Onze Taal. Jaargang 11

Oude zegswijzen.

Ajakkes, ajasses, atjekkes.

Een zonderling woord dat echter geen Nederlander, klein of groot, onbekend is, en dat ondanks zijn lengte van drie lettergrepen, onmiskenbaar wordt verstaan als een rechtstreeksche uitroep van innerlijke afkeer. De uitdrukking handhaaft zich rustig naast haar zooveel korter synoniem: bah!, het woord waaraan zelfs elk kind in zijn prilste jeugd leert een dringende behoefte te verbinden.

Het Wdb. der Nederl. Taal rangschikt dan ook het woord ajakkes - en wel in vier van de talrijke, vrij ver uiteengaande spellingen - zonder verdere verklaring, als: ‘een uitroep van walging, in de platte volksspraak’.

Waar de etymologie zich met de uitdrukking heeft ingelaten, kwam die wetenschap tot nog toe slechts tot een vermeende verbastering van: Ah, Jezus! Oorspronkelijk zou het aldus een uitroep van schrik, een aanroeping zijn geweest. Geloove wie 't kan, doch het lijkt minder dan apocrief.

Er bestaat echter een geestig Engelsch geschriftje van 66 bladzijden met enkele houtsneden, getiteld: ‘A New Discourse of a stale subject, called the Metamorphosis of Ajax.’ Het verscheen anonym in 1596, doch de auteur was Sir John Harington; hetgeen een goed Hollandsche naam zou kunnen zijn.

Deze titel reeds, bevat een dubbele woordspeling, daar stale zoowel verouderd als reukeloos beteekent, terwijl Ajax (uitgesproken: ee-dzjèks) vrijwel gelijkluidend is met: a jakes (uitgesproken: ee-dzjeeks) dat is in goed ouderwetsch Hollandsch: een secreet!¹⁾

In dit werkje dat enkele jaren geleden voor 31 pond sterling van eigenaar verwisselde, wordt met tal van woordspelingen op snaaksche wijze de gedaantewisseling behandeld van zeker privaat vertrekje, door des auteurs ‘noble invention’ der waterspoeling; bevat dus de metamorphose van het door onze voorouders zoo plastisch benoemd: kakhuis (zie De Vries en Te Winkel!) tot de watercloset, onze W.C. oftewel toilet. ‘Niet al dat oogenschijnelijck is, is warachtig’ waarschuwde Gerrit de Veer, maar kan er éénige twijfel aan bestaan dat de beide eenigszins ongegeneerde en in minder goeden reuk staande uitdrukkingen a jakes en ajakkes in den grond volkomen identiek zijn? Doch hoe dan te verklaren dat zelfs de mogelijkheid van dit verband door geen der vergelijkende woordenboeken is... nagesnuffeld?

Een vluchtig onderzoek naar de herkomst van het oude woord in Engeland, eenige jaren geleden ingesteld, heeft niets opgeleverd.

v. N.

Om in de buurt van het voren staande artikel te blijven:

1) Dagregister der Overwintering op Spitsbergen in 1633: ‘maeckten alsdoen ons secreet boven op Solder, respondeerende buyten de tent’.

Bestekamer

- Afgeleid, naar ik meende, van ‘basse camere’. De gelegenheid zou vroeger in de kloosters in het souterrain gelegen zijn. Het woord zou dus met den overtreffenden trap van ‘goed’ niets te maken hebben. Maar ik vind bij Stoett: ‘Deze naam voor het geheim gemak is geene verbastering van het mnl. “basse camere”, ofr. “chambre basse”, eig. benedenkamer, maar eene ironische benaming van wat men in de 17de eeuw ook “het kasteel van Poortugael” of het “Salet” noemde. Als afkorting zegt men ook: de beste...’

Welke opvatting zou de juiste zijn?

j.s.