Onze Taaltuin. Jaargang 8

Boekbespreking

J.P. Wiersma: Friesche sagen, met houtsneden van Nic. J.B. Bulder. Thieme Zutphen 1934. Ingen. f 3.90, geb. f 4.90.
J.P. Wiersma: Friesche mythen en sagen, met houtsneden van Nic. J.B. Bulder. Thieme Zutphen 1937. Ingen. f 3.90, geb. f 4.90.
S.J. van der Molen: Frysk sêgeboek I, met inl. van J.M.N. Kapteyn en illustr. van J. Mulders. Van Gorcum en Comp. Assen 1939. Ingen. f 1.90, geb. f 2.50, luxe f 3.40.

In alle drie deze boeken staat men op het standpunt om mythen en sagen samen met één generaliserende naam: sagen te benoemen. Immers het voorbericht van het tweede werk (p. V) zegt dat beide boeken van Wiersma sagen en mythen bevatten en dat de Schr. alleen de titels der twee boeken liet verschillen voor de onderscheiding bij het gebruik der werken en het 1e deel van het Frysk Sêgeboek bevat zelfs uitsluitend ‘mythologyske Sêgen’ over aard-, water-, vuur- en luchtgeesten. Wij zijn van deze methode, al gaat het slechts om een naam, géén voorstander. Daarvoor is er tussen de sage en de mythe, psychologisch gezien, een tè opvallend onderscheid: de sage begint bij de historie, bij de persoon en weeft daaromheen, de mythe eindigt met de verdichting tot een persoon,

[p. 191]

eindigt dus waar de sage begint. Maar tegen de methode die mythen en sagen in één zelfde boek onderbrengt, hebben wij géén bezwaar. Immers onophoudelijk lopen mythe en sage door elkander heen!

Het Frysk Sêgeboek is volgens goede beginselen opgesteld: bescheidenheid (het ‘wol allinne in sammelwirk wêze’ p. VIII), zo groot mogelijke volledigheid (p. VI; iets wat Wiersma in zijn Friesche Sagen niet beoogt, cfr. p. VII aldaar), uitsluiting der sprookjes, beperking tot wester-Lauwers Friesland, notering ‘yn de Fryske tael’ (p. VI) en bronnenvermelding. Schrijver heeft de beschikking over 650 sagen, waarvan hij er 175 uit de volksmond optekende en zal die over vier delen publiceren. Eén bezwaar drukt onze waardering: evenmin als in de sagenboeken bij Thieme uitgegeven bevredigt ons de vorm der mededelingen. Bij wetenschappelijk onderzoek lijkt ons vóór alles vereist, dat de zuivere, de oorspronkelijke vorm der bronnen (handschriftelijke, gedrukte of mondelinge) bewaard blijft. Wij geloven dat daarmee in deze publicatie geen rekening gehouden is, althans niet consequent.

Voor elken Nederlander, ook hem die minder goed met de Friese taal vertrouwd is, vormen de bundels van Wiersma onderhoudende lectuur. Doordat de sagen werkelijk in den vorm van verhalen gegeven worden, zelden de metrische vorm gebruikt wordt en er rijkelijk aantekeningen aan toegevoegd zijn, is de leesbaarheid ten zeerste verhoogd. Hier geldt dan ook minder, hetgeen Van der Molen zelf over zijn Sêgeboek, waarin veel korte notities van sagen staan (zoals dat ook in andere delen van Thieme's reeks het geval is) opmerkt: ‘Men moat se net yn ien sihe troch útlêze wolle; it aerd fen 'e stoffe en de foarm bringt mei, det se dêr net genôch skakearring for habbe’ (p. XVI).

Vooral de sagenstof en bijbehorende opmerkingen van de Friese afkomst en de Friezenweg der bewoners van het Berner Oberland maken Wiersma's bundels zeer interessant. Geen enkele frisoloog mag verzuimen er kennis van te nemen, te meer daar overigens de Nederlandse literatuur omtrent deze hoogst eigenaardige feiten zo goed als geen gegevens bevat.

Terwijl het Frysk Sêgeboek zich tot westerlauwers Friesland beperkt, gaat de bundel Friesche Sagen ook over oost- en noord-Friesland (beide in Duitsland), de Friesche Mythen en Sagen strekken zich ook nog over zgn. West-Friesland uit. Natuurlijk bestaat hier in wetenschappelijk opzicht het gevaar van het bekende hooi op de bekende vork.

Het is minder fraai, dat de bundel Friesche Mythen en Sagen op de voorzijde van de omslag Friesche Mythen heet en op de rug Friesche Mythen II.

Parklaan 127, Roosendaal.

ANT. WEIJNEN.

[p. 192]

W. Kramer. Taalstudie en stijloefening. 3 dl. J.B. Wolters, Groningen, Batavia.

Dat deze stijlboekjes, tusschen de vele andere, hun weg hebben gevonden op onze middelbare scholen is in zeer veel opzichten verheugend. Zij vallen volkomen buiten de sleur van 't stijlonderwijs van de meeste andere leerboekjes.

Gezond is de grondgedachte: dat de jeugd eerst moet leeren opmerken en haar zintuigelijke gewaarwordingen moet leeren schiften. Al de verschillen en nuances, die hierbij ontdekt worden, vragen om adaequate verwoording. Zoo groeit levende taalverrijking door nieuwe woorden of wendingen, of door zuiverder aanvoelen van nuanceering in 't van ouds bekende. Dat de schrijver om dit te bereiken vooral de zelfwerkzaamheid stimuleert, is wel de grootste verdienste van deze serie. Met de methode der beruchte dictionnaire-bloemlezingen (z.g. lexicologische oefeningen) en de onafgebroken reeks kant-en-klaar liggende invuloefeningen werd hier gelukkig volkomen gebroken.

Een fout is dat het gewone grammaticale verband geheel op den achtergrond is geraakt, waardoor belangrijke aspecten van de stilistische grammatica worden verwaarloosd. Waar zijn b.v. de lessen over de zoo gevariëerde voornaamwoordelijke aanduiding gebleven? Waar valt iets te vinden over de stilistische waarde van onze numeruskategorieën? Over de typen van onze aanspreking, de vraag, het bevel? Of de vormen van den infinitief en het wonder van onze modale hulpwerkwoorden? Waar ook iets over de structuur van onzen woordenschat die toch maar niet willekeurig uit nuance op nuance bestaat? Of over het accent dat hier opeens pas bij de versleer uit de lucht komt vallen? Voor dezen schrijver zweeft de stilistiek als boven de taal, en dat weten we tegenwoordig beter. Ze is het gewoonste verschijnsel van de wereld, en de kleine kinderen bespelen haar wetten reeds evengoed als de kunstenaar in zijn werk.

Dit ontbreken van een vaste lijn wreekt zich vooral in het derde deeltje, dat het samenvattende slot moest zijn, maar in werkelijkheid het minst geslaagde is. Het is geen synthese, maar een verzameling. Onder de ondertitel: ‘Stijlvormen’ vergaart het de meest uiteenloopende hoofdstukken, waarvan slechts enkele op stijl‘vormen’ betrekking hebben, maar de meeste den juisteren titel: ‘Stijl-varia’ mochten dragen.

Desondanks kan deze serie, mits in ervaren handen en met kritisch oog bekeken, met zeer goede resultaten gebruikt worden voor de vorming van een zuivere, doordachte en doorvoelde stijl.

Dr. L. STARMANS.