Onze Taal. Jaargang 6

Van onze leden.

Stram

- ‘Hoe vertalen wij’, vraagt een lid, ‘het hd. stramm? De vertaling: de troepen defileerden in stramme houding, kan mij maar matig bekoren’.

Wij hebben het onzen Raad gevraagd, nadat wij er eerst Van Gelderen op nageslagen hadden, die ‘stramme Haltung’ vertaalt met ‘flinke, kloeke houding’.

Deze vertaling wordt al dadelijk door den Raad afgekeurd; die ‘Strammheit’ is een gemaakte flinkheid, die volstrekt niets zegt over de innerlijke gesteldheid van de mannen. Bovendien is ‘flink’ of ‘kloek’ niet ‘technisch’ genoeg; beter zou kunnen zijn ‘correct-militaire houding’. In het door den inzender gegeven voorbeeld is ‘stram’ verkeerd; het Ndl. ‘stram’ is een blijvend gebrek. ‘Stramme leden’. Ons ‘stram’ = stijf (verstijfd), tegenover soepel.

Hoe dus ‘stramm’ te vertalen? Wij zouden het maar onvertaald laten; wij kennen bij ons het Duitsche begrip ‘stramm’ niet en om het weer te geven zouden wij het moeten omschrijven. Er zijn wel meer begrippen die de Duitschers wèl, wij nièt, kennen. Wie vertaalt b.v. ‘Schneid’? Wij kunnen dus vrede hebben met het voorbeeld dat de inzender geeft, als ‘stramme’ dan maar tusschen aanhalingteekens wordt geplaatst.

(In de krant lezen wij van fabrieksschoorsteenen, die ‘stram en scherp geteekend’ in den fellen gloed stonden. In ‘correct-militaire houding’!)

Voltreffer

- In een van onze lijsten van Germanismen komt voor het woord voltreffers met, ter vervanging daarvan ‘rake schoten, de roos’. Een deskundige licht ons te dezer zake in en zegt: ‘“Dat “voltreffer” in de lijst is opgenomen juich ik van harte toe doch de aequivalenten zijn m.i. niet geheel en al juist. In het algemeen is een treffer een raak schot; wordt de “roos” getroffen dan spreken deskundigen over een “treffer in de roos”. Bij het schieten op voorwerpen met een “roos” (een schijf) wordt het woord “voltreffer” (gelukkig) nooit gebruikt. Wanneer dan wel? - De artillerie gebruikt projectielen die bij het treffen uit elkaar springen; de “scherven” kunnen een doel treffen. Indien een doel getroffen wordt door een projectiel voordat het uit elkaar is gesprongen, dus door een “vol” projectiel, dan wordt gesproken van een “voltreffer”. De omschrijving zou dus kunnen zijn: directe treffer van een explosief projectiel. In de Telegraaf werd onlangs het woord in zijn juiste beteekenis gebruikt.”’

De inzender zou voltreffer = treffer van een vol projectiel niet als een (hinderlijk) Germanisme willen beschouwen.

[p. 16]

Eigen

- In O.T. 1936, 15 heeft een lid gewezen op het verdringen van het woord ‘eigen’ door ‘zelf’ (‘de zelfgestelde’ voor ‘de eigengestelde’ taak) en in O.T. 1936, 43 heeft een lid van onzen Raad ten aanzien van ‘wezenlijk’ opgemerkt, dat het adj. wezenlijk = werkelijk, echt, belangrijk, groot, - goed Nederlandsch is.

Zou het gebruik van wezenlijk: de hoofdzaak betreffende - vraagt een lid - niet een gevolg zijn van het verdwijnen van het gebruik van eigenlijk? En zou dit laatste nu weer niet een gevolg zijn van het verdwijnen van het woord eigen? Moeten wij, als wij bemerken dat aan Duitsche vormen ontleeningen worden gedaan bij de vorming of vervorming van onze eigen taal, niet waken voor het behoud van de eigenlijke Nederlandsche taalvormen?

Rennen

- Wij hebben vroeger al eens (O.T., 1935, 21) in het licht gesteld dat ‘rennen’ voor wedstrijden in onze taal niet het juiste woord is, omdat wij ‘rennen’ gebruiken voor: héél hard loopen en niet (als in 't Hd.) voor: om het hardst (tegen elkander) rijden. Voor ‘wielrenner’ bestaat het woord hardrijder, althans in Hollandsch dialect. Waarom zou men dit niet aanbevelen?

Maar goed, als men dan zoo gehecht is aan ‘wielrenner’ (dat ‘wiel’ maakt het woord extra leelijk!) laat men het dan behouden. Maar laat ons dan niet voortgaan op dezen weg en niet, zooals onlangs een groot dagblad deed, dat eenige keeren het woord ‘luchtraces’ had gebruikt en het nu eens anders wilde zeggen, gaan spreken van luchtrennen.

