Onze Taal. Jaargang 5

Van onze leden

Goudbaren

- Ons medelid, de Heer W.E. Voûte, vraagt ‘Wat te zeggen van goudbaren; moet dit niet zijn gouden baren?

Wij zouden denken van niet. Ook al zou men het willen zien in de beteekenis van ‘baren uit goud gemaakt’ zou o.i. naast ‘gouden baren’ goudbaren kunnen bestaan (vgl. ‘zilverdraad’ en dgl. samenstellingen). En als men het woord opvat als bedoelende den vorm, waarin zich het goud vertoont (goud in baren), zal ‘goudbaren’ wel het eenige juiste zijn. (Vgl. goudader, goudblaadje, goudklomp en dgl.)

Onze Raad heeft eens zijn oordeel uitgesproken over den vorm GOUDSTANDAARD, een eenigszins ander geval, dat echter hier nu ook zijn plaats moge krijgen.

Een inzender zag hier een germanisme en zou willen spreken van ‘gouden standaard’, wat een medelid deed zeggen ‘“Gouden standaard? De standaard is toch niet van goud (zooals een gouden armband), noch is hij “gouden = op goud gelijkend”. Misschien is “goud-standaard” wel het beste”’.

Het oordeel van de leden van onzen Raad luidde als volgt. - Gouden standaard: zeker! ‘Goudstandaard’ is een germanisme - ‘Gouden standaard’ is de term. Zóó letterlijk als bij ‘een gouden armband’ is de standaard niet van goud. Maar de munt die als standaard geldt, is bij een gouden standaard toch een gouden munt. - ‘Gouden’ is hier feitelijk evenmin ‘logisch’ als in ‘gouden visch’ voor ‘goudvisch’ het geval zou zijn. Ik ben het dus met de opmerking van ‘een medelid’ eens. Men zal ook van een gouden voorwerp zeggen: ‘'t Is góud’, terwijl men bedoelt ‘van goud’. Geval van verkorting (analogie met andere samenstellingen met ‘goud’) in den taalvorm en dus Nederlandsch. Ik wijs er nog op dat in Holland (Zuid-Holl.) niet van een gouden horloge, maar dikwijls, zoo niet steeds, van een ‘goud horloge’ wordt gesproken. (Zie Wdb. van Koenen bovendien). - Is hier geen ellips uit ‘standaard-munt’ (standaard-coin)?

Bescheid weten

- ‘Is dit Nederlandsch’, vraagt ons lid de heer Menkman (naar aanleiding van een bericht in de krant over het aftreden van Mr. A. van Doorninck als Thesaurier-Generaal. ‘Kan voor hen, die bescheid weten, enz.)’ ‘Zoo niet, welke is dan de overeenkomstige Nederlandsche uitdrukking?’

‘Bescheid’ in den zin van ‘antwoord, verklaring’ is stellig Nederlandsch. ‘Kwaad bescheid geven’, ‘in luttel woorden veel bescheid’ (Van Dale), maar ‘bescheid weten’ schijnt ons lukraak uit het Duitsch overgenomen te zijn. ‘Bescheid wissen’ = ‘er alles van weten, ergens geheel van op de hoogte zijn’.

[p. 7]

Blijkelijk

- Ons lid, Dr. H. Burger, vraagt ‘Is blijkelijk (O.T. '35 blz. 45, 2e kolom onderaan) een bestaand Ndl. woord, en in hoever verschilt het in beteekenis van klaarblijkelijk of blijkbaar? Of berust het misschien op een schrijffout, mogelijk ontstaan door aarzeling bij de keuze tusschen die twee woorden?’

Geen der onderstellingen van ons lid is juist. ‘Blijkelijk’ is eenvoudig gevormd door het weglaten van het voorvoegsel ‘klaar’ in ‘klaarblijkelijk’. De reden der weglating is, dat het voorvoegsel eigenlijk overbodig is; iets dat blijkt, is daardoor al duidelijk (klaar). Tegen zulke wijzigingen kan alleen bezwaar worden gemaakt door hen die een taal een dood ding achten, een soort van antiquiteitenmuseum. Wij nemen echter aan dat Dr. B. niet tot dezulken behoort en dat hij beseft dat een taal (van een levend volk) een levend wezen is waarvan, als van een boom, steeds weer wat afvalt en waaraan steeds weer wat nieuws groeit. Bij nieuwe vormingen (of wijzigingen van oude woorden) moet men er echter voor zorgen dat ze blijven binnen het kader van het wezen der taal.

