Onze Taaltuin. Jaargang 8

[p. 355]

De kunst van vertalen

Dr. C.L. Thijssen-Schoute. Nicolaas Jarichides Wieringa.
Een zeventiende-eeuws vertaler van Boccalini, Rabelais, Barclai, Leti e.a. Bevattende ook een onderzoek naar de vermaardheid dier schrijvers in Nederland. In de serie Teksten en Studiën op het gebied van taal, stijl en letterkunde onder redactie van Dr G.S. Overdiep, dl. II. Van Gorcum & Comp. N.V. Assen 1939.

Het ononderbroken afmattingsoffensief der Duitse, Franse en Engelse barbarismen op de zuiverheid van het Nederlands ontleent zijn sterkste kans op succes aan de verraderlijke vertalingen van romans, geestelijke lectuur en in groter gehelen verwerkte bronfragmenten. Er moet een commissie van toezicht en keuring worden opgericht, het recht en voorrecht van vertalen eist ordening. Voorlopig mogen goedwillende vertalers een voorbeeld nemen aan, in de leer gaan bij dengene, aan wiens vertaaltechniek dit inhoudrijke en degelijk bewerkte boek, zware en rijpe vrucht uit de taaltuin van Prof. Overdiep, door een bekwame hand gewijd werd.

Om enig idee, hoe zwak dan ook, te geven van dit eerbied afdwingende werk, beslaande 500 dicht maar overzichtelijk gedrukte bladzijden, meen ik goed te doen er een kort overzicht van samen te stellen.

In het inleidend hoofdstuk deelt Schrijfster mede, wat zij aangaande leven en persoon van Wieringa achterhalen kon. Geboorte- noch sterfdag zijn bekend geworden. Van 1659 tot '95 was hij als praeceptor verbonden aan de Latijnse scholen te Harlingen; blijvende waardering verdiende hij door zijn thans bestudeerde vertalingsarbeid.

Deze ving aan met het vernederlandsen der vreemde citaten vervat in ‘Alle Volgeestige Werken van Jan de Brune de Jonge’ ten dienste ener uitgave van 1665. Schr. vergelijkt die weergaven telkens met de oorspronkelijke tekst en met vertalingen daarvan door anderen als bijv. Huygens geleverd. Hier zet zij dus onmiddellijk de methode in die zij in heel haar boek doorvoert, de vergelijkende; hier ook reeds opent zij raam en deur tot uitzicht over heel de Europese letterkunde van die tijd.

De meeste moeite en plaats besteedt ze aan W.'s vertaling van de ‘Ragguagli di Parnaso’ van Boccalini. Dit gedeelte zou al op zich een verdienstelijk proefschrift opgeleverd hebben; schr. heeft het echter met een krans van er mee samenhangende studies omgeven. Die veelzijdigheid en volledigheid verdient hulde en dankbaarheid, maar make dissertaties van bescheidener opzet niet onmogelijk.

Na een uitvoerige verhandeling over Boccalini's relaties met de Neder-

[p. 356]

landen, over inhoud en betekenis der geschriften van dien Italiaan uit de tijd der Spaanse overheersing (1556-1613), over vertalingen ervan in 't Duits, Latijn en Engels, hier te lande gedrukt, over de verschillende Nederlandse vertalingen (door Hooft, Lamb. van Bos e.a.), over navolging ook in vele pamfletten, zet schr. zich aan een stilistisch-vergelijkend onderzoek bij Boccalini's voornaamste werk, het hekelschrift Ragguagli, terwijl zij zo gelukkig is, naast de grondtekst niet alleen de vertaling van W. zelf, maar ook een van iemand als Hooft te kunnen plaatsen. Ofschoon de Tacitusbewonderaar eenzelfde stijlrichting huldigde als Boccalini en W. tot een geheel andere behoort, stelt schr. W. als vertaler van Boccalini toch boven Hooft, hoeveel eerbied en bewondering zij overigens heeft voor de arbeid van dezen laatste. W. is bijv. natuurlijker en consequenter purist en toont zich een meester in woord- en klankenkeus. Dit hoofdstuk bevat een belangrijke bijdrage tot het nog te voltooien beeld van onze 17de-eeuwse syntaxis: woordschikking van hoofd- en bijzinnen, gerundium-zinnen en zinnen met participium praesentis, constructies met infinitivus. Hooft heeft een voorkeur voor de open, W. wordt gekarakteriseerd door de gesloten woordschikking. Het gerundium vertaalt Hooft doorgaans, gelijk 't eerst voor de hand ligt, met een part. praes., terwijl W. het dikwijls voegwoordelijk omschrijft. Hij vermijdt met gunstig gevolg de absolute constructies van het origineel, door Hooft veelal behouden. Grondig is ook de studie der infinitief-constructies, waar, weer verschil met Hooft, W's veelvuldige aanwending van acc. met te + inf. vooral de aandacht trekt. Hier wijkt W. ook van B. sterk af. Opmerkelijk is nog, dat W. niet de buigingsregelen volgt van de renaissance-spraakkunst, waarvoor Hooft zich zoveel moeite heeft gegeven. Zodoende blijkt W. hier een vertaler ‘die er streng puristische beginselen op na houdt, die overvloedig alliteratie, variatie en rijm toepast, die de beeldspraak niet verwaarloost en ondanks dat alles zijn vertaling kort en krachtig weet te houden’.

