Onze Taal. Jaargang 4

[Nummer 4]

Alledaagsche zonden.

Er zijn, buiten het kader der germanismen, van die taalzonden die de meesten van ons wel eens begaan en die toch zonden zijn.... al mag men, ten aanzien van sommige ervan, betwijfelen of ze meer dan in schoolschen zin zoo kunnen worden genoemd. Wat deze laatste categorie betreft, hebben wij al eens opgemerkt, dat het taalgebruik b.v. betreffende ‘opletten’ en ‘indenken’ schijnt te veranderen. ‘Opletten’ is niet overgankelijk en men mag dus niet zeggen: ‘Ik heb dat opgelet’; men moet zeggen: ‘Ik heb daarop gelet’. Maar door onkunde heeft de contaminatie met ‘opmerken’ (dat wèl overgankelijk is) geleid tot een allengs meer insluipen van ‘opletten’ in overgankelijken zin. Zoo staat het ook met ‘indenken’. Men kan zich niet ‘iets indenken’, men denkt zich er in. Doch de verkeerde vorm wint steeds meer veld. En zoo hebben wij ook al eens gewezen op de fout van de uitdrukking ‘Het is niet je dat’ een dooreenhaspeling van ‘je ware’ en ‘dàt’ (met nadruk) die wij gaandeweg hebben hooren ontstaan. Er zijn meer van die fouten die voortkomen uit onnadenkende verwarring van twee uitdrukkingen. Zoo ‘op de hoogte met’ (verwarring van ‘op de hoogte van’ - een zeemansuitdrukking - en ‘vertrouwd met’). ‘Het hoort van hem’ (verwarring van ‘Het hoort aan hem’ en ‘Het is van hem’) en desgelijks ‘naar omlaag’ (verwarring van het richtingaangevende ‘omlaag’ en het plaatsbepalende ‘beneden’). Curieus is het dat niemand nog spreekt van ‘naar omhoog’ (wij althans hebben het nog nergens gehoord of gelezen); als men even nadacht, zou men begrijpen dat er bij ‘omlaag’ evenmin een voorzetsel past als bij ‘omhoog’. En in een verwante sfeer is men ook nog met de fout ‘duurder kosten’ (iets is duurder of iets kost meer).

Van eenigszins anderen aard zijn, dunkt ons, eenige meer en meer insluipende fouten die nu volgen: ‘Ons inziens’ (inpl. v. onzes inziens; men zegt immers ook ‘mijns’ en ‘zijns’ inziens, d.w.z. men bezigt den tweeden naamval maar die is, voor ‘ons’, ‘onzes’), ‘iets wat’ (i.p.v. ‘iets dat’; hier is waarschijnlijk contaminatie met ‘al wat’), ‘wijdsch’ en ‘uitwijden’ (i.p.v. ‘weidsch’ en ‘uitweiden’; men denkt stellig verkeerdelijk aan ‘wijd’ i.p.v. aan het Midd. Ned. ‘weidelijk’ = groot, voornaam en i.p.v. ‘buiten de gewone weide grazen’), ‘waar’ in den zin van ‘daar’ of ‘aangezien’ (b.v. ‘waar er al zooveel is gesproken, heb ik maar weinig meer te zeggen’), en vooral het steeds toenemende gebruik van ‘schijnbaar’ inplaats van ‘blijkbaar’ en van ‘kennen’ i.p.v. ‘kunnen’. Met ‘schijnbaar’ geeft men in onze taal iets aan dat zoo schijnt te zijn doch niet zoo is. Wil men te kennen geven dat iets duidelijk zoo is als men het voorstelt dan moet men ‘blijkbaar’ gebruiken of ‘klaarblijkelijk’ (of, dus ook, ‘blijkelijk’). In de verwarring van deze twee woorden, waardoor een scherp onderscheid wegvalt, zit stellig een stuk taalverarming. Eveneens in het bezigen van ‘kennen’ i.p.v ‘kunnen’ (‘Dat ken niet!’ voor: ‘Dat kan niet!’). Hier heeft men o.i. (d.w.z. onzes inziens!) een brok ‘volkstaal’ dat naar boven is gekomen met de mindere beschaving van een nieuwe leidende klasse die omhoog is geschoten.

Eigenaardige taalfouten van onzen tijd zijn nog de volgende.

Men hoort (en leest) meer en meer: Dit keer... hoewel ‘keer’ mannelijk is. Maar daarvoor kan de verontschuldiging gelden dat ‘ditmaal’ al ingeburgerd is hoewel ‘maal’ (in den zin van ‘keer’) vrouwelijk is.

[p. 14]

Voorts is er een toenemende neiging om de uitgangs-e van bijvoegelijke naamwoorden na een bepalend lidwoord weg te laten, b.v.: ‘Het buitenlandsch(e) beleid’, ‘Het financieel(e) overzicht’, enz. Dit zou goed zijn na ‘een’ maar het is foutief na ‘het’, precies even foutief als wanneer men zou spreken van ‘de Fransch vrouw’. Toch is het een gebruik dat zich steeds meer vastzet.