Want dat wordt te gek!

Proef of monster

- Dr. H. Burger is het eens met ons lid dat opponeerde tegen het overmatig gebruik van ‘steekproef’, waar dan bij gedacht moet worden ‘als het ware’ of ‘een soort van’ of iets dergelijks. Maar niet is inz. het er mee eens ‘proef’ steeds te vervangen door ‘monster’.

Beide woorden, zegt hij, zijn goed, maar hebben niet geheel gelijke beteekenis. Een proef (of proefje) wordt genomen (om te onderzoeken) een monster(of proeve) wordt gegeven (om te doen blijken). Daarbij wordt ‘monster’ zelden anders dan van koopwaar gebruikt.

Hoogglanst

- Een nieuwe tandpasta is aan de markt gekomen; een hoogglans pasta. ‘Hoogglanst’ de tanden tot dubbele schittering.

Het zou ons niet verwonderen, als de importeur dit praeparaat, om het spoedig algemeen bekend te maken, tot ‘kleinprijs’ zou aanbieden.

De pasta is onschadelijk, wordt ons verzekerd. Of de taal schade beloopt, schijnt van minder belang.

Saneering

- Het lid dat hier aan het woord was, merkt op dat men tegenwoordig veel hoort spreken van de ‘saneering’ van een of ander vak, waarmee men dan bedoelt: pogingen om door een reeks van maatregelen zekere misstanden in dat vak op te heffen. De Duitscher spreekt in zoo'n geval van ‘Gesundung, Gesundmachung, auf gesunden Boden stellen’.

Met welk woord, vraagt ons lid, zouden wij zulk een actie kunnen aanduiden?

Inlage

- Men zal zich herinneren dat wij ons hebben verzet tegen de slechte gewoonte ‘inlage(n)’ te bezigen voor ‘inleg’ (‘inleggingen’). De vorm ‘inlage’ was ontleend aan het Duitsch en werd hier gebezigd voor ‘het ingelegde’. In Duitschland is het gewoonte geworden dezen vorm te gebruiken, niet alleen voor het resultaat van de handeling, maar ook voor de handeling zelf (het ‘inleggen’). Zoo wordt b.v. ‘Abgabe’ gebezigd zoowel voor ‘das Abgegebene’ als voor ‘das Abgeben’.

‘Muttersprache’ veroordeelt echter een uitbreiding van dit gebruik. ‘Einzug (von Aussenständen)’ wordt afgekeurd; daarvoor: ‘Einziehung’ (of ‘das Einziehen’). ‘Vorlage’ i.d.b. van ‘das Vorgelegte’ is goed, maar de handeling worde aangeduid met ‘Vorlegung’. Als beter nog wordt de werkwoordelijke vorm aanbevolen; dus niet ‘der Arbeitsnehmer ist zur Vorlage seiner Steuerkarte verpflichtet’, maar ‘verpflichtet, sie vorzulegen’.

Taalzonden

- Ons lid, Prof. Van der Burg te Wageningen, geeft weder eenige voorbeelden van taalzonden van recenten datum. In een mededeeling van een Rijksbureau las hij ‘de opgemelde maanden’ i.p.v. de bovengenoemde maanden. - In een publicatie: ‘toepasbaar’ voor ‘wenschelijk’ of ‘gewenscht’. - Glaskolven werden hem aangeboden ‘van Sibor en andere hardglassoorten’ en een scheikundige schreef in een verhandeling: ‘voeg de vloeistoffen bij elkaar en laat over nacht staan’!

Goed van aannemen

- Wij hebben eens een opmerking gemaakt ten aanzien van de taal van een journalist, die schreef: X. overvliegt den Oceaan.

Dat heeft een collega in het oor geknoopt en deze vertelt ons thans van een strooper, die zijn bedrijf op zeer moderne wijze uitoefende. ‘Kwam een haas op het felle licht van zijn schijnwerper af, dan reed de bestuurder het dier over’!

Afplakken!

- Wij hebben een schilderstukje naar den winkel gebracht en gevraagd er een lijst om te zetten. Dat zou de winkelier doen en nog méér zou hij doen; hij zou de zaak stofdicht ‘afplakken’!

[p. 17]

Wartaal

- Een nieuw systeem voor het merken van kaas wordt ons aanbevolen. Het zijn ‘merken voor aanwending bij de bereiding, eventueel met gelijktijdige opbrengst van het Rijksmerk’. Een merk, volgens dit systeem ‘aangewend’, zwemt in de pekel niet af; het wordt op de nog natte, kleverige oppervlakte opgelegd en geeft ragscherpe resultaten op iedere soort korst.

