Onze Taal. Jaargang 8

Van onze leden.

Te zamen treffen

- Een vriend, die mij uitnoodigde met hem naar de bioscoop te gaan, schrijft mij: ‘Ik stel je voor, dat wij ons om 7 uur aan den ingang te zamen treffen’. Wat dunkt U van deze uitdrukking?

Aldus een lid. Ons antwoord is, dat, alhoewel de geciteerde zin een sterk Duitschen indruk maakt, wij voorzichtig moeten zijn met onze afkeuring er van. Het kan stellig anders. Voor treffen zouden wij met voordeel ‘ontmoeten’ kunnen zeggen; in onze ‘Samenvatting’ zal men dit woord dan ook vinden. Dat ‘samentreffen’ - of, zooals de schrijver zegt: ‘te zamen treffen’ (zusammentreffen) - doet denken aan een toevallige ontmoeting, een samentreffen van omstandigheden b.v., maar als wij het Woordenboek opslaan, zien wij dat die toevalligheid geen vereischte is; het Wdb. (XIV, 79) zegt namelijk: Samentreffen, uit samen en treffen. Elkander ontmoeten, oorspronkelijk (wij spatiëeren) met de gedachte aan toevalligheid.

Wat misschien in den gegeven zin stoort, is dat ‘ons’; daarvoor zouden wij stellig ‘elkander’ verkiezen, en dan kan dat ‘samen’ rustig wegblijven, dat is al in dat ‘elkander’ treffen opgesloten.

Wij zouden dus komen tot: Ik stel je voor, dat wij elkaar om 7 uur aan den ingang ontmoeten. Moet het nog gebeuren, dat uitgangetje? Zoo ja, laat ons lid dan een paar nummers van Onze Taal bij zich steken; misschien gelukt het hem in de pauze zijn vriend voor ons te winnen!

Zijn ‘officieel’ Nederlandsch en zuiver Nederlandsch tegenstrijdige begrippen?

Deze oratorische vraag dient een inzender van de Nieuwe Rotterdamsche Courant tot titel van een stukje, waarin hij het Ministerie van Justitie kapittelt over zijn stijl en op de volgende taalvlekken wijst.

De richtige functionneering (juiste, goede, behoorlijke) - nauwkeurig het omgekeerde (hd. gerade, genau das Entgegengesetzte) (juist, precies het tegengestelde) - Critieklooze (oncritische) medeburgers - Onderomstandigheden (hd. unter Umständen) (onder zekere, bepaalde omstandigheden) - gelijke fout (een gelijke, een dergelijke fout) - Beknopt aantal (klein, gering aantal).

Glasblazerstaal

- In een populair artikel over de kunst van het glasblazen vind ik de volgende, eenigszins vreemd aandoende woorden. De kroezen worden gevuld met iets, dat aangeduid wordt met gemeng; dan wordt aan dit ‘gemeng’ iets toegevoegd, als bruinsteen en ‘arsenik’, en dit toevoegsel heet ‘de beschikking’. Als het proces een zekere phase heeft bereikt, begeeft de glasmaker zich naar den oven en ontneemt daaraan met een ijzeren staaf een weinig glas. In een verder stadium komt een man op de proppen, die luistert naar den naam van indrager; die brengt het product naar den koeloven, waarin het door den pleger wordt opgestapeld.

Misschien willen de glasblazers ook eens overwegen hunne termen te herzien!

Niet ‘geschoold’...

Een bekende boekhandel geeft in een aankondiging voor het venster te kennen dat alléén rijwielen van clienten voor de winkelpui geplaatst mogen worden. Alle anderen zullen verwijderd worden!

Maar weer naar school om de taal te leeren. Welke school? Inrichtingen te over en ze zijn alle goed. Op één na, een instituut met een wereldreputatie. Dat noodigt ons uit om zijne zegeningen deelachtig te worden en roept ons daarbij toe: Laat Uw inschrijven!

Raar springen sommige menschen met de taal om en welk een schade brengen zij de taal en zichzelven toe. Maar dat laat hun koud, zooals onze krant vanmorgen zei.

