Onze Taal. Jaargang 11

[p. 83]

Nederlandsche plaatsnamen.

-Dam.

In ons waterrijke land treft men uiteraard vele plaatsnamen aan, die gevormd zijn door toevoeging van -dam - in de beteekenis van dam in, of dijk langs een water - aan den naam van een rivier, een plaats, of een persoon.

Amsterdam, Alblasserdam, Appingedam, Durgerdam, Edam, Giessendam, Knollendam, Leerdam, Leidschendam, Maasdam, Monnikendam, Muntendam, Noordam, Obdam, Rotterdam, Schiedam, Schoorldam, Spaarndam, Uitdam, Veendam, Volendam, Werkendam, Zaandam, Zwammerdam. En vele andere.

Amsterdam, de hoofdstad des rijks, Amsteldam, de dam (of sluis) in den Amstel, de Amestelle, de rivier die, ontstaan uit de samenvloeiing van Drecht en Kromme Mijdrecht, den naam gegeven had aan de landstreek die zij doorstroomde: Amstelland...

Of, die haar naam ontvangen heeft van deze landstreek? Amstel, de rivier van Amestelle, van Amstelland? Een Amstelland, dat dan niet te vergelijken zou zijn met Delfland, Rijnland, Schieland - maar eer met Gelderland, Gooiland, Griekenland. De schrijfwijze ‘Amstelredam’ - die in oude geschriften méér voorkomt dan ‘Amsteldam’ - zou daarop wijzen, want Amstelredam kan krachtens zijn vorming niet beteekenen ‘dam in den Amstel’, maar: dam der inwoners van Amestelle, van Amstelland, dam der Amstelaren.

Het zou stellig niet onmogelijk zijn; het is wel meer voorgekomen dat de naam van een aan een water gelegen landstreek of plaats overgedragen werd op dat water zelf: de Noord (‘den Oord’) heeft zijn naam ontleend aan ‘oord’ = hoek lands. Wat nu de eigenlijke beteekenis en herkomst zou zijn van deze samenstelling: ame-stelle? ‘Stelle’ zal hier wel beteekenen: (vaste, veilige) woonplaats; en ‘ame’: water; zoodat wij in ame-stelle zouden kunnen lezen: vaste, veilige, droogblijvende grond in een drassige landstreek.

-Heim, -heem.

Niet minder talrijk dan de namen op -dam zijn die, gevormd door achtervoeging van -heim, -heem: woonplaats, erf. Dit achtervoegsel heeft soms in den loop der tijden door den zwakken klem dien het had of kreeg, een verzwakking ondergaan: wij ontmoeten het ook in den vorm: -em, -om, -um, -en.

Den oorspronkelijken vorm treffen wij aan in Sassenheim (vestiging der Saksen) en Diepenheim (Diping-heim); als -hem (of -em) in Arnhem (Arne-heym), Doetinchem (Doetinc-hem), Gorinchem (Gorinc-hem), Hattem (Hat-heim), Ursem (Urs-heim), Woudrichem (Woudric-hem), Zelhem (Sale-haim), Zuilichem (Zuilic-hem).

Als -om en -um verschijnt ons ‘heim’ in Bennekom (Bernic-heim), Beuzekom (Beusic-, Buosink-hem), Ellekom (Ellunk-heim), Erlekom (Adelric-heim) en Hillegom (Hillinga-heim). In Beinum (Bein-hem), Bosum (Bosa-heim), Gellicum (Galling-hem), Heelsum (Heels- of Hels-heim), Heukelum (Hokel-heim), Ittersum (Ytters-heim), Leuvenum (Loeven-heim), Ootmarsum (Othmers-heim), Renkum (Redic-hem), Rossum (Roth-heim), Wilsum (Wils-heim).

Niet op het oog als ‘-heem’plaatsen herkenbaar zijn de namen op -en: Dalfsen (Dalves-hem), Emmen (Emnync-hem), Petten (Pet-hem, nog herkenbaar in: de Pettemer Zeewering), Reden (Ret-hem), Winsen (Windesheim).

Bijzonder geschikt om ons op een dwaalspoor te brengen zijn sommige namen op -dam en -dijk, of -kamp, die toch niets anders zijn dan ‘-heem’plaatsen: Didam (Theo-heim), Zeddam (Syde-hem), Odijk (Iodic-hem), Breklenkamp (Brakking-hem). Trouwens er zijn plaatsnamen die bepaald verstoppertje spelen: wie zou achter Bunnik: Bunninc-hem zoeken, of achter Wilnis: Uulis-hem. Wie zou vermoeden dat achter Doorn: Thorhem schuil gaat, en Beverwijk de heem van Benor was?

Toch is dit zoo. Deze wetenschap danken wij aan hen, die studie hebben gemaakt van onze plaatsnamen en daarbij te rade zijn gegaan met oude archiefstukken en kaarten, waarop de namen nog voorkomen in hun oorspronkelijken vorm, althans in ouder en vollediger vorm dan wij nu kennen, namen die dikwijls nog doorzichtig genoeg zijn om den etymoloog in staat te stellen hun ‘doopceel te lichten’. Het spreekt vanzelf dat plaatsnamen, elken dag door den bewoner gebruikt, in den loop der tijden aan veel vervormingen en verzwakkingen hebben blootgestaan. Ieder kan nog steeds constateeren dat tal van dorpen in den mond der bewoners een geheel anderen naam dragen dan de officieele, op de kaart vastgelegde. Wat kan er niet gebeurd zijn in tijden, toen deze remmingen op papier nog niet bestonden! Tal van plaatsen zijn eerst op papier gefixeerd, toen ze reeds tot onherkenbaar wordens toe vervormd waren.

Serooskerken.

‘Onlangs heb ik gelezen dat de afleiding van den naam Serooskerken geen betrekking heeft op het dorp, dat op het eiland Schouwen is gelegen en waaraan de familie Van Tuyll van S. haar naam ontleent.’

- Het is waarschijnlijk dat Serooskerken in Schouwen dezelfde ontwikkeling heeft doorgemaakt als de gelijknamige plaats op Walcheren; ook Serooskerken in Schouwen heette oorspronkelijk ‘Alardskerke’.