‘Aanvoelen’
Een woord dat in zijn overstelpende, dikwijls smakelooze toepassing wrevel wekt bij velen, die gevoel hebben voor de taal. Het is verbijsterend te zien hoezeer deze zegswijze in allerlei geschriften is doorgedrongen; men kan haast geen dagblad ter hand nemen of er wordt van alles in ‘aangevoeld’. Het is een uitkomst geworden voor Jan-en-alleman.
Deze persoonlijke bepaling kan slechts het gevolg zijn van een zorgvuldige aanvoeling en verbeelding van datgene enz.... (Dr. P.N. van Eyk en Mr. van Royen in ‘Over boekkunst’) - Vosmaers geest is niet in staat geweest de komende literatuur aan te voelen (Willem Kloos in Nieuwe Gids Nov. 1934) - Iets als het noodlot, dat men enkel aanvoelt en niet klaar ziet. (Van Hulzen) - De aanvoeling der primaire sentimenten blijkt gaaf (Van Hulzen) - De nacht is voor den dichter het ‘adagio der erotica’. Dat ook is een speciaal aanvoelen van de natuur. (Dr. Jozef Muls over Paul van Ostayen) - Dat muzikaal-erotisch aanvoelen van het heelal. (Dr. Jozef Muls) - Met betrekking tot ‘Schets eener Kultuurgeschiedenis van Westeuropa’ van Dr. F.H. Fischer: De bovengenoemde ‘Schets’ geeft in zeer beknopten, compacten vorm een poging om de cultureele ontwikkeling van Westeuropa volgens de aangegeven methode uit te beelden - of liever, te doen aanvoelen. (Uit een dagblad) - Het surrealisme is een kunst, die men moet kunnen aanvoelen. (Uit een dagblad) - Zooals de toestand zich uit onze enquête laat aanvoelen, zal... (Uit een dagblad) - Bespreking, t.a.v. finantieele voorstellen. Spreker voelt een eenigszins verkeerde stemming aan bij de vorige sprekers, doch zegt dat het hier niet de kwestie is van... (Uit een dagblad) - Den afgeloopen zomer heeft weer een Polderdag (herdenking van het droogvallen van de Meer) plaats gehad. Verleden jaar keken wij naar films en goochelaars, thans was er een gedachtenlezer, die de stemming van den dag wonderwel wist aan te voelen. (Uit een dagblad) - De muzieklessenaars werden opgesteld, de piano werd opengeklapt en de klassieke meesterwerken werden aangevoeld met die ontroerende hulpeloosheid van den tastenden dilettant, die... (Uit een dagblad) - Over de beweegredenen, die een vrouw er toe gebracht kunnen hebben om een bepaalde houding aan te nemen: Laat ons daar maar niet over
denken; wij mannen kunnen toch de mentaliteit van een vrouw niet aanvoelen. (Uit een gesprek) - Over de moeilijkheden, verbonden aan het lezen van een constructie-teekening: Zooiets kun je een ander niet uitleggen; dat moet je aanvoelen. (Uit een gesprek).
Een lid van onzen Raad oordeelt:
‘“Anfühlen” is stellig een Germanisme. 't Is nu bij ons een cliché, een mode-woord, dat alle schrijvers elkaar na-schrijven en dat iedereen, naar 't wel schijnt, gebruiken moet!
Dikwijls wordt het (blijkens de reeks van voorbeelden) heel slordig en heel smakeloos gebruikt. Met smaak en tusschen “-” misschien soms aanvaardbaar.
Hermann Paul, Deutsches Wörterbuch (4e druk, 1933) geeft als voorbeelden: “ich fühlte ihm seine Erregung an” - dat wil, in 't Hollandsch gedacht en uitgedrukt, zeggen: ik bespeurde, (ge)voelde, werd aan mijzelf gewaar wat hem bewoog (wat er in hém omging (om moest gaan). - Ik voelde (enz.) innerlijk (onwillekeurig) wat... enz. Of: Ik voelde (met nadruk) wat... enz.
“Man fühlt dem Bilde an dass es nach der Natur gemacht ist”: Men krijgt bij die schilderij het gevoel, dat die... enz. Men wordt innerlijk (heimelijk, onbewust, onwillekeurig) gewaar, dat die schilderij... Men voelt (met nadruk) dat die schilderij... Je gevoel zegt je, dat die schilderij...
Evenals alle cliché's en mode-(journalisten-) woorden behooren keurige schrijvers en denkers ook dit cliché te vermijden, en als zij 't begrip noodig hebben, dit in Nederlandsche (gevoels)-termen trachten uit te drukken.
“Anfühlen” is een van die “gemakswoorden” die nadenken uitsparen.”’
Een ander lid zou in het citaat van Willem Kloos de voorkeur geven aan ‘een voorgevoel te hebben’, of zeggen: Vosmaers geest is niet in staat geweest de komst der nieuwe literatuur te voelen. In het tweede citaat-Van Hulzen zou ‘de aanvoeling’ vervangen kunnen worden door ‘het gevoel (begrip) voor. In het tweede citaat-Dr. Jozef Muls zou gesproken kunnen worden van het ‘muzikaal-erotisch (ziels)contact met het heelal. En ten aanzien van het laatste citaat, (dat over het lezen van een constructie-teekening) merkt dit lid van den Raad op: ‘Hier bijv. is vóelen met “zwaar” accent uitnemend’. En hij voegt er als algemeene opmerking aan toe: ‘In het algemeen is het gebruik van aanvoelen een poging om in het schrift door een zichtbaar praefix uit te drukken wat men bij het spreken door dat accent doet, èn den ‘toon’. Duitsch is het niet (meer).
En dit zegt een derde lid van den Raad:
‘Toen de “tachtigers” gingen doorwerken, moest men alles, wat men niet begreep “voelen”, of men telde niet meer mee; sinds enkele jaren behoort men het te benaderen, aan te voelen en te realiseeren. Wij mogen blij zijn, als we bij het beleven, dat nu al eenigen tijd zeer in zwang is, ook nog niet moeten gaan in-voelen.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd