoeften of geriefelijkheden des levens zoo goed als ontzeggen.

Bij uitbreiding: Iemand zonder gevoel van spijt of nijd in het genot of het bezit van iets zien of kunnen zien; vandaar soms: iets gaarne aan iemand laten of overlaten. Iemand het beste (geen kwaad) gunnen: mogen lijden, ja zelfs wenschen, dat het hem goed, voorspoedig, niet kwaad zal gaan. Iemand (de) rust, (den) slaap gunnen: hem het genot van de rust, den slaap niet (b.v. uit spijtigheid of leedvermaak, of ook uit zelfzucht) betwisten. Het bijbegrip van ‘zonder nijd of spijt’ wordt soms nog versterkt door een bijvoeging als: van harte, uit het hart, uit een goed hart. ‘De pais werd meede zou trouwlyk niet onderhouden, nochte de vryheit van den Godsdienst uit zoo goedt een harte gegunt,’ (Hooft). Men zou het hun zoo (van harte, oprecht) gunnen: men zou hun die of die zaak, als men er het geven of het zeggen over had, zoo van harte gaarne doen erlangen. Bij verdere uitbreiding: iemand (al of niet) iets gunnen: soms ook: iemand (al of niet) het recht op het genot of het bezit van iets toekennen; vandaar: van oordeel zijn dat het bedoelde genot of bezit iemand naar recht of billijkheid (al of niet) toekomt.

Met betrekking tot een koop, een leverantie, de uitvoering van een werk en derg., als term in den koophandel, in het bouwvak enz. Gunnen, toewijzen.

Zooals wij, ironisch, een onaangename zaak niet wijten, maar ‘danken’ aan iemand of iets, zoo ‘gunnen’ wij iemand ook datgene, wat wij zelf versmaden of niet begeerlijk achten ‘Jong, wa'n weertje! Overheerlijk! - Zoo! Heerlik! 'En zon die moar niks duut as stêken! Ik gun ze oe.’ (Cremer).

Ook bezigen wij in dezen zin ‘gunnen’, wanneer wij iemand een onaangenaam ding toewenschen. ‘Zulk onzeglijk lijden mag een Christenmensch zelfs niet aan de vijanden zijns vaderlands gunnen’. (Conscience). (Wb. d. Nedl. Taal V, 1273)