Het zeer vervelende ééntje

- Het gebruik om op het woord een accenten te plaatssen, neemt zienderoogen toe; men durft het blijkbaar niet aan gewoon maar een te schrijven en het aan onze intelligentie over te laten een te lezen en niet 'n. ‘Sinds geruimen tijd is de toestand zoodanig verslechterd, dat ik er van heb moeten afzien U één U waardiger ontvangst te bereiden.’

Ja, de toestand is inderdaad ‘verslechterd’!

[p. 35]

Uit de bladen

- De fantastisch belichte stad. - De agent was gemakkelijk te overhalen. - De geachte schrijfster laat mij meer zeggen... dan het geval is. - ... dat het Geheim eener Keizerin... op volkomen juistheid gegrond is. - ... indien men aan fantastisch gerekende verhalen... eerder aandacht schenkt. - ... er op gewezen hoezeer Elisabeth haar Carolina in het bijzonder sprak van den Beierschen Koning. - (perioden die) elkander gelijk waren. - dat tal van malen over Middleton gezinspeeld wordt. - ... dat de Keizerin een zoodanige uitzinnige smart aan den dag legde. - een vlugschrift, dat de vorming eener oppositioneele groep in Duitschland wil wijsmaken. - het bereiden... van erwtensoep? neen - van stalen en betonnen buizen!

Bestand

- Een artikel spreekt van een ‘beukenbestand’. Dit woord is rechtstreeks overgenomen uit het Duitsch; de Duitscher spreekt van: Bestand an Waren, an Geld; Bestand an Bäumen; Viehbestand, Fischbestand. Voor de meeste uitdrukkingen hebben wij een Nederlandsch aequivalent: goederen-, geldvoorraad, veestapel; voor ‘beukenbestand’ (‘het voedselverbruik van een beukenbestand in kg per jaar en per ha’) zou ‘bebossching’ kunnen dienen. Maar een goed woord voor ‘Fischbestand’ wil ons niet dadelijk te binnen schieten. Vischstapel klinkt wat ongewoon. ‘Vischrijkdom’?

Eenheids

- ‘Ik weet niet wat Dr. Hellinga (Algemeen Beschaafd) bedoelt met ‘eenheids-oe’, maar mocht het zijn: einheitliche oe, dan zou ik willen voorstellen in plaats daarvan te spreken van: eenparig aanvaarde oe.

Er is een nieuw soort brood in de maak, dat dienst zal moeten doen als de omstandigheden ons niet meer zullen toestaan brood te bakken van de gewone samenstelling. Ik hoop vurig dat dit een naam zal krijgen als standaardbrood, crisisbrood of oorlogsbrood en dat ons niet de ramp boven het hoofd hangt ‘eenheidsbrood’ (Einheitsbrot) te moeten eten.

(G-n.)

- Een medelid in een ver verwijderd land vestigt nog eens de aandacht op woorden als: ‘prachtgeschenk’ voor prachtig geschenk, schitterend cadeau; ‘antwoordomslag’ voor enveloppe voor antwoord; ‘nadere adresaanduiding’ voor verdere aanduiding van adres; ‘stadsbeeld’ voor voorkomen van de stad; ‘woordbeeld’ voor voorkomen van het woord. En op ‘tanken’ voor ‘benzine laden’ of ‘-innemen’; en ‘wolkenkrabber’ voor....? ‘Luchtschrapper’ zegt ons lid, maar zouden wij daar niet iets anders voor kunnen vinden?

Natuurreservaat

- Inderdaad, dàt is het woord: warande (of, als men wil, natuurwarande). Dat is de oude, mooie term. Onbekend bij de groote menigte? Goed, onbekend dan; maar dan moeten wij er voor zorgen, dat het weer bij de ‘menigte’ bekend wordt.

Of wij het woord reservaat afkeuren, het als een germanisme beschouwen? Stellig niet, evenmin als wij dit doen bij: praeparaat, surrogaat, obligaat en dgl. Maar nu wij eenmaal zulk een mooi, oud woord bezitten, waarom zouden wij dan een woord gebruiken ontleend aan een vreemde taal? ‘Natuurtuin’ stelt een lid voor, maar doet dat niet te veel denken aan een omheinde ruimte? Wij weten wel van Hollands tuin, maar onze gedachten gaan toch eerder naar stadstuintje, dierentuin enz. Warande is weidscher!