‘Het verdraagt verder alle bewerkingen, waarbij het effect door oliën, parfumeeren etc. slechts verbeterd’.

In tegenstelling met onze taal, die deze ‘bewerking’ niet verdraagt!

Uitvluchten

- ‘het animeerend samenzijn met kameraden op een Amsterdamsch zolderatelier, de kleine uitvluchten naar buiten en, later, de verre reizen....’

‘Is dàt nu zoo erg; iedereen zegt het en een ieder begrijpt wel....’

Uitvluchten!

Moord tot berooving

- De Parijsche correspondent van een van onze groote dagbladen schrijft: ‘... het denkbeeld van een moord tot berooving lijkt dus wel uitgesloten’. Men ziet dat het wel kàn en dat wij waarlijk niet het akelige woord ‘roofmoord’ noodig hebben.

De

- In O.T., 1936, 7 hebben wij de aandacht gevestigd op de verkeerde gewoonte om het lidwoord weg te laten bij meervoudsvormen van familienamen. ‘Lindberghs’, ‘Mullers’ i.p.v. de Lindberghs, de Mullers.

Ons lid, de heer Menkman, heeft opgemerkt dat ook bij de aanduiding van den naam van een (lucht)schip het lidwoord somtijds wordt weggelaten. ‘Hindenburg heeft averij’, ‘Hindenburg nog niet naar Frankfurt’.

Nu was dit vroeger bij ons wel gebruikelijk (ten minste bij schepen, die den naam van een stad droegen; ‘alwaer Swol...’ en niet de Swol) maar wij spreken tegenwoordig van ‘de Amsterdam’, ‘de Rembang’.

Ongerechtigheden

- Ons lid zendt ons ook eenige citaten uit dagbladen, voorbeelden van slechte woordenkeus en slechte constructie.

Een frauduleus kassier - Ongeregeldheden (voor ‘onregelmatigheden’ in de administratie) - Een Canadeesch waterwandelaar, die op zijn canoschoenen voornemens is het Kanaal over te steken - Ook dit wist zij van te voren dat komen moest - Een vooraanstaande rol spelen - Onbevoegd uitoefenen der geneeskunde - Een gezwel... dat zonder eenig artistiek recht de gemoederen zal blijven ophitsen.
Vulgariteiten: Je doet maar of je neus bloedt - Iets dat ‘voor elkaar gemikt is’.
Kapperstaal: Gediplomeerd permanenteur - Blondeeren.
Overheidstaal: Crisis-Diermeelbeschikking - De opheffing der vervuiling van de wateren in het stroomgebied van de Regge - Een energieraad - Een subjectieve bijdrage van het Rijk aan de gemeente Amsterdam - Gezinspersoonskaartenstelsel.
Vereenigingsleven en vakbeweging: Comité voor brouwgerst - Internationale regeling voor aangestelden bij de luchtvaart - Vrouwen-electriciteitsvereeniging - Landelijke bond van winkeliers Dames confectie.
Vliegtaal: Hoe lang houdt die motor uit? - De luchtdiensten op... zullen twee maal per dag gevlogen worden. Ten slotte, als grap, een paar absurditeiten door onbekendheid met de zeescheepvaart: Een ‘lichtmatroos’ heeft een juffrouw aangevallen. Een matroos hoort thuis op een schip, een ‘lichtmatroos’ dus op een....? ‘De delinquent was een 35-jarig lichtschipmatroos’. - De Spaarndam wordt gesleept. Een schalm, of een sluiting in de ankerketting (waarop de sleeptros gestoken was) aan boord van het gesleept wordende schip begeeft zich en ‘op een oogenblik was door ankersluitingsgalm de verbinding verbroken’. De argelooze lezer zal misschien geloofd hebben dat bij zware deining een natuurverschijnsel op kan treden dat ‘ankersluitingsgalm’ heet!

- Ons lid, de heer Mr. F.E.H. Groenman, heeft in een bespreking van tooneelwerk en litteratuur eenige woorden aangestreept; wij laten die hier volgen en plaatsen daarnaast de woorden en uitdrukkingen, die ons lid ter vervanging voorstelt.

amusante eenactertjes	- enkelbedrijfjes, stukjes in één bedrijf
op Heyermanse manier	- op de manier van Heyermans, op Heyermansiaanse manier
op onaanvechtbare wijze een ‘volksheid’ naar	- op onbetwistbare wijze
Hugo's trant	- een gemeenzaamheid
roofmoord	- moord met diefstal
voorwoord	- woord vooraf
imitatorisch	- imitatoir, nabootsend

Verder uit een vragen-formulier:

geboortedatum en -plaats	- datum en plaats van geboorte
vertrouwensposten	- posten van vertrouwen