Onze Taal. Jaargang 11

[p. 80]

Oude zegswijzen.

Gracht.

Oudtijds geschreven: graft, grecht, van ‘graven’; eigenlijk: een uitgraving in den grond. ‘Maeckt in dit dal vele grachten’ (2 Kon. 3, 16). Later: met water gevuld kanaal; ‘de gracht van Corbulo’. Ringkanaal rondom een sterkte, een kasteel, een vesting, een geheele stad (‘vestgracht’). ‘Geweld van wallen, dubble gracht, Ontruste honden, wacht by wacht, Beslage poorten, ysre boomen’ (Vondel).

Wij wonen dus aan, wandelen langs een gracht. Maar het taalgebruik heeft ‘gracht’ ook toegepast op de straat langs de gracht, en men laat ons dus wonen op de Keizersgracht, zooals men eertijds woonde: op 't Water (= Damrak). En, daartegenover, duidt de Amsterdammer weer de gracht, het water, aan met ‘wal’. De man die de grachten uitdiept, zou verwonderd opzien als wij hem ‘grachtdieper’ zouden noemen; immers hij heet van oudsher ‘waldieper’.

Mullen.

‘Op een boerderij, waar ik een paar weken heb doorgebracht - in een land, overvloeiende van melk en honing! - hoorde ik de uitdrukking: “me mullen maar an”, wat zooiets beteekende als: wij tobben maar voort. Wat is dit “mullen”?’ Mullen, een bijvorm van ‘meulen’; oorspronkelijk: fijnwrijven, fijnstooten, verbrijzelen. In de latere taal ook: iets drukken, knijpen, aan iets wroeten, met iets sollen, knoeien; tobben, zaniken. In verschillende gewesten als zoodanig voorkomende, zoowel in Z.-N. als in N.-N. - zegt het Wb. d. Ndl. Taal.

Kapel.

Bedehuisje. Afkomstig van een oud germaansch woord ‘kappe’, dat mantel beteekende (wij hebben het leeren kennen in ‘kaplaken’). Het Mlat. maakt er ‘cappa’ van, en, met verkleiningsuitgang, ‘capella’, manteltje dus. Het eerst schijnt de naam voor te komen ter aanduiding van het bedehuisje, waarin de mantel van St. Maarten bewaard werd. Eerst na de 7de eeuw is het woord algemeen geworden in de beteekenis bedehuisje.

Poorter.

Stedeling. Het woord werd vroeger wel eens in verband gebracht met ons ‘poort’, i.d.b. ‘doorgang, ingang’, maar ten onrechte. Het poort, waar ons woord van is afgeleid, is de middeleeuwsche, aan het Lat. ontleende aanduiding van stad.

Ons ‘poorter’ is verdrongen door het uit het Duitsch tot ons gekomen ‘burger’.