Etymologie.
Men vraagt ons zoo herhaaldelijk naar de afkomst van woorden, dat wij gelooven er goed aan te doen door af en toe de (somtijds: vermoedelijke) afkomst van bekende woorden toe te lichten. Hier volgen de eerste.
Aalmoes is via het Latijn, ontleend aan gri. eleêmosune, dat ‘medelijden’ beteekende. Het oude Duitsch sprak nog van elemosyna, elimosina.
Admiraal, door ons ontleend aan fr. amiral, voorheen ook admiral, mlat. amiralius, amirallus en admiralius, admirallus. Het is door de Romaansche volken afgeleid uit arab. amîr, emîr, vorst, bevelhebber, van het ww. amara, bevelen.
Oorspronkelijk werd admiraal eenvoudig voor ‘bevelhebber’ gebezigd; bedoelde men ‘vlootvoogd’ dan sprak men van ‘ammirael van der zee’ (Sp. admirante de la mar). Door toedoen vooral van de Sicilianen en Genueezen heeft admiraal de bijzondere beteekenis: bevelhebber ter zee verkregen.
Akefietje. Men heeft aanvankelijk de herkomst van het woord gezocht in den uitroep: akefi, maar later neigde men meer tot de opvatting dat wij hier moeten denken aan een verbastering van aqua vitae, levenswater, brandewijn, fr. eau de vie. Een aquavît-je, akevietje, akefietje zou dus oorspronkelijk een slokje, een borreltje beteekend hebben en ‘een leelijk (of: mooi) akefietje’ spreekwoordelijk en ironisch gezegd zijn van een werk van onaangenamen of lastigen aard: een overdracht, zeker niet bevreemdend in de taal onzer volksklasse, die nooit afkeerig geweest is van een slokje op zijn tijd en steeds bijzonder veel ophad met ironische uitdrukkingen.
Acacia. De sierheester, dien wij nu met den naam acacia bestempelen, is niet de echte, oorspronkelijke boom van dien naam. Onze tegenwoordige acacia is in het begin van de 17de eeuw door den Franschman Robin uit Noord-Amerika naar Europa overgebracht en heeft bij ons den naam gekregen van Robinia Pseudacacia L.
De echte acacia werd het eerst aangetroffen in Egypte; een doornachtige boom, die daar werd aangeduid met een woord dat ‘doorn’ beteekende. Toen de Grieken dezen boom in Egypte leerden kennen, namen zij de aanduiding ‘doorn’ over (gr. ak- = spits, puntig, doornig): akakía, een naam die in het Latijn acacia werd.
Was de oorspronkelijke acacia dus ‘Een boomachtige heester... veel houtige Tacken voortbringende, die met lange scherpe herde dorenkens besett zijn’, onze tegenwoordige (gewone) acacia heeft geen doorns. Zij bewaart echter in haar naam de herinnering aan haar doornigen voorganger.
Akkermaalshout. Eiken hakhout, dat als bosch geplant wordt; vroeger eiken hakhout, in heggen langs de akkers geplant. ‘Maal’ heeft hier de beteekenis van: teeken, grensteeken. Vgl. ‘maalboom, maalsteen’, boom of steen die de grens van een erf aanwijst. ‘Maal’ is bij ons ongewoon geworden; in het Duitsch leeft het woord nog: ein Mal an der Stirn, Denk-, Merk-, Muttermal. ‘Akkermaal’ beteekent dus: akkergrens.
Alarm. Een woord, ontleend aan den wapenkreet in de Romaansche talen: ital.: all'arme! te wapen! sp.: al arma! oud-fr.: à l'arme! Du.: lärm, lärmen zijn verminkte vormen voor: alärm, alärmen. ‘Alarm slaan’, de trom roeren om de troepen in de wapenen te roepen; ‘alarm blazen’ de trompet blazen met hetzelfde doel. In figuurlijke toepassing: alarm blazen, veel ophef maken van een dreigend gevaar, en daardoor onrust, schrik en angst in de gemoederen wekken. Een loos alarm, een opschudding of onrust waarvoor geen grond aanwezig is.
Alchimist. Zooals bij zoovele woorden met al(alcohol, algebra, alkoof enz.) moeten wij hier denken aan invloed van het Arabisch (‘al’ is het Arabische lidwoord). De oudste vorm van ons woord is het Grieksche ‘chumeia’, afleiding van ‘chumós’, sap, eigenlijk: de kunst aanduidende om sappen uit planten te trekken en als geneesmiddelen te bereiden. Doch later, toen de kunst in Egypte een ander karakter had aangenomen, trad voor chumeia het jongere chemeia in de plaats, onder invloed van Chemia, den ouden inheemschen naam van Egypte, dus zooiets als: de Egyptische kunst. De Arabieren vervormden chemia tot kîmîjâ, of, met het lidwoord ‘alkîmîjâ’, en die naam bleef in gebruik, ook toen de kunst in latere tijden met andere bedoelingen en andere middelen werd beoefend.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd