Onze Taal. Jaargang 5

[Nummer 2]

Uit het archief ‘Germanismen’.

Van de woorden die wij in het nummer van September opsomden hebben wij op verzoek van de leden een aantal voor den Raad van Deskundigen gebracht. Ten aanzien van eenige daarvan volgt hieronder het oordeel van dit college.

Vooraf worde hierbij opgemerkt dat wanneer één lid van den Raad met betrekking tot enkele woorden de aanduiding ‘Groningsch’ bezigt, dit lid daarmee wil aanduiden, dat in een belangrijk deel van ons land zulk een woord gebruikt wordt afwijkend van het, naar zijn oordeel, volkomen te onrechte a priori gestelde normatieve Algemeen Beschaafd.

Het is dit lid van onzen Raad dat reeds vroeger opmerkte (vgl. O.T., 1935 blz. 7) dat voor hem het ‘Hollandsch’ inzake woordgebruik en syntaxis nog minder ‘normatief’ is dan inzake klanken en verbuiging.

AANGEWEZEN (ZIJN OP) - Naar het oordeel van den Raad een germanisme. - Stellig germanisme, maar al zoo ingeburgerd, door gedachtenverbinding met: gevestigd, berustend op; leven, teren op; verwijzen naar, wijzen op - dat het mij onmogelijk uit te roeien lijkt. En door die associaties ook onschadelijk en met wat andere beteekenis nog dan ‘afhankelijk’.

Opgenomen O.T., 1936, 4.

AANHALEN - ‘Wanneer je naar de vergadering gaat, kom mij dan even aanhalen’. - Dit is bijv. in Groningsch heel gewoon en dat het gewoon Duitsch zou zijn geloof ik niet. - Een verkorte (samengetrokken) uitdrukking; ‘kom (loop) dan even aan om mij af te halen. - Heel goed Nederlandsch; en niet geheel hetzelfde als afhalen. Aanhalen: bij toch voorbij komen (of zoo goed als -). Afhalen: onderstelt expresselijken tocht of omweg. - Eén lid van den Raad noemt aanhalen een germanisme.

AANSNIJDEN - (een onderwerp aansnijden). Dat dit woord tot ons is gekomen uit het hd. schijnt vrij wel zeker en één lid van den Raad aarzelt niet het als een germanisme te bestempelen. Maar andere leden achten het gewoon geworden en, merkt één lid op, ‘deze overdracht van beteekenis is geheel natuurlijk. Hoe zou men het willen vervangen?’ - ‘Ontginnen’, zegt één lid, ‘zou 't goede woord zijn, maar dat is tot het voor gebruik geschikt maken van grond beperkt’. - Kan heel goed bij overdracht gebruikt worden; maar men zal het dan ook nog als zoodanig gevoelen. Het veelvuldige gebruik, zonder iets van dat gevoel van overdracht, zal verkeerde invloed van het Duitsch zijn. Tegen beperkt, overdrachtelijk gebruik geen bezwaar.

AANWERPEN (V.E. MOTOR) - Een germanisme. De Duitscher ‘wirft den Motor, den Propeller an’. (= in Gang bringen, voegt Duden er verklarend aan toe). Wij zijn thans ook aan het aanwerpen gegaan en onze Raad veroordeelt dat. Uitteraard bestaat er geen zekerheid dat het Hd. gebruik de directe aanleiding tot dit misbruik is geweest. Een lid van den Raad onderstelt ‘dat aangooien eerst bestond (arbeiders “gooien” alles, b.v. men gooit een electrische lichtleiding in een huis of huizengroep): het vroegere op gang brengen met een slinger lokt nog bijzonder tot gebruik van dit woord aan. Werpen zou dan transpositie in nette taal zijn’.

Met het opnemen van het woord in onze lijst van germanismen wijzen wij dus slechts op de mogelijkheid (waarschijnlijkheid) dat de gewraakte uitdrukking uit het oosten tot ons is gekomen.

Opgenomen O.T., 1936, 4.

[p. 6]

BEGROETEN - (voor ‘toejuichen’). Een germanisme. ‘Maar’, merkt één lid van den Raad op, ‘een maatregel met instemming begroeten is géén germanisme’.

Opgenomen O.T., 1936, 4.

BEKENDEN - (familie en bekenden). Een van onze leden heeft gevraagd dit woord voor den Raad te brengen; hij is van oordeel dat men beter doet te spreken van ‘familie en kennissen’. Ons lid krijgt den Raad echter niet geheel met zich mee; één lid van den Raad deelt weliswaar de meening dat wij hier met een germanisme te doen hebben, maar de overige leden aanvaarden het woord. ‘In een groot deel van Nederland is dit even gangbaar of zelfs gebruikelijker dan kennissen’. ‘Bekenden’ - zegt een ander lid van den Raad - ‘strekt zich wijder uit, maar wijst ook oppervlakkiger verhoudingen aan dan kennissen, dat dichter bij vrienden staat’. En dan voegt dit lid nog deze opmerking er aan toe (en daarmee geeft hij dus blijk de meening van het lid, dat het woord inzond, te deelen): ‘Vrienden en bekenden’, ‘Familie en kennissen’, dat zijn de vaste verbindingen.

BELEVENIS - (In de uitreiking van het getuigschrift culmineerden alle belevenissen van den dag. Een zeldzame belevenis in de woestijn.) Eenparig als germanisme veroordeeld. Een lid van den Raad merkt op dat ‘zeldzaam’ in het gegeven voorbeeld óok Duitsch is. Nederlandsch is ‘vreemd’.

Opgenomen O.T., 1936, 4.

Nagekomen oordeel: In het tweede voorbeeld zou ik het niet geheel durven afkeuren; het is dan een wat familiare praatvorm. In het eerste voorbeeld past het stilistisch dan ook nauwelijks, tenzij een krantenman juist zoo'n mengstijl om de ‘geestigheid’ wil gebruiken. Men kan met -nis nog wel nieuwe woorden voor een bepaald geval maken. (Hinderlijk Duitschen indruk maakt het woord alleen, wanneer het litterair-artistiekerig wordt aangewend in verband met het ‘beleven’ - erleben - van alles en nog wat in het geestelijke, artistieke.)

OVERZIEN (i.d. zin van: over het hoofd zien) - Hoe moeielijk deze materie - het beoordeelen van de vraag of eenig woord al of niet in strijd is met het Nl. taaleigen - is, blijkt ook thans weer. Een leek zou ‘overzien’ (altijd: in den zin als hier bedoeld) onverbiddelijk naar de germanismenlijst verwijzen; en het is ook in de lijst gekomen. Maar zelfs dit woord heeft niet alle stemmen in den Raad tegen zich gekregen. Drie leden zeggen kortweg: germanisme. Een lid uit zich daarover niet, doch oordeelt het: ongewenscht. Maar één stem zegt: ‘oud en goed Nederlandsch!’

Opgenomen O.T., 1936, 4.