Onze Taal. Jaargang 14

[Nummer 3]

Oosterlingen (slot)

Divan is het Arabische diwân, uit het Perzisch gekomen, waar het zooiets als ‘register’ beteekent. Vandaar: de plaats waar de beambten die de registers houden - de mannen van den fiscus - bijeenkomen; de kanselarij, de audientiezaal, de staatsraad. Later ook bij de Arabieren: het tolkantoor, omdat ook daar registers gehouden werden. Vandaar het fransche ‘douane’. ‘Divan’ in onze beteekenis van sofa is voor de Oosterlingen een neologisme. Degenen die den ‘divan’, de vergadering bijwonen, zitten in de rondte op kussens, op een zeer groote sofa.

Elixir is Arab. el-iksîr, in de goudmakerskunst de steen der wijzen. Of het oorspronkelijk Arabisch is, wordt betwijfeld; er zou een door de Arabieren veranderd Grieksch woord achter kunnen schuilen.

Horde. In het Turksch oerdoe, kamp, daaronder begrepen al degenen die met het kamp meetrekken, zooals de kooplieden, de handwerkers enz. Vandaar gebruiken wij ‘horde’ (de h is overtollig) in den zin van: zwervende stam Tartaren of Turken, en men doet verkeerd als men het op andere volken, b.v. op de Arabieren, toepast. Het schijnt dat Voltaire, in zijn Orphelin de la Chine, ‘J'ai vu de ces brigands la horde hyperborée...’, het woord in het Fransch bekendheid heeft gegeven en waarschijnlijk is het hier eerst in gebruik gekomen toen het in Frankrijk gewoon geworden was.

Islam, eigenlijk islaam, van het werkwoord ‘aslama’, = zich overgeven, onderwerpen, namelijk aan den wil Gods. ‘Moslim’ (muslim) is daar ook een vorm van. In het Perzisch is moslimân het meervoud van dit woord, maar hetzelfde, uitgesproken als musulmân, is in die taal, evenals in het Turksch, ook een enkelvoud; vandaar fr. musulman, ons muzelman.

Karaf zal onze weergave zijn van Arab. garrâfa, oorspronkelijk blijkbaar de naam van een hydraulisch werktuig - aan het woord ligt de beteekenis van scheppen ten grondslag -; later, door de Spaansche Arabieren, gebruikt in den zin van karaf. - Koffie komt van Arab. Kahwa of Kahwé, langen tijd een van de vele namen voor wijn. De wortel beduidt: een afkeer hebben (van spijs n.l., omdat het gebruik van wijn gezegd wordt den eetlust weg te nemen). Toen men in de 15de eeuw koffie begon te drinken, paste men kahwé ook daarop toe, omdat koffie wakker houdt, een afkeer van slaap doet ontstaan.

Lak. De Arabieren en de Perzen kenden ‘lakk’, de Indiërs ‘lâksjâ’, en verstonden daaronder verschillende verfstoffen, die met elkaar de roode kleur gemeen hebben; het sap van een plant, ook de gom, de hars, van een boom.

Magazijn. Ons woord voor Arab. machzen, machazen, van het ww. chazana, bewaren: de plaats, het gebouw, waar men iets bewaart. Een betrekkelijk jong woord voor ons; Kiliaan heeft het niet. - Matras. Van Arab. matrah, afgeleid van het ww. taraha, dat ‘van zich afwerpen’ beteekent. Zoo'n matrah was niet bestemd om er op te slapen, maar om er op te zitten: men wierp het neer waar men plaats wilde nemen.

[p. 10]

Oranjeappel. Perzisch narandj of nârang. Vandaar sp. naranja, venet. naranza, milan. naranz, mgri. nerántzion, ngri. nerántzi, port. laranja, ital. arancio; daar zit dus nog niets oranjeachtigs in. Kiliaan schrijft aranie-appel; Dodonaeus, Cruydt-Boeck, arangien, arangieboom, arangieappel, in het Latijn noemt hij den boom malus anarantia, de vrucht malum anerantium of anarantium - maar hij voegt er bij: ‘van sommige oock aurantium: van anderen aurengium, nae de goutgeele verwe, die de schorssen van deze appelen hebben’. Het woord is dus door invloed van het lat. aurum bedorven; vandaar fr. orange, ons oranje.

Riem, pak papier van twintig boek; van Arab. rizma. Het wortelwerkwoord razama wordt van kleederen of stoffen gebruikt, die te samen in één kleed of in één stuk stof worden gebonden. Rizma is dus zooiets als bundel, baal. Dat wij het woord riem bepaaldelijk op een pak papier toepassen, is te verklaren uit het feit dat wij langen tijd ons katoenpapier van de Arabieren ontvingen; eerst tegen het eind van de 13de eeuw liet Alfons X van Kastilië papierfabrieken oprichten.

Schaakspel. De koning in het schaakspel heet in 't Perzisch sjâh; schaakspel is koningspel. Als wij dus zeggen: de koning staat schaak, zeggen wij eigenlijk: de koning staat koning. Schaakmat is samengesteld uit Perz. sjâh en het Arab. werkwoord mâta, vulgair mât, hij is dood, dus: de koning is dood. - Stroop. De Arab. wortel sjariba beduidt: drinken; het substantief sjarba of sjerba: een teug, hetgeen men in een slok drinkt; dit is de klassieke beteekenis, die later gewijzigd of uitgebreid is. De Perzen bezigden dit sjerba, met een wijziging in den uitgang, als sjerbet, in den zin van ons sorbet. Een verwant Arabisch woord is sjarâb, drank, bepaaldelijk wijn of koffie, later ook: stroop. Dit sjarâb is onveranderd in het Spaansch overgegaan: xarabe, Sp. en Port. xarope (jarope), mlat. syrupus, siruppus, syruppus; Ital. sciroppo, sciloppo, siroppo; Fr. syrop, sirop, bij ons siroop en, bedorven, stroop.

Tarief. Arab. ta'rîf of ta'rîfa. De wortel 'arafa beteekent ‘kennen’; 'arrafa: doen kennen, bekend maken; hiervan de infinitief ta'rîf en ta'rîfa, het bekend maken, bekendmaking. - Tulband. Perz. dulband, of dôlband. Wij duiden de tulp met dezen naam aan, omdat de bloem, als zij wijd openstaat, eenigszins op een tulband gelijkt.