Omslag

- In de vorige aflevering hebben wij vermeld, dat een onzer medeleden zich verzette tegen wat hij noemde de ‘hebbelijkheid’ om te spreken van den (economischen) omslag, en wij hebben dat woord toen in bescherming genomen door te wijzen op het goed Nederlandsche omslaan (van het weer, bv.). ‘Dat is alles goed en wel’, antwoordt nu ons lid, ‘maar daarmede hebt gij nog niet het bestaansrecht van omslag bewezen.’

* Daar kon Uw lid wel eens gelijk aan hebben, merkt een lid van onzen Raad op; ‘het Nederlandsch kent die beteekenis niet, of tenminste ommekeer is beter!’ Peccavi!

Benadrukken

- ‘Spr. benadrukte hetgeen de vorige spreker had betoogd’. Is ‘benadrukken’ wel een goed Nederlandsch woord? Het Woordenboek kent ‘betonen’ (accentueeren), maar teekent er bij aan: wellicht onder invloed van hd. ‘betonen’ gevormd, en in dit licht beschouwd, zullen wij benadrukken niet mogen afwijzen. Maar noodig hebben wij het woord stellig niet; wie zich niet al te zeer in tijdnood bevindt, zal er zijn voordeel bij vinden, als hij het begrip omschrijft. In het gegeven voorbeeld: ‘spr. legde den nadruk op, vestigde de aandacht op, verklaarde uitdrukkelijk in te stemmen met hetgeen....’

- Het lid, wiens opmerkingen wij in de vorige aflevering bespraken, (O.T. Juni, blz. 26, eerste kolom) onderstreept nog in een krantenbericht den zin: ‘In 1914 verliet hij het leger onder toekenning van pensioen’, blijkbaar oordeelende dat, nu deze krijgsman bij het verlaten van den dienst niet aan een ander pensioen toekende, maar hem dat pensioen toegekend werd, de zin anders had moeten luiden.

(Dat ‘onder’ kan ons hier niet bevallen: onder toekenning, onder opgave van, en, zij het dan in mindere mate, ook: onder betuiging van (onze deelneming); waarom zouden wij hier niet zeggen: met....?)

[p. 36]

Regelmatig

- ‘De Amerikaansche vliegboot Yankee Clipper is vandaag te 7.27 n.m. te New-York opgestegen voor de eerste vlucht van den regelmatigen transatlantischen dienst’.

(Reuter)

- ‘De Yankee Clipper heeft op haar eerste geregelde postvlucht tusschen Amerika en het Europeesche vasteland Lissabon bereikt.’

(United Press)

Wij houden het met United Press.

(Later bericht) ‘De vliegboot Yankee Clipper is te Port Washington aangekomen en heeft daarmede de eerste retourvlucht in den geregelden dienst van den Atlantischen Oceaan volbracht.’

(Reuter)

Bravo Reuter!

-Name

- Ons lid Mr. J.J. Montijn vraagt nog eens de aandacht voor enkele ‘-name’s en wel ten eerste voor opname, een woord, zegt hij, dat bezig is in onze tijdschriften en dagbladen het internationale foto, en ons ‘kiekje’ te verdringen. En dan niet te vergeten inname, dat nota bene de bescherming geniet van de Gemeente 's-Gravenhage; deze Gemeente laat n.l. automobilisten precario-belasting betalen voor ‘inname van gemeentegrond’!

Verlading

- Vroeger sprak men, zoo zegt ditzelfde lid, van (goud)verschepingen, of -verzendingen, maar thans leest men herhaaldelijk (o.a. in De Polis) van goudverladingen. Het doet ons lid denken aan hd. Verladung.

Mee-smuilen

- Zóó moet, volgens Franck van Wijk (zie O.T. 1934, 27), dit woord afgebroken worden. ‘Men doet het echter bijna steeds verkeerd, n.l. als mees-muilen’.

