Onze Taal. Jaargang 12

Nederlandsche geslachtsnamen

Vadersnamen.

In verscheidene van onze tegenwoordige geslachtsnamen herkennen wij oud-germaansche mansvoornamen. In Alewijn leeft de herinnering voort aan den naam Athalwin, edele vriend; in Bertram aan Berchtraven; in Blomhert herkennen wij de namen Bluom en Hart. Boudewijn komt van Baldwin, Burgers van Borchart, Elout van Elewaut, Everwijn van Eburwin, Godschalk van Godescalc, Gijssen van Ghiselin, Hillegers van Hildigar en Hilwerda van Hildiward.

De geslachtsnaam Hubrechts bewaart de herinnering aan den ouden naam Hugibercht; die van Huijsinga aan Huso; Mijnhardt aan Meginhart; Renout aan Reginhald; Thiebout aan Thiudabald; Volmer aan Fulcmar en Wibaut aan Wigbald.

Moedersnamen of metronymica.

Nevens de vadersnamen vinden wij een kleine groep van namen, ontleend aan den naam van de moeder, namen van welke eenige ook tot geslachtsnamen geworden zijn. Daar waar de vader onbekend was, of vóór of kort na de geboorte van het kind was gestorven, of waar de moeder de domineerende factor in het gezin was - door edeler geboorte b.v., om niet te spreken van den tijd, toen de regeeringsmacht in de hand der vrouwen lag - ofwel waar de vader van buiten gekomen was en de naam van de moeder, als inheemsche, ter plaatse meer bekend was dan die van den vader - in al die gevallen bestond er aanleiding het kind naar de moeder te vernoemen; zooals men thans op het platteland nog wel spreekt van Klaas van Niesje, Aart van Naatje, of, met nadere aanduiding van de afstamming der moeder, van Aart van Na van Gerrit.

Wanneer op het eiland Ameland iemand genoemd werd Betse-Rinse-Piet, dan was het daar voor ieder duidelijk dat deze Piet de zoon was van vrouw Rins (Rinske) en de kleinzoon van Betje. En de inwoner van Marken die den naam Symen van Neele-Kee'n-Pieters-Dirk droeg, was daardoor onderscheiden van alle andere Symens; immers hij alleen was de zoon van Dirk, van dien Dirk die tot vader had Pieter, den zoon van Kee(s), wiens moeder Neeltje heette. Zulke naamvormingen zijn geen uitzondering. Vooral in geïsoleerde landstreken, op de Friesche eilanden b.v., waar de bevolking veelal onderling verwant is, komen dezelfde namen dikwijls voor bij neven en nichten, en daar is het dus zaak Jan van Jan en Trijn van Trijn te onderscheiden. Stel dat Ebe een zoon gehad heeft dien hij Jens noemde en deze Jens, vader geworden, zijn spruit Manne heeft vernoemd en Manne in zijn echt verblijd is met een dochter Moiken, dan is deze Moiken eerst dan zonder kans op misvatting aangeduid, als aan haar naam de toenamen Manne Jens Eben zijn gehecht.

In de rekening van de stad Hulst van 1326 vinden wij iemand aangeduid als Hughe Fs vheilsoeten, d.i. Hughe filius verHeilsoeten, dus: zoon van vrouw Heilsoete; en Maerlant gewaagt van een ouden dichter Clays ver Brechten sone, zoon van vrouw Brechtje. In een Zeeuwsch charter van 1290 vinden wij o.m. opgeteekend: Hallinc ver Lieven zone, zoon van vrouw Lieve.

Geslachtsnamen als Agneesens, Truyens, Willemijns, en verschillende namen beginnende met Ver- - in Friesland Fer - mogen wij als metronymicale vormingen beschouwen. Van sommige namen is het twijfelachtig of zij tot de vadersofwel moedersnamen gerekend moeten worden. Het is niet met zekerheid uit te maken of de geslachtsnaam Avis ontleend is aan den mansnaam Ave of aan den vrouwennaam Aafke of Aafje; of wij bij Duyvis moeten denken aan een man Duif als naamgever, dan wel aan een vrouw Duifje, Duiveke. Leentje en Pietje zijn bekende vrouwennamen, maar het zijn tevens verkleinvormen van mansnamen. Betje en Elsje zijn stellig namen van vrouwen - tenzij wij er verkleinvormen van de oude mansnamen Bette en Alis (Eliso, Else, Elso) in moeten zien. Zelfs bij de geslachtsnamen Vrouwes en Vrouwe (afgesleten vorm van Vrouwen) mogen wij niet steeds denken aan metronymica: Vrou (Fraw, Frau, Fro) - oude mannennamen! - leveren in den tweeden naamval dezelfde vormen op. (Frauja in het Gotisch beteekende: heer.)