En dan zijn er enkele woorden waarover verkeerde begrippen heerschen.

Daar is in de eerste plaats de uitroep ‘Hoezee!’ die weer meer en meer in zwang komt i.p.v. ‘Hoera!’ Daar is niets tegen; het Woordenboek stelt vast dat ‘hoezee’ zeker veel ouder is dan ‘hoera’ welk laatste woord pas sedert 1815 (door Pruisische troepen) in ons land in gebruik is gebracht (mogelijk oorspronkelijk het Russische ‘oera’).... al was er reeds in 1686 een Nederlandsche zeemansroep ‘hurra!’ bekend. Maar ‘hoezee’ beteekend in 't geheel niet ‘hou zee’ (houd zee) zooals menigeen waant. Het Woordenboek acht dat althans onwaarschijnlijk en wijst op de overeenkomst met de oude Engelsche uitroepen ‘hussae’ (1573) en ‘huzza’ (1665) die vermoedelijk hetzelfde beteekenen als de nog oudere uitroepen ‘heisau’ en ‘hissa’ bij het sjorren of hijschen van een touw (men denke ook aan ons ‘heisa!’). ‘Houzee’ is eenvoudig een bijvorm van hoezee’ (W. boek) en wij wagen hierbij de onderstelling dat men te doen heeft met dezelfde verwisseling van klanken die de Zeeuwen er toe brengt om de namen der Walchersche plaatsen Souburg en Zoutelande uit te spreken als Soeburg en Zoetelande (dit laatste doen althans de bewoners van Zoutelande en omgeving) en ‘jou’ en ‘nou’ (nu) als ‘joe’ en ‘noe’.

En ten tweede denken wij aan woorden en uitdrukkingen van vreemden oorsprong als ‘grotesk’ en ‘con amore’. Het eerste wordt, verkeerdelijk, veelal gebezigd als aequivalent van grootsch maar het is inderdaad het tegendeel ervan n.l. ‘dwaas’ of ‘potsierlijk’, dus de caricatuur van ‘grootsch’. En ‘con amore’ is een Italiaansche uitdrukking die letterlijk beteekent ‘met liefde’ en niet ‘uit liefde’ zooals men vaak waant. Dus niet: Kosteloos, belangeloos, maar: ‘met hart en ziel’.

Ten slotte komen wij aan eenige voorbeelden uit een zeer stekelige rubriek van taalfouten.

Men ziet herhaaldelijk aangekondigd: ‘De bezoekers’ (of wel: ‘De leden’) ‘worden verzocht’.... Dat is fout; er moest staan: ‘Den bezoekers’ (of: den leden) ‘wordt verzocht’.... Derde naamval. Goed. Maar hoe staat het nu met: ‘De dragers worden bedankt’ (traditioneele formule bij ouderwetsche begrafenissen)? Zijn de dragers hier het voorwerp of, juister misschien, het lijdende onderwerp van het bedanken, dus van den dank? Onzes inziens niet. En toch voelt iedereen dat een enkelvoud en een derde naamval hier volstrekt misplaatst zou zijn.

Zoo zegt ook niemand: ‘Ik heb hen’ (mann. meerv.) of ‘haar’ (vr. meerv.) gezien. Een enkele maal wel eens: ‘Ik heb hun gezien’ maar dat is even foutief als het meer en meer gebruikelijke: ‘Ik heb ze gezien’. Maar niemand zegt zooals het, taalkundig, behoort: ‘hen’ of ‘haar’. De moeilijkheid om in dergelijke gevallen den schoolsch-juisten vorm te blijven bezigen, is onlangs aardig betoogd in ‘Het Vaderland’ door den ‘Krammer’ (de heer J. Walch, doctor in de Nederlandsche taal en letterkunde). ‘Ik werd opengedaan’ hoort men meestal zeggen, zoo merkte hij op. Dat is natuurlijk mis (het doet denken aan een rund dat door den slager wordt behandeld); men moet zeggen: ‘Mij werd open gedaan’. Maar hoe staat het dan - zoo ging hij voort - met de uitdrukking: ‘Zij werden allen in de pan gehakt’....? Daarin beteekent ‘pan’ volstrekt niet ‘braadpan’ maar ‘schedelpan’ en men zou dus moeten zeggen: ‘Hun werd allen in de pan gehakt’. En toch zegt of schrijft geen sterveling dat meer.

Dit laatste inderdaad zeer treffende geval stellen wij ten voorbeeld van taalverandering dóór taalfouten. Want men moge er over denken zooals men wil: Dat een taal blijft leven is ten deele een gevolg van de zonden die er jegens haar worden begaan. Door ons allen, 't zij min, 't zij meer. Dat mag er ons volstrekt niet toe leiden om er nu maar op los te zondigen maar wel om te bedenken dat wij allen, onwillekeurig, meedoen aan zonden zooals er te allen tijde zijn begaan.

Vandaar het opschrift van dit artikel.

Immers, met den Apostel Jacobus moeten wij erkennen: ‘Wij allen struikelen in velen’.

Maar wij moeten zoo min mogelijk struikelen!