Onze Taal. Jaargang 11

[Nummer 12]

Een sonnet van Pieter Cornelisz. Hooft (1581-1647)

Wanneer de Vorst des lichts slaet aen de gulden toomen
Sijn handt, en beurt om hooch aensienlijck uiter zee
Sijn uitgespreide pruick van levend goudt, waermee
Hij naere angstvallicheit, en vaeck, en creple droomen
Van 's menschen lichaem strijckt, en berch, en bos, en boomen,
En steeden vollickrijck, en velden met het vee
In duisternis verdwaelt, ons levert op haer stee,
Verheucht hij met den dach het Aerdtrijck en de stroomen:
Maer d'andere starren als naeijvrich van sijn licht,
Begraeft hij, met sijn glans, in duisternissen dicht,
En van d'ontelbre schaer mach 't niemand bij hem houwen.
Al eveneens, wanneer uw geest de mijne roert,
Word ik gewaar dat ghij in 't haylich aenschijn voert
Voor mij den dach, mijn Son, de nacht voor d'andre vrouwen.

De jonge Hooft had een ontvlambaar hart. Hij heeft vele schonen liefgehad, voordat zij hem verscheen, die ‘voochdesse van zijn ziel’, die zijn vrouw zou worden. Hij bekent zelf:

Int bloeyen van mijn jeucht en 't rijpen van mijn sinnen,
Deed mij d' alscheppende Godins speelsiecke kindt
Loshartich doch bedacht nu d'een, nu d'ander minnen...

Wij hebben aan deze neiging tot de min die hem een gemakkelijke prooi deed worden van Cupido, het speelzieke kind van Venus, de prachtigste liefdeslyriek der 17de eeuw te danken. Maar ook, als ‘aanwassende ernst de wufte sinnen breekt’ en Christina van Erp zijn hart blijvend heeft veroverd, Christina van Erp die hij in 1610 als burchtvrouw het ‘Hooge Huis’ van Muiden (het Muiderslot) binnenvoert, dan dicht hij te harer ere nog de schoonste liefdeszangen. Een voorbeeld daarvan vindt U hierboven afgedrukt.

Dit is een sonnet, de versvorm die met de Italiaanse Renaissance, met Petrarca, haar intree deed in de dichterwereld van West-Europa om daar de kunstvorm bij uitnemendheid te worden. Aan strenge eisen van vorm, van bouw, maat en rijm, bindt zich de dichter om in 14 regels zijn innigste gevoelens weer te geven. Veertien regels heeft het sonnet, verdeeld over twee strophen van vier, twee kwatrijnen en twee van drie, twee terzinen, 14 regels met slechts 5 (soms 4) rijmklanken: 2 in de eerste 8, het octaaf, 3 in de volgende, het sextet. De rijmschikking variëert; ze is dikwijls (zoals hier): abba - abba - ccd - eed.

Niet alleen de uitwendige, ook de innerlijke bouw is aan wetten gebonden: aan het slot komt een keer, een wending; hier bij de laatste terzine. Het beeld dat onze dichter te baat neemt om zijn

[p. 90]

diepste emotie duidelijk te maken, eindigt bij regel 11; dan leidt hij u binnen in zijn gemoed: begrijp nu, zegt hij, begrijp hieruit de stemming van mijn ziel.

Hooft begint met een mythologisch beeld; dat is kenmerkend voor zijn tijd, voor de renaissancetijd, de eeuw van vernieuwde en verinnigde belangstelling voor klassieke literatuur en cultuur: Als de zonnegod Phoebus Apollo de gulden tomen ter hand neemt en met zijn rossen de zonnewagen uit de Oceaan (waarin hij de vorige avond aan de kim is neergedaald) opwaarts voert, wanneer hij vol majesteit het gouden hoofd omhoog beurt... Heeft u wel eens op oude prenten de zon zien afgebeeld als een menselijk gelaat, omgeven door een krans van gouden lokken? Dan is u het beeld ‘de uitgespreide pruick van levend goudt’, duidelijk.

Hij verschijnt boven de kim in al zijn majesteit en bant van de mens de beklemmende angst van de duistere nacht, de lome slaap en de ‘kreupele’ dromen, dromen die hinken, brokstukken van waarheid, in wanstaltig verband, bevatten. Als een verlossende tovenaar ‘strijkt’ hij dat alles van 's mensen lichaam en geest. En hij doet meer! Welk een prachtige beschrijving van de zonsopgang over het aardrijk, in slechts enkele korte woorden. Het eerst straalt de bergtop in gulden schijn; hoger rijst de zon, bossen tekenen zich af, weldra afzonderlijke bomen, dan de steden met haar kerken en hoge gebouwen en ten slotte het vlakke land: de weiden met de grazende koeien. Alles verschijnt weer op dezelfde plaats, waar wij het de avond te voren in duisternis zagen vernevelen. De aarde lacht nu in het gouden licht en over het levende water der breed-stromende rivieren tintelen zonneglanzen.

Van de aarde naar het uitspansel: de zon verschijnt en - alle sterren verbleken, worden mat en duister in zijn licht. - En nu komt de wending.

Gij, geliefde vrouw, zon van mijn leven, verschijnt mij, en van mijn gemoed strijkt gij alle duisternis, ik wandel in uw licht. Voor mij is er slechts dè zon, de éne vrouw: alle andere moeten wijken voor Uw glans.

Wanneer ik nu nog even op de verdere schoonheden en technische fijnheden in dit sonnet wijs, op effectvolle alliteraties (duisternissen dicht bijv.), op de meesterlijke omzetting in de twee laatste halfverzen, waardoor als vanzelf mij en nacht de volle nadruk krijgen..., dan vrees ik, dat deze of gene ongeduldig tussenbeide zal komen en zeggen: ‘er zit mij toch iets te veel aan vernuft in dit sonnet’. Wil dan beseffen dat Hooft zo goed een kind van zijn tijd was als wij van de onze; en eindig met de dichter te bewonderen, die met zo vorstelijke toonklank (een sonnet is letterlijk een klinkdicht) zijn verering kon betuigen voor de koningin zijns harten.