Hst. V begint met de geschiedenis van Rabelais' invloed en gezag in de Nederlanden. Diens werken heeft W. onder een schuilnaam wederom met zorg en talent in het Nederlands vertaald. Schr. weet, ook zij met vernuft en zorg, de door hem daarbij gebruikte editie na te speuren. Na de moeilijke taak die W. zich gesteld had, valt bijzonder zijn rijke woordenschat te bewonderen, ook het begrip en genoegen waarmee hij vertaalde, zó dat het een echt Nederlands boek werd. Hoe origineel weet hij beeld- en grootspraak weer te geven. Schr. oordeelt dan ook gunstiger over 't geheel dan Prof. Gallas elders deed.

Aan de vertaling van 't Satyricon van John Barclai wijdt schr. geen uitvoerige studie meer, hoewel zij ook hier W.'s superioriteit boven Franse

[p. 357]

vertalingen van die hekel- en sleutelroman mag constateren. Dit hst. VII lijkt mij zeer belangrijk om de Europese visie en als bijdrage tot de geschiedenis der Nederlandse vertalingen in 't algemeen.

Volgt een korte bespreking der vertaling van ‘La Secretaria di Apollo’, toegeschreven aan Antonio Santa Croce. Interessant is, dat W. er een tiental zelf opgestelde brieven aan toevoegde, waarin hij aan eigen politieke opvattingen uiting geeft .Vervolgens wordt ons uitvoerig het leven verhaald van Gregorio Leti. Wat er door verscheidenen van diens geschriften in 't Nederlands vertaald werd, voert ons vanzelf tot W.'s vertaling van zijn ‘Vita del catolico re Filippo II’, welke den inmiddels oudgeworden ijverigen en intelligenten werker minder goed gelukt is.

In een aanhangsel, deel II genaamd, worden ons ten overvloede afbeeldingen, afschriften, fragmenten ter vergelijking voorgelegd. Tevens bevat het een uitvoerig résumé in het Frans, alsmede een personenregister.

Dit boek verschaft dus heel veel niet alleen wie aan taal- of Nederlandse letterkunde doet, maar ook degenen die zich met Europese literaire, politieke of culturele geschiedenis bezighouden. Ondanks het zakelijk détail-karakter der methode interesseert zich de lezer vanzelf door de vaste stem en brede kijk der schr. voor haar gegevens, vondsten en controleerbare conclusies. De strakke, misschien wat stroeve stijl past bij haar wetenschappelijke houding vol beheerstheid, welke laatste haar slechts een enkele keer in den steek laat, waar zij zich tegenover Molkenboer (146) en Burckhardt (278 noot 3) minder aangenaam uitdrukt. De bibliografie is goed verzorgd. Naast Ranke had zij (63) zeker gebruik moeten maken van L. von Pastor's Geschichte der Päpste. Bij het ter sprake komen van zinclausulen in het Nederlands (153, 173 e.e.) mist men de vermelding ener studie daarover van Prof. v. Ginneken. Woordverklaring zou soms welkom zijn geweest, zoals bij ‘carousen’ (82). Blz. 296 is zij zich niet bewust, een kleinigheidje bij te dragen tot de betekenisgeschiedenis van het woord Bargoens en vergeet zij het boek van Moormann over de geheimtalen. Drukfouten werden nagenoeg geheel vermeden, hetgeen bij een werk van dit soort dubbele hulde verdient. Blz. 35 noot 1 werden de vereiste getallen niet ingevuld. Wat de spelling betreft, veroorlooft de schr. zich eigenzinnigheden als tans, altans, biezonder, en ontsnapten haar fouten als noch voor nog (64), in 't gevlei komen (346). Schr. geeft een volledig beeld van den vertaler, maar niet, ofschoon zij de gegevens bezit, van den mens Wieringa. Beter dan de lezer zou zij in staat geweest zijn, uit diens voorliefde voor een bepaald soort literaire geschriften, uit diens wijze van vertalen en uit de plaatsen waar hij zich meer direct uitspreekt, een karakterschets te ontwerpen.

[p. 358]

In ieder geval belicht zij een belangrijk deel van het geestesleven der 17de eeuw in Europa en stelt zij te goeder ure een zeer verdienstelijk Nederlands vertaler aan de talrijke vertalers van tegenwoordig ten voorbeeld.

Nijmegen.

B. VAN DEN EERENBEEMT C.ss.R.