Onze Taaltuin. Jaargang 8

Boekbespreking

Gerlach Royen o.f.m., Bijgedachten en botsingen in taal. Collectanea Franciscana Neerlandica V-2. Teulings' Uitg-Mij., 's-Hertogenbosch 1939, 211 blzz., f. 3, -.

De opzet van dit werk was, zoals prof. Royen zelf op p. 193 schrijft, ‘na te gaan, hoe met name verschillende voornaamwoor-

[p. 333]

den door bijgedachten de “grammatiese” kongruentie kunnen mislopen; en hoe andere pronomina door te sterk spraakkunstigende doelstelling zelfs met die grammatika in botsing plegen te komen - om van de taal zelve niet eens te spreken.’ Met dit doel heeft hij zijn stof over drie hoofdstukken verdeeld: 1^o verbale diskongruentie 2^o diskongruerende personalia en possessiva 3^o betrekkelike voornaamwoorden - met een korte Inleiding en een al te beknopt Besluit.

Van vele quaesties, waarlangs de spraakkunsten tot heden toe heengleden, heeft prof. Royen hier aangetoond, dat zij nìet zo simpel zijn, dat zij verzwegen mochten worden. En als hij zich bijv. p. 10 afvraagt: ‘Waarom het Wdb. der Ned. Taal (XII 43 vv.) bij de behandeling van “een paar” helemaal zwijgt over dit numerusverschil bij het gebeurwoord, is niet duidelik?’ doen wij best met deze vraag als een bedekte critiek op gebrek aan opmerkings- en onderscheidingsgave van den betrokken redacteur op te vatten.

Naast zijn aardige opmerkingen over het parallellisme van het semantische en grammatische verschil in de paar-verbindingen (p. 8 vlgg.), waarover juist sprake was, vermelden wij bijv., hoe hij bevond, dat ‘tal van’ steeds meervoudige persoonsvorm vereist (p. 11), dat ‘een .... aantal’ afwisselend enkelvoudig of meervoudig geconstrueerd wordt, doch ‘het aantal’ steeds de enkelvoudige persoonsvorm vergt (p. 13). En zo komt hij verschillende malen bij allerlei variaties met fijne onderscheidingen voor den dag, waar elke tak van onderwijs - van lager tot hoger - zijn voordeel mee kan doen. Maar meer nog dan gezegd kan worden van deze constateringen, die tenslotte - in weerwil van Royens gedeeltelijk gerechtvaardigde afkeer daarvan - toch de betekenis van taalvoorschriften krijgen, is het voor ieder nuttig dat hij zich bijv. door Royen bewust laat maken, dat zich bij collectieve en abstracte naamwoorden in het hedendaagse Nederlands een neiging openbaart, om de in hun plaats komende voornaamwoorden te vervrouwelijken (p. 111), dat wanneer in het Nederlands bepaalde voornaamwoorden of pronominalen voor personen zijn gereserveerd, tegenover andere die zaken betreffen, de nuchtere feiten toch leren dat die klassificatorische tegenstelling ‘persoon: zaak’ altijd van dien aard is, dat de zaak-pronomina en -pronominalen niet tot de zaken beperkt zijn, maar ook bij personen gebruikt kunnen worden, terwijl de persoons-pronomina niet op

[p. 334]

zaken kunnen worden toegepast - behoudens ‘natuurlijk’ in gevallen van personificatie (p. 146 vlgg.), of dat het relativum ‘wat’ niet onverenigbaar is met een substantief-antecedent, hetgeen men toch altijd heeft beweerd (p. 179). Zeker zal bij eerste kennisname, wij wezen er reeds op, de sterke beknoptheid opvallen van het Besluit. Dit is slechts twee blzz. groot en bevat dan nog verschillende zaken die eigenlijk toch niet als conclusies zijn aan te zien. Prof. Royen zegt met opzet zo bondig geweest te zijn ‘in het vertrouwen, dat de voorafgaande uiteenzettingen voldoende voor zichzelf gesproken hebben’. Wij hopen het met hem. Maar aangezien ook géén der hoofdstukken met een algemene conclusie sluit, is het te betwijfelen of deze analytische en lichtelijk ‘orakelende’ methode de meer op synthese ingestelde personen wel voldoende bevredigen zal.

Wat prof. Royen steeds vooral laat zien is: verwarring. Maar is deze wel zo alles-overheersend? Immers waar Schr. p. 193 zelf zegt, dat er slechts van een kunnen mislopen der ‘grammatiese’ kongruentie sprake is en dat de botsingen slechts ontstaan bij tè sterk spraakkunstigende doelstelling, lijkt ons het zoeken van een ten grondslag liggend systeem tòch nog altijd niet zó onmogelijk. Het is waar, wij zouden er prof. Royen niet gaarne toe brengen vaste regels te formuleren, waarvoor hij zelf (p. 138) niets voelt, maar of hij van het krities ‘observeren’ der ‘taalgebeurlikheden’ (cfr. p. 138) niet meer tot het ontdekken van ‘tendenties’ had mogen komen, staat te bezien. Het betoog, dat bepaalde ontsporingen niet goed mogelijk zouden zijn, wanneer de vormen waar het om gaat tot het algemeen-gangbare Nederlands behoorden (cfr. p. 174) overtuigt in zijn algemene formulering ook niet geheel.

