Onze Taal. Jaargang 2

[Nummer 4]

Uit het archief ‘Germanismen’.

Van een achttal woorden laten wij thans zien tot welke beschouwingen zij den Raad van Deskundigen hebben geleid.

STREVINGEN. Twee leden van den Raad wenschen dit woord niet als een germanisme te beschouwen; een dezer leden motiveert deze meening door te zeggen, dat ‘Strebung’ in het Duitsch nog ongewoner is dan: streving in Nederl. (litt?) taal. - Men ziet, dit lid aanvaardt het woord ‘streving’ niet, maar rangschikt het niet onder de rubriek: Germanismen. Daarentegen luidt een ander commentaar: Het Duitsche origineel is natuurlijk Bestrebungen. Men laat be- weg, omdat ‘bestreven’ wat al te vreemd klinkt, maar het blijft niettemin een stuitend germanisme. Dit lid is van meening dat men vaak het enkelvoud: streven kan gebruiken. Een bijgevoegde bepaling kan ook verscheidenheid aangeven.

Opgenomen O.T. 1, 1933.

SPRINGSTOFFEN. Het is de vraag, merkt een lid van den Raad op, of springstoffen als technische term niet heel oud is. Wat een ander lid doet zeggen: Het is mij niet duidelijk hoe dit woord heel oud kan zijn. ‘Springen’ heeft bij ons nooit ‘laten springen’, ‘laten ontploffen’ beteekend, en ‘sprengen’ (nu verouderd) evenmin. Als vertaling van Hd. sprengstoffen is het woord een vergissing.

Opgenomen O.T. 1, 1933.

RONDSCHRIJVEN. Het oordeel van één lid van den Raad luidt: Rondschrijven is de naam van een nieuw begrip in de organisatietechniek. Een voorstel wordt bij rondschrijven door het hoofdbestuur behandeld. Circulaire is heel wat anders. Rondgaande brief is te lang en geen technische term.

T.a.v. de ter vervanging voorgestelde woorden: rondzendbrief en circulaire zegt één lid: Rondzendbrief is even akelig als de: klankrolprent. Circulaire is beter. Een ander: Circulaire is het eenige bruikbare woord. Een derde lid oppert: rondgaande brief.

Opgenomen O.T. 2, 1932.

RESTLOOS. Dit woord is met groote meerderheid van stemmen als germanisme aangemerkt. Eén lid van den Raad zegt evenwel: Het woord voorziet in een behoefte, is bovendien feilloos gevormd volgens Nederlandsche beginselen. Misschien werkte het feit, dat het ook in het Duitsch bestaat als gelukkige aanleiding. Maar mogen of willen wij dan niets van de Europeesche cultuurlanden leeren? Wat echter een ander lid doet zeggen: Als men ‘restlos’ wil vernederlandschen moet het in allen gevalle ‘resteloos’ worden. Maar het woord is zonder de minste twijfel een germanisme. En eigenlijk zonder kennis van het Duitsch onbegrijpelijk, daar ‘rest’ zelf in het Nederlandsch niet in de hier vereischte zin ‘de overblijvende, afwijkende gevallen’ wordt gebruikt.

Opgenomen O.T. 2, 1932.

VOORRADIG. Een voorbeeld van een woord dat ingeburgerd is en toch door den Raad, vrijwel eenstemmig, wordt veroordeeld. Een lid oordeelt echter: Voorradig is onmisbaar als attribuut: de voorradige goederen;- misschien ook als naamwoordelijk deel: wat is er voorradig. We hebben in voorraad. Dit voorbeeld, gaat het lid door, moge dienen om te doen uitkomen, dat een ‘germanisme’ in bepaalde syntactische verbindingen ‘Nederlandsch’ kan zijn geworden. -

[p. 14]

Onmisbaar? vraagt daarop een ander lid. Waarom niet de goederen (die wij) in voorraad (hebben). Waarom niet: wat is er,- wat heeft U, voorhanden? ‘Niet voorhanden’. Op dezelfde wijze oordeelt een ander lid: Waarom zou men niet kunnen zeggen: de voorhanden goederen? Ook aanwezig is vaak bruikbaar. En weer een ander lid zegt kort en bondig: voorradig hindert mij.

