Onze Taaltuin. Jaargang 9

[p. 223]

Boekbespreking

F.L. ZWAAN, UIT DE GESCHIEDENIS DER NEDERLANDSCHE SPRAAKKUNST. Grammatische stukken van De Hubert, Ampzing, Statenvertalers en Reviseurs, en Hooft, uitgegeven, samengevat en toegelicht, Wolters, Groningen-Batavia 1939. VIII + 405 blzz. f 5.90.

Het is hier geen gemeenplaats, wanneer ik beweer, dat dit lijvige werk in een behoefte voorziet. Immers het stelt zich als eerste doel een betrouwbare uitgave te bezorgen van enige belangrijke Nederlandse grammatische stukken uit de eerste helft der 17e eeuw en ieder is het met Schr. eens dat deze vaak heel belangrijke texten voor het grootste gedeelte zeldzaam en moeilijk in handen te krijgen zijn (er zijn universiteitsbibliotheken, waar ze ontbreken) of uitgegeven op een wijze, die ‘voor verbetering vatbaar’ was. Ook heeft niet ieder Ten Kate's Aenleiding steeds bij de hand om er Hoofts Waernemingen uit te kunnen gebruiken.

De ondertitel van dr. Zwaan's boek geeft volledig de inhoud aan: uitgave (slechts in een enkel geval was het mogelijk: naar het handschrift), samenvatting en commentaar van de bekende taalkundige werken van den o.a. bij Vondel en Van Heule zeer hoog aangeslagen A. de Hubert, van S. Ampzing, wiens werk reeds zeer vroeg enkele malen herdrukt werd, en P.C. Hooft, benevens de stukken betreffende de taal van den Statenbijbel. Bovendien plaatste Schr. vóór elken tekst ook een historische inleiding met biografische en bibliografische gegevens en voegt hij aan het slot nog dertien bladzijden kleinere texten toe.

Wij merkten reeds op dat de uitgave der in dit werk verschijnende stukken verre van overbodig mocht heten. Maar daarmee alleen is de uitgave niet op haar waarde getoetst. Zij moet ook degelijk en betrouwbaar zijn. In verband daarmee namen wij een tweetal steekproeven. Hoofts Waernemingen zijn hier herdrukt volgens de bekende uitgave van Ten Kate en wij vergeleken nu bij Zwaan p. 239, 241, 247 en 249 benevens de bijgevoegde lijst van Errata met deze 18e-eeuwse uitgave. De afwijkingen bleken uiterst gering. Op p. 239 stond geen fout. Op blz. 241 r. 28 staat Substantyven i.p.v. Substantiven. Op p. 247 is in r. 2 bij gecursiveerd i.p.v. gewoon gedrukt en op r. 13 v.o. vestaen i.p.v. verstaen, op p. 249 r. 24 moet achter gridó een komma staan i.p.v. een punt en op r. 2 v.o. moet Comparativen veranderd worden in Compera-

[p. 224]

tiven. Ook keek ik de betrouwbaarheid na op p. 400 en 401 van de Puncten belangende d'oversettinge int gemeen myn heere van St. Aldegonde voor te houden. Het bleek mij, dat Zwaan de afkortingstekens weer oploste en de noten wegliet. Op blz. 400 r. 15 schreef hij JEHOVA in plaats van gecursiveerd met kleine letter en liet hij de komma erachter weg. Op r. 3 v.o. schreef hij menvan i.p.v. men van, op blz. 401 r. 7 beock i.p.v. boeck, op r. 3 v.o. is voor werden: mogen weggevallen.

Dankbaar mogen wij den Schr. zijn voor zijn uitgebreide commentaar op deze 17e-eeuwse stukken. Een enkele kleinigheid misten wij. In zijn Waerneming No. 55 schrijft Hooft: ‘Dies zoud' ik liever zeggen de DE MAGHT VAN UWEN MEERDER’. In de noot is er niet op gewezen dat hier het woord de te veel staat.

Maar ook de samenvatting mocht hier niet ontbreken. Immers over De Hubert merkt Zwaan p. 14 op: ‘(daarom)...is de compositie van het stuk niet streng, hij geeft geen indeeling’, over Ampzing op p. 28 en 29: ‘Hij wil geen volledige grammatica schrijven’, en ‘De compositie van het stuk is vrij los’, over de Resolutiën betreffende de Statenbijbel op p. 95: ‘Behalve door haar gebrek aan systeem kenmerken de Resolutiën zich door groote beknoptheid. Motieven voor de genomen besluiten worden zelden gegeven’ en over Hoofts Waernemingen p. 111: ‘De waern. zijn een reeks van opmerkingen en vragen, waaraan alle compositie ontbreekt, opgekomen uit de behoefte van het oogenblik... Zoo vormen de waern. een vrij chaotisch geheel’. De overzichten bij de vier stukken, die hij indeelt naar de zaak waar het over gaat en die dus niet voetje voor voetje de gedachtenloop van de Schrijvers volgen komen ons best te stade. Het is alleen maar jammer dat de Schr. zich niet de tijd en moeite nam een algemeen overzicht, een vergelijkende samenvatting dus der afzonderlijke overzichten tot één geheel, samen te stellen. Trouwens als hij alleen al maar de vier afzonderlijke door het algemene vervangen had, waren wij nog zeer tevreden geweest. Al evenzeer te betreuren is het ontbreken van het woord- en zaakregister. De overweging daarbij, dat wellicht een latere bewerker van erbij aansluitende stof een algemeen register van veel groter belang zal vervaardigen (p. VI), is een schrale troost!

Alles bijeen genomen berust de hoofdverdienste in de uitgave zelf en daarmee is het verschijnen van dit boek reeds ten volle gerechtvaardigd.

A. WEIJNEN.