Onze Taal. Jaargang 1

[Nummer 3]

Maatstaven

Dit nummer verschijnt binnen het tot nu toe nog gebruikelijke tijdsverloop van drie maanden. Het toenemen van het aantal leden van ons Genootschap veroorlooft ons namelijk (door het daarmee verband houdende stijgen van onze inkomsten) om langzamerhand meer nummers per jaar van ons orgaan te doen verschijnen. Maar daar wij onzen Raad van Deskundigen niet al te vaak lastig kunnen vallen (niet meer dan een keer of vier 's jaars) vinden onze leden ditmaal geen lijst van germanismen in het orgaan. Min of meer in plaats daarvan willen wij nu enkele opmerkingen maken over het verschil in maatstaf bij het beoordeelen van de vraag, of een woord goed Nederlandsch moet worden geacht of als een barbarisme moet worden verworpen. Wij vinden daartoe aanleiding in het lijstje van woorden die wij in het vorige nummer vermeldden als wel aangeboden (als germanismen) aan den Raad van Deskundigen maar als zoodanig door de meerderheid van dien Raad niet erkend.

Hoe komt het dat, in een college van zoo uitnemend deskundigen als onze Raad is, soms geen eenstemmigheid kon worden bereikt ten aanzien van de taalzuiverheid van woorden waarbij er toch waren die menig lid stellig zou verwerpen? Het antwoord is: door het verschil in maatstaf dat er, óók onder deskundigen, kan heerschen. Er zijn b.v. leden van den Raad van Deskundigen die zeggen: Wanneer een woord uit het Duitsch is ingevoerd, dan moet het worden uitgestooten... maar er zijn er ook die niet elk germanisme willen verbannen. Er zijn er die zoover mogelijk willen teruggaan in het leven van onze taal wanneer men op de jacht naar germanismen gaat... maar anderen willen woorden van Duitschen oorsprong die al een jaar of tien in onze taal worden gebezigd, ongemoeid laten. En er zijn leden van den R.v.D. die dezen maatstaf aanleggen: Kwam een woord reeds voor bij onze oude schrijvers (zeventiende eeuw of vroeger), dan moeten wij het ook thans aanvaarden zelfs al zou het al lang weer in onbruik zijn geraakt... waartegenover anderen vinden dat de tegenwoordige herkomst beslissend is.

Wij, voor ons, - maar dit redactioneele ‘wij’ dekt hier alléén de meening van den tijdelijken redacteur - hebben steeds den meest straffen maatstaf aangelegd. Wij keeren ons zoo scherp mogelijk tegen alle insijpelen van het Duitsch in onze taal omdat taalvormen richting geven aan onzen volksgeest en omdat die geest een zeer sterken en eenzijdig-Duitschen invloed ondergaat. Vooral op 't gebied der taal maar óók daarbuiten: door de technische wetenschappen die tegenwoordig ons leven beheerschen, door de nijverheid, den handel, maar ook door

[p. 10]

Duitsche rolprenten, Duitsche hotel- en koffiehuisbedienden en... Duitsche dienstmeisjes. Ook door de talrijke naturalisaties van Duitsch sprekende vreemdelingen. En door de stamen taalverwantschap tusschen Duitschland en Nederland krijgt dat eenzijdige insijpelen van immers hoofdzakelijk Duitsche methoden, Duitsch bloed, Duitsche levensgewoonten, Duitsch denken en spreken iets verraderlijk onmerkbaars waardoor onze heele volksaard eenzijdig wordt aangetast zonder dat ons volk zich daarvan bewust is. Dat - die eenzijdigheid en dat onmerkbare - is het groote, dubbele gevaar. Ons volk heeft vroeger, vooral in de 18e eeuw, óók een zeer eenzijdigen buitenlandschen invloed ondergaan: den Franschen en hoewel dat niet onbewust geschiedde en het bederf vooral op taalgebied, zóó duidelijk herkenbaar bleef dat het in de negentiende eeuw weer kon worden uitgestooten, is inmiddels die verslapping en vereenzijdiging van het eigen wezen ons op den smaad van 1810-1813 te staan gekomen. Hoeveel dreigender moet dan nu het Duitsche gevaar worden geacht dat, even eenzijdig op ons inwerkend als in der tijd het Fransche, langs veel meer invalswegen in onzen volksaard binnendringt en welks vreemdelingspas heel gauw onleesbaar wordt zoodat wij al die Duitsche trekken in gewoonten, denken, doen en spreken, voor onze eigene gaan houden.

Voor ons moet daarom een germanisme al heel lang ingeburgerd zijn in onze taal om het te aanvaarden. Voor ons is elk actueel germanisme verwerpelijk. En voor ons komt het er niet op aan of een woord vroeger goed Nederlandsch was wanneer het, in onbruik geraakt, thans als vertaling uit het Duitsch herleeft. In al die gevallen houden wij onverbiddelijk den duim omlaag.

Wij gaan zelfs nog verder: Als er twee goed-Nederlandsche woorden van gelijke beteekenis zijn en het eene is tevens nagenoeg Duitsch, dan bezigen wij bij voorkeur het andere. Om een voorbeeld te noemen: Vondel laat aan Gijsbrecht den raad geven, zijn schouders te zetten onder 't juk, hem opgelegd ‘van God’ en zelfs Van Alphen nog bezong een kind, ‘van God bemind’. In beide gevallen (en in vele andere) blijkt ‘van’ een woord, gelijkwaardig aan door. Maar het is tevens typisch Duitsch; in het Duitsch moet men in zulke gevallen ‘von’ gebruiken en kan men ‘durch’ niet bezigen. En juist daarom vermijden wij, in constructies als de beide aangehaalde, het woord ‘van’ en bezigen wij ‘door’.

Doch wij erkennen dat een minder straffe maatstaf óók verdedigbaar is.

En het is misschien zelfs wel goed dat de meerderheid van den Raad van Deskundigen een eenigszins gematigd oordeel pleegt uit te spreken. Al kan, daarnaast, elk lid van ons Genootschap, evenals schrijver dezes, voor zichzelf de grenzen nauwer trekken. Men bedenke echter wel, dat voor het Genootschap, dat wil zeggen voor het geheel, alleen het oordeel van den Raad gezag kan hebben.