Inderdaad; maar men bevindt zich daarbij in goed gezelschap. Onze Van Dale (van 1898) heeft ook geen rekening gehouden met de etymologische beteekenis van het woord!

Meerderen

- ‘Alles ging goed tot aan Isenbuttel bij Hannover, waar een staaldraad zich begaf. De Duitsche commandant, bang dat meerderen zouden volgen, wilde zekerheidshalve landen....’

Het is te begrijpen. Het zou voor onzen commandant verre van prettig geweest zijn, als zijn Vorgesetzten zich op eens en bloc hadden ‘begeven’ en liever dan dat te riskeeren, zocht hij maar den vasten grond op en liet ze er uit.

Vordering

- Een regeeringsuitgave, verschenen bij de Landsdrukkerij, spreekt van ‘vordering’, waarmede bedoeld wordt: requisitie, opeisching.

Engelsch

- Een lid beklaagt zich over de voorkeur van sommige winkeliers voor het Engelsch, en dan nog soms zoo'n raar Engelsch; stemgember is al iets heel gewoons en pinkzalm komt er ook al in.^*)

Waarom spreken wij, zegt hij, nooit meer van een gelukkig einde of van een gelukkig slot, maar altijd van happy ending, of liever nog van happy end? Hoe zouden wij er toe gekomen zijn het kleedingstuk, dat de Engelschen dinner jacket noemen, met ‘smoking’ aan te duiden? Welke overwegingen zouden ons er toe geleid hebben, een denkbeeld, een voorstel, met ‘suggestie’ aan te duiden?

Als wij bridge spelen, zou het Hollandsche ‘maat’ uit den toon vallen; dus zeggen wij ‘partner’ (dikwijls hoort men niet paar-tner, maar par-tner). Wij spreken ook van manche: zou daar een Nederlandsch woord voor zijn? Van onbekendheid van den vertaler met het Engelsch getuigde een feuilleton in een van onze dagbladen, waarin gezegd werd: als de kruideniet nog maar open was, liever nog de markt. Wie wel eens in de V.S. is geweest (daar speelt namelijk het verhaal), weet dat de Amerikanen het woord gebruiken voor winkel van versche levensmiddelen (groente, fruit, eieren enz.).

*) Een pinkstier is een éénjarige stier; een pinkzalm zal dus ook een dier zijn van dien aanvalligen leeftijd!

Medestanders

- Dat wij, Nederlanders, bij ons streven om onze taal vrij te houden van insluipsels, die vreemd zijn aan haar wezen, kunnen rekenen op de sympathie van onze broeders uit het Oosten, die zelf dien strijd zoo hardnekkig voeren, spreekt van zelf. En wij nemen met ingenomenheid eenige zinnen over uit een artikel onder het hoofd ‘Die Sprache, die Königin des Volkstums’ dat wij vonden in ‘Muttersprache’:

‘Von allen auf ein Volk zielenden Eigenschaften weist der Besitz einer bestimmten Sprache am offensichtlichsten auf das Volk hin. Selbst rassisch nah verwandte Menschen können, wie das Beispiel der Deutschen und Holländer oder neuerdings der Norweger und Dänen zeigt, allmählich verschiedene Sprachen entwickeln. - Die Sprache bindet eben stärker als Staatsmacht und Religion, stärker sogar als die Rasse. Von allen Kräften, die die Volkspersönlichkeit gestalten, ist sie die gewaltigste. Siegt eine Sprache über eine andere, so kann sie ein Volk in ein anderes verwandeln. - Die Sprachenkämpfe, die heute rücksichtsloser als je toben, erweisen dass die Sprache als der wirksamste und deutlichste Besitz eines Volkes angesehen wird. - Gewiss ist die Sprache kein eindeutiger Völkerurstoff. Aber ein Volk empfindet sich erst als solches durch eine gemeinsame Sprache. Sie gehört zu den höheren Kräften des volklichen Lebens. Ist einem Volke die Sprache geraubt, so ist es nicht mehr das alte Volk.’

Zoo gevoelen wij het ook. En daarom willen ook wij ons blijven verweren tegen invloeden, die onze taal pogen te ondermijnen.

Terwille van de taal en van onzen volksaard.