Onze Taal. Jaargang 6

Van de leden van onzen raad van deskundigen.

Aanloopen

- Dat eerste deel van het Ndl. Wb. is lang niet zoo compleet als de meeste volgende (eenige er van zonder ik uit). Bovendien is het in dat deel verwerkte materiaal op zijn minst 60 à 80 j. oud. (En veel ouder; van de zestiende eeuw af).

‘Haven, die het schip aandoet’? Waarom niet ‘tusschenhaven’? (als: tusschenstation). O.T. 1937, 6, 6e r.v.b.: Al die samenstellingen kent de algemeene taal ook, met een bepaling in den acc.: den tuin binnen-, in-, uitloopen, de helling oploopen. Daarentegen laat vastloopen zoo'n acc. bepaling niet toe: men loopt vast tegen, op, in, iets. Zoo is het dan ook met aanloopen: aanloopen tegen iets, op iets (richting); en ‘bij iemand’ (tot bezoek). Bij dat laatste hoort zelfs: veel aanloop (= bezoek), een gezellige aanloop (= plaats waar men vaak en graag eens aanloopt).

't Zou dus in het Ndl. moeten heeten van de scheepvaart: aanloopen in, te; tegenover het oude aandoen met acc. Aanvaardt men aanloop-haven, dan zal men als consequentie niet kunnen weigeren: uitloop- en vertrekhaven, aankomsthaven (= eindhaven?).

Ik zou het houden met aandoen en tusschenhaven.

Wondere (Het wondere gebeuren)

- Hiervoor: wonderlijk, wonderbaarlijk, of iets dergelijks? - ‘Wonderbaarlijk’ of ‘wonderlijk’ zeggen niet hetzelfde als hier met ‘wondere’ wil uitgedrukt worden. Overigens een geaffecteerde uitdrukking. - Germanisme kan het moeilijk zijn, want het adj. ‘wunder’ komt (en kwam) in het Hd. al even zelden voor als bij ons; maar het werd een enkele maal, zoowel daar als hier, door verkeerde abstractie uit samenstellingen en afleidingen van het zelfst. nw. wonder gemaakt. Dat is ongetwijfeld ook het geval in de bovenstaande verbinding, die mij tamelijk aanstellerig en volkomen overbodig voorkomt: men heeft de keuze uit vele goede, bekende Nedl. afleidingen van het substantief wonder; ‘verwonderlijk’, bv.

Mot-echt

- Waarom niet motwerend? Dat hoeft niet te beteekenen: motten werend van andere stoffen. En dat zal ook hier niet misverstaan worden. Mot-echt is een goed voorbeeld van verkeerde analogie; motvrij zou uitstekend zijn, als het door een reeds aanvaarde beperkter beteekenis voor de reclame niet onbruikbaar was geworden.

Duitsch?

‘.... de Staten-vertaling, ofschoon deze veel houdt van Duitsche termen’ - Niet alles, wat Duitsch lijkt, is Duitsch. Ook niet, vooral niet, in oudere geschriften, zooals in den Statenbijbel.

[p. 15]

Leergang, -krachten, -middelen, -plan.

Komen voor in Wdb. VIII 1339, geen opmerking. Wdb. VIII 1325 (Hd. ‘lehrgang’) Wdb. VIII 1322, geen opmerking. - Algemeene opmerking: als een woord geheel naar de Hollandsche woordvorming, ook eerst in later tijd, is ontstaan zou ik het geen germanisme noemen, ook al komt het dan toevallig reeds in het Duitsch voor. Op dezen grond: niets tegen samenstellingen met: leer. Wij hebben een werkplan, een reisplan, een wandelplan; waarom ook geen leerplan enz. - Leermiddelen beteekent voor mijn gevoel ‘middelen om te leeren’ (Hd.: lernen), niet: middelen om te onderwijzen. Vgl. leerboek, leergeld, leerjongen, leerplicht, enz. Maar in andere woorden staat het gelijk met ‘onderwijs-’, b.v. leerdicht, leermeester, leerrede, leerstoel, leerkrachten. Slechts een deel van deze samenstellingen komt in 't Duitsch voor. Er is dus geen reden om hier van germanismen te spreken. Leergang hebben we, ofschoon het in oorsprong Duitsch is, waarschijnlijk uit Zuid-Nederland overgenomen; ik vind het niet aanbevelenswaardig maar vrij onschadelijk. Ook leerplan (Hd. Lehrplan) zou ik maar laten loopen.

T.a.v. het voorgestelde vervangende woord schoolbehoeften, voor leermiddelen: leermiddelen is wat anders dan schoolbehoeften. Dit zijn pennen, schriften enz. De leermiddelen (vgl. lokmiddelen) zijn middelen om te leeren: globe, electriseermachine, enz. Niets tegen: leeren, vooral in de bet. van ‘lehren’, niet ‘lernen’.

Geen

- Niet fout, meen ik; maar soms zal het de voorkeur verdienen geen te vermijden, en niet een te gebruiken. Vgl. echter: ik heb mij tot niets verplicht, en dgl. Zou daar iets tegen zijn? (Zie O.T. 1937, 6)

Heirweg

- uitstekend; maar vermoedelijk weinig kans hebbend. Kón dat, dan gaf ik er de voorkeur aan. Heirbaan ook goed, maar nog minder kans. Waarom niet hoof dweg, (dwars- of) zijweg, en dan 3^o. de bijwegen?

Verleggen

- De bet. ‘verkeerd leggen’ (zoodat men iets niet meer vinden kan), ofschoon door Van Dale vermeld, houd ik voor niet algemeen Nederlandsch. ‘Verleggen’ beteekent veeleer: anders, op een andere plaats leggen.

Kip-tafeltje (hiervoor: omklapbaar tafeltje?)

- Kiptafel niet goed? En ‘kipkar’ dan? - Waarom niet ‘klaptafel’? Het overbekende woord, dat best een kleine variatie in de voorstelling (als dat het bezwaar mocht zijn) verdragen kan. Ik heb zelf een klaptafeltje in gebruik, maar zou niet kunnen zeggen: geef me het ‘omklapbare tafeltje’ eens aan!