Onze Taal. Jaargang 12

Nederlandsche geslachtsnamen

Namen van aardrijkskundigen oorsprong.

Namen van algemeen aardrijkskundigen aard zijn er vele: akker, baan, beek, berg, bosch, brink, broek (moerassig land), brug, burg (borg), dal, dam, diep, donk, duin, dijk, einde, gaarde, geest(grond), gracht, heide, hoek, holt (hout), horst (klein, dicht begroeid bosch), kamp, kuil, laan, loo, marsch, meer, moer(as), ode (onontgonnen plaats), oort, poel, put, sloot, sluis (sîl, zijl), stein (steen), tuin, vaart, veen, veer, vliet, voort, water (a, aa), weert, weg, weide, werf, wiel (klein meertje), woud (wold), en nog vele meer.

Ook bij deze namen ontmoeten wij er vele met van of ‘ver’ (= van + verbogen lidwoord: der), en met: aan, achter, binnen, buiten, bij, in, onder, over, te, ten, ter, toe, uit (uut, wt), voor.

Tot de groep namen van aardrijkskundigen oorsprong behooren ook die op ‘siek’: Braakensiek, Wellensiek en dgl. Dit ‘siek’ is n.l. de Nederlandsche transscriptie van hd. sieg of sieck, dat ‘laag, vochtig oord’ beteekent.

In sommige van onze namen leeft de herinnering voort aan plaatsen, wier namen wij nauwelijks meer kennen: Aalbertsberg, Blijdenstein, Diepenhorst, Remmerswaal, Rodenburg, Tetterode... Aalbersberg is de oude naam van ons tegenwoordig Bloemendaal, Tetrode die van Overveen; het stadje Aardenburg in Vlaanderen heette vroeger Rodenburg; Ouddorp op Goeree: Diepenhorst. Rommerswaele, ook genoemd Roemerswaal en Reymerswael is verzwolgen door het water der Ooster-Schelde.

Een klooster van Benedictijner monniken bij Runen in Drente droeg den naam Blidestat (de blijde stede), ter blider steden, ter blider steên, later Blidensteen en Blijdenstein. Deze naam is overgegaan op het dorp dat rondom dit klooster ontstond (ons tegenwoordig Runerwolde), en leeft nu nog voort in den naam van een geslacht.

Namen ontleend aan persoonlijke kenmerken of eigenschappen.

De zucht om iemand een onderscheidenden bijnaam te geven naar eenigen kenmerkenden trek in uiterlijk of karakter is oud en algemeen verbreid. Wij lezen van een Xenarchus Metretes, den dronkaard; Pittacus Soropada, den breedvoet; Marcus Curius Dentatus, ‘je weet wel, met die tanden’. De oude Noren en IJslanders hadden er bijzondere liefhebberij in: Olafr de Pauw, Ketill Platneus, en diergelijke.

Bij ons was deze gewoonte eveneens vrij algemeen, ook in beschaafde kringen. In Middelnederlandsche namenlijsten vindt men er de blijken van (Griet dat Molenpaert). Winkler geeft in zijn boek vele voorbeelden uit de 16de en 17de eeuw. Wij mogen daaruit concludeeren dat men in het algemeen daar niets tegen had, zelfs al klonk zoo'n bijnaam niet bijzonder vleiend. Harm Gerloffssoen, gezegd Witkop; Govert Claessen, dien men noemt Crombeen; Jehan Scrobbe, alias Cromhals; Ryckaert de Gryse; Mejuffrouw Grijthie Onbeleefd. Luitenant Leepoog, Dirk Dirksz, Zoon van bezeten Lijsje.

Wat zou men er ook tegen kunnen hebben, nu zelfs vorstelijke personen getooid werden met epitheta als de Vette, de Kale, de Korte; Govert met den Bult, Zwarte Margriet...

Niet al deze fraaiigheid is - gelukkig - in onze geslachtsnamen doorgedrongen, maar toch herinnert menige naam nog aan die oude naamgeving. De Lange, De Cort(e), De Vette (Veth), Den Dubbelden (= dubbel dik), Smal, Mager, Schraal, Den Breejen, Doude (D'Oude), De Jonghe, De Sterke, De Ronde (met Eyrond?). De Recht, De Crom, De Blancke, Doncker, enz. enz.

Het waren echter niet alleen persoonlijke kenmerken of eigenschappen, die aanleiding gaven tot zulke aanduidingen; ook krachttermen lagen er wel aan ten grondslag. Wij herinneren ons een ambachtsman, die in de wandeling niet anders dan Jan Dorie Jan Doppie heette (een zeer verwaterde basterdvloek). Jan Doet-er-niet-toe - door Ter Gouw uit oude stukken te voorschijn gebracht - zal ook wel om zulk een geliefkoosde uitdrukking zoo genoemd zijn.

Wij kennen den naam der juristenfamilie (waarvan Bilderdijk door zijn moeder afstamde) Duyzenddaalders; het is niet onmogelijk dat de eerste van dien naam b.v. ‘daalders’ voor ‘duivels’ of ‘donders’ in de plaats heeft gezet en dat zijn omgeving hem ten slotte zijn bijzonderen krachtterm als bijnaam heeft toebedeeld.