Of men nu het meer breedsprakige maar meer statige ‘klaarblijkelijk’ meent te moeten bezigen, of het meer bondige, snellere ‘blijkelijk’ of het zwaardere ‘blijkbaar’ (het laatste is, rhythmisch, een spondaeus, het vorige een dactylus) hangt af van het geheele rhythme en van den klank van den zin en soms van die van een ganschen passus.

Verontreiniging

- Ons lid, Dr. H. Burger merkt ter zake van Dr. Metz' critiek op dit woord op: ‘“Het gebruik op zedekundig en godsdienstig gebied daargelaten, beteekent rein zelden “zuiver” (reine lucht, reine muziek); terwijl overigens rein en reinigen meest voor “schoon” en “schoon maken” gebruikt worden. Het woord verontreinigen echter, dient als tegenstelling, niet alleen voor reinigen maar ook voor zuiveren; het is dus “onzuiver maken” zoo goed als “vuil maken” (“bevuilen”).

Een woord als “veronzuiveren” bestaat naar mijn weten niet.

Geringe bijvoegsels, b.v. van onkruidzaden in zaaizaad, van troebeling of opgeloste stoffen in water, worden zoodra ze het bedoelde gebruik benadeelen, verontreiniging genoemd. Zelfs in de taal zie ik daarom geen bezwaar, het toenemen van onzuiverheden als “toenemende verontreiniging” te kenschetsen.

Jammer dat in de bespreking onder Critiek niet vermeld is, op welke gronden Dr. Metz het woord verontreiniging bij taal, gerst en keukenzout afkeurt.”’

Het woord is aan Dr. Metz.

Woonoord

- ‘Baarn, Uw Woonoord’, leest men in een aankondiging op de brug bij het Centraal-station te Amsterdam, zegt ons lid, de Heer Van der Wallen. - Een volkomen misplaatste vertaling van het Duitsche ‘Ort.’ Of oord dan geen goed Ndl. woord is? O zeker, maar niet in deze beteekenis. Het Duitsche ‘Ort’, zei Prof. Van Ginneken immers, is wel hetzelfde woord, maar het kan in wijding en eerbied niet bij het onze halen. In oord klinkt iets zaligs mee van ‘gezegend oord’, iets landelijks van ‘eenzaam oord’, iets oneindigs uit ‘van oord tot oord’, iets berustends uit ‘de betere oorden’. - Woonplaats was hier het goede woord geweest.

Billijke belastingen

- Behoort bij ‘Baarn, Uw Woonoord’. Wat wil men daarmee zeggen? Dat de belastingen er laag zijn? Maar waarom dan niet lage belastingen? Of moet men er een aantijging in zien, dat in Amsterdam b.v. de belastingen onbillijk, d.w.z. onredelijk, onrechtmatig zouden zijn. Het valt moeielijk dat te gelooven. Maar wat moet dan dat billijk?

Omspand

- Een groot dagblad spreekt van ‘een wereld, omspand met een net van luchtverbindingen’. De schrijver dacht blijkbaar in 't Duitsch en vertaalde verkeerd. In het Nederlandsch moet het zijn omspannen.

Bepland

- In hetzelfde dagblad lezen wij: ‘Maar ook al zou hij (de schrijver) ten opzichte van de beplande levensbeschrijving niet anders blijven dan...’ Aan welk woord heeft de schrijver hier gedacht; aan het Duitsche ‘planen’ of aan het Eng. ‘to plan’? Nederlandsch is het stellig niet.

Gedegen

- Wat, vraagt een lid, zeggen mijn medeleden van ‘gedegen’, niet toegepast op metaal (gedegen goud, goud in gedegen - zuiveren - toestand) maar fig. gebruikt. ‘Een gedegen mensch, gedegen kennis, een gedegen betoog’. Zou dat wel Ndl. zijn?

Moeizaam

- In welke beteekenis, vraagt een lid, mogen we hd. ‘mühsam’ door ‘moeizaam’ vertalen?

Misplaatste nederigheid

- ‘De enorme verbreiding van kranten, radio en film heeft de intellectueele klassen der maatschappij verlaagd tot het nederigst niveau.’