Onze Taal. Jaargang 7

[p. 38]

Van de leden van onzen raad van deskundigen.

Te(r) eener zijde

- De Redactie van Neerlandia, het maandblad van het Algemeen Nederlandsch Verbond, heeft gevraagd om het oordeel van onze Deskundigen, met betrekking tot de vormingen: ter eenre zijde, ter eener zijde, en daarnaast: te eener zijde.

Een lid van onzen Raad merkt ten aanzien van deze vraag op:

‘Ter eenre zijde’ en ‘ter eener zijde’ kunnen niet als twee verschillende vormen van de uitdrukking worden beschouwd: ‘eenre’ is alleen een oudere vorm dan ‘eener’, en thans in onbruik. De keuze staat dus tusschen ‘ter eener zijde’ en ‘te eener zijde’. Welnu, daarvan zou ik aan de eerste de voorkeur geven; ze komt ook in alle oude aanhalingen voor op de plaats in het Wdb. die U reeds hebt opgegeven (Dl. III, kol. 3804 vlg.), en eerst bij Van der Palm vindt men ‘ter eene zijde’. Maar nergens, let wel, ‘te eener zijde’! Ik vraag me af, of die vorm niet een verzinsel van grammatici is: ‘een’ is hier immers adjectivisch gebruikt en vereischt het lidwoord; verg. ‘aan den eenen kant’.

Dat na het bepaalde lidwoord de sterke vorm van het bijv. naamw. voorkomt, lijkt misschien vreemd. Doch reeds in het Middelnederlandsch waren ‘der goeder vrouwe’ en ‘in der donkerre nacht’ gewoner dan vormen met een zwak verbogen adjectief (zie Franck, Mnl. Gramm. § 199, blz. 169), zoodat ‘ter eener zijde’ gevoeglijk als zeer oud en door een lang gebruik geijkt mag worden beschouwd. Als een vaste formule is de uitdrukking blijven bestaan, toen de constructie in vrij gebruik reeds lang verouderd was. Dat daarnaast later ‘ter eene zijde’ opkwam, is begrijpelijk: die vorm stemde meer overeen met het toen en nu geldende taaleigen.

Een ander geval is mijns inziens een vorm als ‘ter uwer verjaring’ of ‘ten mijnen huize’, waarover Dr. Heinsius schrijft in Dl. XVI, kol. 1051 vlg., gedeeltelijk in navolging van Stoett (Mnl. Syntaxis³ § 98). Met hetgeen deze heeren daarover zeggen kan ik het wel eens zijn. En ik vermoed, dat ‘te eener zijde’ naar (de onjuiste) analogie van ‘te uwer verjaring’ en derg. is gemaakt.

Wat doet het voorzetsel?

- Een lezer richtte de volgende vraag tot ons: ‘Avondbericht K.N.M.I. de Bilt. Zwakke tot matigen wind uit oostelijke tot zuidelijke richtingen’. Moeten hier ‘zwakke’ en ‘matige’ in denzelfden naamval staan, al naar gelang men ‘wind’ als onderwerp of voorwerp in den zin beschouwt. Of heeft (ook?) de zienswijze recht van bestaan, die hier den regel toepast, volgens welken achter een voorzetsel steeds de vierde naamval volgt? Het antwoord op deze vraag leek ons niet moeilijk: stellig behooren hier beide bvnw. te correspondeeren. Het voorzetsel regeert wel het daarop volgende bijv. nw., maar slechts secundair; en wel als gevolg van de werking, die het op het zelfst. nw. uitoefent. In het onderhavige geval, nu er geen relatie bestaat tusschen voorzetsel en zelfst. nw., kan er geen sprake zijn van eenige uitwerking op het zelfst. nw., en bijgevolg ook niet op het bijv. nw. Trouwens, wij noemen ‘tot’ hier wel een voorzetsel, maar in wezen vervult het hier een voegwoordelijke functie.

Zóó wilden wij dus onzen lezer antwoorden, maar alvorens dat te doen wilden wij - men kan nooit weten! - toch eerst eens onze Deskundigen raadplegen. En dit is een wijze maatregel gebleken.

Dit namelijk antwoordt het lid van onzen Raad, aan wien wij de kwestie voorlegden.

‘Ik twijfel in het minst niet aan de waarde van tot als voorzetsel in den gegeven zin. Dat het anders lijken kan, ligt daaraan, dat men denkt aan zwakke of matige wind; zwakke, en mogelijk ook matige wind; of dergelijke verbindingen. Maar zulke gevallen komen zoo vaak voor; en hebben niets verontrustends. En niet alleen in het Nederlandsch, maar in allerlei talen. Zij en wij; zij met ons. Enz. Hier is de eenvoudigste opvatting: zwakke wind tot matigen wind. Men zou ook kunnen zeggen: Wind zwak of matig. Desnoods: zwak-tot-matige wind, waarbij zwak-tot-matig dan als een eenheid wordt beschouwd; maar ik mag en wil zulke streepjes-uitdrukkingen niet aanbevelen. Verreweg het beste is maar stil te laten staan, wat er stond.’