Onze Taal. Jaargang 10

Nog eens: inversie.

Een lezer schrijft ons: Uw artikel over inversie, in het nummer van Juni 1941, liet een geval onbesproken dat ik in de ambtelijke briefwisseling geregeld tegen kom, maar waarover bij mij steeds twijfel bestaat. Een eenvoudig voorbeeld moge dienen om U mijn twijfelpunt duidelijk te maken. ‘Wat Uw eerste vraag betreft, ik ben (ben ik) van meening, dat het antwoord daarop ontkennend zal moeten luiden.’ Naar ik vermoed is inversie hier onjuist; echter komt zij in dergelijke zinnen zóó veelvuldig voor, dat ik toch wel behoefte gevoel aan zekerheid op dit punt.

- Wij willen hieromtrent het volgende opmerken: In den mededeelenden hoofdzin¹⁾ is de gewone woordorde: Onderwerp - Werkwoord (d.w.z. den persoonsvorm; de bijkomende deelwoorden of infinitieven komen daarna, en dikwijls ver achteraan) - Andere Zindeelen (voorwerpen, bepalingen, naamwoordelijk deel van het gezegde); kort voorgesteld: Ow. - Ww. - A.z. Men kan echter van die gewone volgorde afwijken, en doet het zeer vaak, hetzij om een ander zindeel dan het onderwerp door vooraanplaatsing vollen nadruk te geven, hetzij louter ter afwisseling: een reeks mededeelende hoofdzinnen, alle in dezelfde gewone woordorde, op elkaar volgend, wordt licht eentonig, stijf, vervelend, ja stuitend. Wat niet kan, is de persoonsvorm van het werkwoord vooropzetten (wel bijbehoorende deelwoorden of infinitieven).

Zoo krijgen we de inversie (d.i. omkeering, of beter: omzetting) van de gewone woordorde: Az.¹ - W.w. - Ow. - (Az.²). Daarbij worden de ‘andere zindeelen’ doorgaans gesplitst in twee groepen: een deel, dikwijls het grootste deel, blijft achteraankomen:

Morgen ochtend om zes uur (Az.¹) vertrek (Ww.) ik (Ow.) met het heele gezelschap per autobus naar Den Haag (Az.²).

Onder de ‘andere zindeelen’ vallen ook de bijzinnen, die immers dienst kunnen doen in den hoofdzin als lijdend of belanghebbend voorwerp en allerlei bepalingen: van tijd, plaats, oorzaak, reden, grond, voorwaarde, doel, toegeving, beperking, enz.

Dus wanneer zulk een bijzin aan den hoofdzin voorafgaat, krijgt die hoofdzin de omgezette woordorde.

‘Voor je naar huis gaat, moet je even bij mij aankomen.’ ‘Waar het doode lichaam zal zijn, zullen de arenden vergaderd worden.’ ‘Omdat Jantje ziek is, heb ik Pietje maar gestuurd.’ Indien Jantje nog ziek is, moest je Pietje maar sturen. Hoewel wij alles in bijzonderheden afgesproken hebben, is de uitvoering van het werk tot heden achterwege gebleven. Voor zoover ik er over oordeelen kan, is die zaak in orde.

1) Vragende, wenschende, gebiedende hoofdzinnen hebben andere woordorde dan de mededeelende. En de bijzin is door een eigen woordorde weer van alle hoofdzinnen onderscheiden.

[p. 67]

Maar op dezen algemeenen regel zijn uitzonderingen. In sommige gevallen kan men ook de gewone woordorde volgen, in enkele gevallen moet men dit zelfs.

I. Achter eenige voegwoordelijke bijwoorden kan men, om hun beteekenis scherper te doen uitkomen, een pauze maken (in schrift door komma aangeduid) en dan de gewone woordorde behouden:

‘evenwel (niettemin) kunt ge uw gang gaan.’

‘evenwel, (niettemin,) ge kunt uw gang gaan.’

‘nochtans bleef de veldheer talmen.’

‘nochtans, de veldheer bleef...’

‘daarenboven (bovendien) raakte het geld op.’

‘daarenboven, (bovendien,) het geld raakte op.’

‘intusschen mag je niet vergeten...’

‘intusschen, je mag niet vergeten...’

‘integendeel heb je alles aan je zelven te wijten.’

‘integendeel, je hebt alles...’

(Men leze hieromtrent Overdiep, Stilistische Grammatica, § 358; daar vindt men nog: immers, inderdaad, inmiddels, e.a.

Men isoleert dat bijwoord, het krijgt het karakter van een tusschenwerpsel, een uitroep, zooals: helaas; och arme; mooi zoo; kom aan; wel ja; nou-nou; kom-kom; nu; welnu; kijk; zie daar; gekheid; juist andersom; enz.; sommige zal men als elliptische zinnen moeten beschouwen, in oorsprong althans. Een enkele heeft neiging, bijwoordelijke bepaling te worden, en óók inversie toe te laten:

‘juist andersom stelde hij zich zelf in levensgevaar’.

‘juist andersom, hij stelde enz.’

II. Ook bij vooropgestelde bijzinnen blijft de inversie, soms mogelijker-, soms noodzakelijkerwijze, weg.

1)

noodzakelijk: a) na voorwaardelijke en onderstellende bijzinnen zonder voegwoord; en bij die met de verbinding: of - of ‘Kan de man niet wachten, hij kan heengaan’. ‘Mocht de vermiste nog opdagen, hij zal alles grondig veranderd vinden.’ ‘Of de jongen zin heeft of niet (of geen zin), hij zal zijn lessen in de puntjes hebben te leeren.’ (Het eerste, onderschikkende, ‘of’ heeft hier nog de oude beteekenis van ‘indien’, ‘in geval’; het tweede is het gewone nevenschikkende ‘of’.) (Hierbij valt op te merken, dat men doorgaans in deze zinnen ‘dan’ of ‘zoo’ vóór aan den hoofdzin zet, en daardoor komt dan inversie tot stand. Maar zonder zulk een bijwoord is het onmogelijk.) b) na toegevende bijzinnen, aanvangende met al, wie (ook), wat (ook), hoe (ook): Al stroomt de regen, Jansen gaat om elf uur wandelen.’ ‘Wie ook thuis blijft, Hoe koud het (ook) mag zijn, Wat voor weer het (ook) is,... Jansen gaat op stap.’ ‘Hoe het zij, wij blijven vrienden.’

2)

inversie en niet-inversie zijn beide mogelijk: a) na voorwaardelijke bijzinnen met voegwoorden: indien, zoo, als, wanneer: ‘Indien; Zoo; Als; Wanneer hij (maar wat) toekomst in de zaak zag, zou hij (of: hij zou) wel steviger aanpakken.’ ‘Ingeval je geld te kort komt, kan ik (of: ik kan) je wel met een paar duizend gulden helpen.’ b) evenzoo na toegevende bijzinnen met: hoewel, ofschoon: ‘Ofschoon; Hoewel iedereen zijn onverschilligheid toonde, bleef de kwakzalver (of: de kwakzalver bleef) maar doorredeneeren.’

N.B. Iedereen voelt wel dat bij niet-inversie de scheiding tusschen bijzin en hoofdzin grooter is dan bij inversie, en daardoor de levendigheid van voorstelling in het eerste geval grooter is dan in het tweede.

Ten slotte: na de beperkende bijzinnen:

1)	na bijzin met: voor, zoover, zooveel, behalve dat, is de inversie noodzakelijk;
2)	na bijzin met: wat betreft, belangt, aangaat, aanbelangt, is inversie heel gewoon, maar men kan ook, om wat meer nadruk te geven, de inversie weglaten.