Opgenomen O.T. 1, 1932.

VOORWOORD. Eén stemt tegen afkeuring: Het gebruik van het korte ‘voorwoord’ kan ik niet betreuren. De overige leden verwerpen het woord. De inzender had ter vervanging opgegeven: inleiding, voorbericht, woord vooraf. - ‘Inleiding’, oordeelt de Raad, is iets anders, ‘voorrede’ kan hier worden gebruikt.

Opgenomen O.T. 1, 1933.

Heele reeksen ‘koppelwoorden’ bevat ons archief, waaronder vele met GROOT- (-bedrijf, -doenerij, -grondbezit, -handel, -industrie, -kruis, -macht, -mazig, -meester, -moed, -mogendheid, -spraak, -stad, -steeds, -vorst, -waardigheidsbekleeder); - met HOOG- (-aanzienlijk, -adelijk, -alpen, -altaar, -beenig, -begaafd, -blauw, -conjunctuur, -druk, -fijn, -hartig, -komiek, -loffelijk, -mis, -oven, -poetisch, -spanning, -spoor, -stam, -stammig, -tijdag, -veen, -verraad, -vlakte, -wild, -zee); - met KLEIN- (-architectuur, -auto, -bedrijf, -geestig, -geld, -geloovig, -handel, -ketel, -kunst, -moedig, -orkest, -producent, -smid, -staat, -stad, -vee); - met LAAG- (-bouw, -spanning); - met MEER- (-kosten, -prijs, -waarde); - met NIEUW- (-aanschaffing, -bakken, -bouw, -geboren, -modisch, -prijs, -vorming, -zilver); - met SMAL- (-film, -spoor); - met SNEL- (-dienst, -goed, -lastwagen, -rem, -trein, -verkeer, -vervoer;) - met VOL- (-ambtenaar, -burger, -gummibanden, -korenbeschuit, -vet); met VRIJ- (-bed, -biljet, -boer, -brief, -buiter, -denker, -erf, -geest, -geleide, -gevig, -goed, -handel, -haven, -heer, -corps, -leen, -leggen, -plaats, -schaar, -staat, -stad, -vrouwe, -wiel).

Een vluchtige blik op deze reeks zal voor onze lezers voldoende zijn om tot de overtuiging te komen, dat het grootste deel daarvan onverbiddelijk door onzen Raad zou worden afgewezen; tegen een ‘grootvorst’ die een ‘grootkruis’ draagt, is zeker heel weinig in te brengen.

Wij hebben een tweetal van deze woorden aan den Raad voorgelegd, n.l.:

HOOGCONJUNCTUUR en HOOGSPANNING. Zij hebben beide GG. gekregen. Niet dat deze woorden niet uit het Hoogduitsch zouden komen, maar -zoo luidt het oordeel- zij zullen wel niet meer te keeren zijn en zijn heel moeilijk te vervangen. Hooge spanning, dat als vervangende uitdrukking was gegeven, wordt niet beschouwd als een verbetering: ‘hooge’ is hier ook al een germanisme! Ik zou, zegt één lid, als ik het woord gebruikte, ‘hochconjunctur’ spellen, tusschen aanhalingsteekens. Hooge spanning -oordeelt een ander lid- is ook in andere beteekenissen gangbaar. Voor terminus technicus in de electriciteit deugt alleen: hoogspanning. Hoogconjunctuur is eveneens een internationale terminus technicus. Hooge conjunctuur, gaat dit lid voort, vindt ik ridicuul. In gelijken zin uit zich een ander lid: voor eindeloos weerkeerende technische termen durf ik deze manier van samenstelling niet volstrekt veroordeelen; zoo ook: sterk- en zwakstroom. In de gedachtelooze uitbreiding en nabootsing zit m.i. het kwaad.

Wij zullen nu maar niet alle woorden uit deze reeksen aan den Raad voorleggen, maar het aan de leden overlaten te handelen in den geest van het laatste advies: te waken tegen gedachtelooze uitbreiding en nabootsing.