Onze Taal. Jaargang 10

Waarom?

⦶ Waarom schrijft en leest men, reeds lang en telkens: opgaaf, opgave, in gevallen, waar alleen het oude, goed Nederlandsche woord taak thuishoort? Ondanks de waarschuwing in het Ned. Wdb. (XI 686): ‘verwerpelijk germanisme’, met de juiste onderscheiding: opgaaf, in 't Nederl. alleen: hetgeen (vooral in de school, door onderwijzer of leeraar) wordt ‘opgegeven’ ‘ter oplossing van een vraagstuk, raadsel, probleem’ × taak: hetgeen, door lager of hooger gezag (dus wel b.v. bij een ‘herexamen’, maar toch meestal, voornamelijk, bij de aanvaarding van een ambt enz., en ook, vooral, door het eigen geweten) wordt ‘opgedragen’ om te verrichten. Zoo is ook een der ‘taken’ van het Ned. Wdb. het aan- of afraden (niet ge- of verbieden!) van allerlei -ismen. Het laatste derhalve een woord van hooger, edeler rang! Eene onderscheiding, waarvan de verwaarloozing, het prijsgeven, door een onverantwoordelijke navolging van het Duitsch, eene verarming ware onzer taal!

⦶ Waarom schrijft en leest men, telkens weer, teruggang, waar men bedoelt: achteruitgang? Het Ned. Wdb. (XVI 1630, 1655, e.e.) noemt dit wel ‘vaak... niets meer dan eene vertaling van nhd. (zu)rückgang’; maar het stelt in de omschrijvingen en aanhalingen van teruggaan, teruggang en andere samenstellingen met terug- m.i. niet op afdoende wijze het onderscheid in 't licht tusschen de beteekenissen van terug en achteruit. Beide woorden wijzen eene beweging aan, een gaan van het punt waar men staat (het ‘standpunt’) en van waar men (uit)gaat, in de richting, tegengesteld aan de vóór-, de gelaatzijde van den persoon. Doch terug geeft nog steeds, naar zijne oorspronkelijke beteekenis, te kennen: ruggewaarts, in de richting der aanvankelijke ruggezijde; het onderstelt een, meestal desbewust en vrijwillig, zich om-wenden, een als zoodanig bedoelden, om(me)-keer, terug-keer naar 't punt van uitgang. Achteruit daarentegen beduidt: een zoodanig gaan zonder omwending, ommekeer, dus met het gezicht in de aanvankelijke richting of naar het oorspronkelijk doel gericht blijvend, vóóruit, vóórwaarts

[p. 95]

blijvende zien en streven, hetzij deze beweging vrijwillig, opzettelijk, dan wel (veelal) onder den dwang of drang van personen, toestanden, omstandigheden geschiedt. Al komt dit onderscheid misschien niet in alle samen- en tegenstellingen even duidelijk uit, elk ontwikkeld Nederlander zal, bij eenig nadenken, aanstonds gevoelen dat tegenover den gewenschten, verblijdenden vooruitgang (op maat- of wetenschappelijk of ander gebied) staat de ongewenschte, bedroevende achteruitgang, dat derhalve het gebruik van teruggang een misbruik, een verarming, een ‘achteruitgang’ is!

Nòg erger, en ergerlijker, doch (vooral in taalwetenschappelijke geschriften!) zeer verbreid is dat andere, in het Ned. Wdb. ook gegispte, germanisme: teruggaan op, voor: (in vorm, toestand, beginsel enz.) ontstaan uit; en ook, zelfs, terugvoeren, voor: herleiden tot dien oorspronkelijken vorm enz. Onnoodig te zeggen dat, gelijk voor teruggang nhd. (zu)rückgang (verg. ook rückgängig machen), ook hier nhd. zurückgehen en zurückführen de verleidelijke, immers gemakkelijk te ‘ver-talen’ voorbeelden geweest zijn!

⦶ Waarom schrijft en leest men in allerlei wetenschappelijke geschriften steeds, naar Hoogduitsch model, overzichtelijk, ‘vrij vertaald’ uit nhd. übersichtlich, iplv. het (wel evenmin vanouds overgeleverde, doch) naar analogie van door-, om-, voorzichtig enz. gevormde, met (actieve of passieve) tegenw. deelw. gelijkstaande, overzichtig?

⦶ Waarom schrijft en leest men in allerlei ambtelijke en andere brieven telkens den aanhef: In antwoord op (Uw geëerd schrijven enz.)? Hier is geen Duitsch, maar een (veel ouder) Fransch voorbeeld in 't spel: En réponse à. Waarom niet het oorspronkelijk Nederlandsche, en zooveel juistere: Ten antwoord op enz., waarin de aard en vooral het doel van den aldus ‘aangeheven’ brief zoo duidelijk uitkomt?

⦶ Waarom schrijft en leest men telkens zich rekenschap geven (van iets, of dat enz.), naar fr. se rendre compte de -, iplv. het oude, goede en bijzonder Nederlandsche woord beseffen, dat, ook door het daarnaast staan van het znw. besef, zoo voortreffelijk, kort en bondig, het begrip uitdrukt: het zich (door nadenken, overpeinzen enz.) helder, duidelijk bewust zijn (worden, maken) van de waarheid, juistheid van een denkbeeld, gevoel enz.

⦶ Waarom schrijft en leest men tegenwoordig in de dagbladen onophoudelijk het voorheen geheel onbekende dementeeren iplv. het oude, goed Nederlandsche logenstraffen? Spelen hier Duitsche dagbladschrijvers de rol van ‘makelaars’ tusschen Fransche en Nederlandsche vakgenooten?