Wanneer prof. Royen het bewijs wil leveren, dat in de zuidelijke streektalen van ons taalgebied overeenstemming bestaat tussen het genus van de nomina en dat van de vervangende pronomina, is hij niet gelukkig in de keuze van zijn getuigen. Immers hij wijst (p. 55, 56) op zinnetjes bij Antoon Coolen, die bijv. van een meisje zegt ‘waar het zat op zijn stoel zijn wit kleedje opgeslagen’, maar ziet hierbij over het hoofd, dat in het dialect van Deurne het bez. vnw. v.d. 3e ps. altijd ‘zijn’ is, onverschillig of de bezitter mannelijk, vrouwelijk of zelfs meervoudig is, hetgeen hem blijkens p. 71 toch ook bekend was.

Wat de vereenzelviging betreft van taalkundige werkelikheid met mondeling spraakgebruik (cfr. Royen 159) en de quaestie

[p. 335]

sexe-genus, waren Schrijvers meningen reeds te zeer bekend dan dat het nodig zou zijn te dezer plaatse speciaal daarop in te gaan.

A. WEIJNEN.

Schrijvers en schilders, samengesteld door W.L.M.E. van Leeuwen en Dr. J.A. Goris. Uitg. Mij. W. de Haan N.V., Utrecht.

Kunst, in de meest ruime zin van het woord, dus zoowel verhalende en beschrijvende, als beeldende kunst, is zeer vaak een weerspiegeling van het geestelijk en maatschappelijk leven van een bepaalde tijd. De dichter zal in zijn gedichten de tijd bezingen, de romancier laat de problemen van zijn tijd herleven in zijn romans, terwijl de schilder en de beeldhouwer in hun kunstwerken eveneens een beeld geven van het cultuurtijdperk, waarin zij leven.

Zoo bestaat er dus een correlatie tusschen schilderkunst en dichtkunst, beide immers zijn reflexen van de tijd, waarin zij ontstaan zijn. Door het gelijktijdig beschouwen van de producten van litteratuur, schilderkunst, bouwkunst en muziek, van een bepaalde tijd, treedt duidelijk het verband tusschen deze verschillende kunsten naar voren. Maar ook krijgt men op deze wijze een indruk van het cultureele leven, in al zijn schakeeringen, van dat tijdperk.

Het is daarom een goede gedachte geweest, een boek het licht te doen zien, waarin naast gedichten en verhalen uit de geheele Nederlandsche litteratuur, afbeeldingen en reproducties van schilderijen, beeldhouwwerken, etsen, enz., zijn opgenomen. De gedichten en verhalen geven een beeld van de geheele Noord- en Zuid-Nederlandsche litteratuur, al kan natuurlijk veel verschil van meening bestaan, over de vraag, welk gedicht of verhaal karakteristiek is voor een bepaalde tijd of auteur. Dit meeningsverschil bestaat bij elke bloemlezing, daar een keuze uit gedichten of verhalen altijd een subjectief element in zich draagt.

De keuze uit de Noord-Nederlandsche litteratuur werd gedaan door W.L.M.E. van Leeuwen, J.A. Goris, wellicht beter bekend als Marnix Gijsen, verrichtte de keuze uit de Zuid-Nederlandsche litteratuur. Deze samenstellers zochten ook de verschillende gereproduceerde schilderwerken, enz., uit. Men heeft getracht, dié voortbrengselen, zoowel van letterkunde als van schilderkunst, uit te kiezen, die de geesteshouding van de perioden, waarin deze producten der Nederlandsche kunst ontstaan zijn, het beste weergeven. Ook wat de opgenomen reproducties van schilderijen en etsen betreft, zal dus, evenals bij de keuze uit de letterkundige

[p. 336]

voortbrengselen, verschil van meening bestaan, over de vraag, wat karakteristiek is voor een bepaald tijdperk.

De samenstellers hebben de Nederlandsche letterkunde in verschillende perioden verdeeld, Middeleeuwen, Renaissance, Romantiek, Naturalisme, en de jongste tijdperken, Neo-Romantiek en Neo-Realisme. Aan elk dezer hoofdstukken gaat een inleiding vooraf, waarin iets over het tijdperk en zijn kunstvoortbrengselen wordt meegedeeld. Enkele voetnoten bij oud-Nederlandsche gedichten en verhalen verduidelijken sommige woorden, die niet meer in gebruik zijn, of wier beteekenis in de loop der tijden veranderd is.

Dit boek, met zijn meer dan 200 reproducties, vormt een aangename afwisseling met de vele bloemlezingen, die slechts uit een opeenvolging van gedichten en boekfragmenten bestaan.

J.Z. BARUCH.