Onze Taaltuin. Jaargang 8

[p. 97]

[Nummer 4]

De assimilatie van stem en plaats in het Nederlandsch bij het lezen van losse zinnen.

Uit het phonetisch laboratorium der Universiteit van Amsterdam.

Wanneer men de mogelijkheden van assimilatie in de Nederlandsche taal wil nagaan, begeeft men zich niet op een nog braakliggend terrein. Uitgebreide gegevens kan men vinden bij L.P.H. Eykman¹⁾, die de verschillende soorten van assimilatie in zijn werken heeft behandeld en waar mogelijk de oorzaak aangaf; bij Prof. Dr. Jac. v. Ginneken²⁾, die in ‘Ras en Taal’ de assimilatie heeft besproken in verband met dialect en ras; en bij Prof. Dr. E. Blancquaert³⁾, wiens woorden met assimilatie-voorbeelden, uitgesproken op een grammophoonplaat⁴⁾ bij dit onderzoek in zinnen verwerkt zijn.

Onze bedoeling was: ook op dit gebied de resultaten van een

1) N. Taalgids XXVII, 1933, pag. 315 e.v,
Zwaardemaker-Eykman, Leerboek der Phonetiek, 1928.
Eykman, Phonetiek van het Nederlands, 1937.

2) Prof. Dr. Jac. van Ginneken: Ras en Taal. Verhandelingen van de Kon. Akademie van Wetenschappen. Nieuwe Reeks No. 36. 1935. blz. 100-108 en 143-148.

3) Prof. E. Blancquaert: Praktische Uitspraakleer van de Nederlandsche Taal 1934.

4) Super Broadcast 6000, ‘Nederlandsche Sandhi’ door Prof. E. Blancquaert.

[p. 98]

meer uitgebreid onderzoek in nauwkeurige cijfers vast te leggen. Dit onderzoek was mogelijk door de groote hoeveelheid materiaal die het phonetisch laboratorium bezit, waarvan gebruikt werden de grammophoonplaten, opgenomen van 118 in Amsterdam studeerende mannelijke studenten (zie: Arch. Néerl. de Phonétique Exp. T. XV, blz. 1 en Proceedings 1939 of the third International congress of phonetic sciences) en wel de voorgelezen korte zinnen die hierop voorkomen.

De op de grammophoonplaten vastgelegde zinnen zijn de volgende:

1.	Een man of acht zullen bergopgaan.
2.	't Is mooi dankbaar te wezen.
3.	Ik blijf tot Zondag, neen tot later, tot Dinsdag.
4.	Onder het afdak staat een zitbank.
5.	De handdoek van de badgast ligt in het bosch.
6.	Die misdaad is strafbaar; 't is uit met zijn vrijheid.
7.	Help toch ook om half acht met de prijsuitdeeling.
8.	Geef ons een broodje op een bord.
9.	Zijn grootvader is zijn afgod.
10.	Pas op: de losse pekdraad hangt niet loodrecht.
11.	Ik viel en voelde mij wegzinken in een kolk.
12.	Lach eens om die bladzijde.
13.	Hij knoopte het hoefijzer in zijn zakdoek en ging linksaf.
14.	Het was een opwelling je te gaan opzoeken in dit noodweer.
15.	Ik geef een geldbeurs en een leesboek.
16.	't Is een heuglijke tijding.
17.	Zij wilden de koers opjagen.
18.	Wat een mooie zeepbel. Lach dan.
19.	't Is nu tijd; je kunt opdoen.
20.	Wat zeg jij van dit handvat?
21.	De schoolkinderen gaan morgen weer met den meester naar zee.
22.	Ja, de meid melkt het schaap om vijf uur.
23.	Zijn zoon heeft nu de koorts, maar zijn dochter is weer gezond.
24.	Zijn in dit huis tien deuren van beukenhout?
25.	Een getrouwde vrouw moet kunnen naaien en kousen stoppen.
26.	Buiten is het nu flink koud; er valt veel sneeuw.
27.	Die nieuwe jas van je broer is te nauw.

De lijsten werden door de beide schrijfsters na herhaald be-

[p. 99]

luisteren van de opname, en zooveel mogelijk in overleg met elkaar, ingevuld. De mogelijkheden die zich bij assimilatie kunnen voordoen zijn: 1^o regressieve of progressieve inwerking, 2^o geheel of gedeeltelijk. Wij maakten namelijk onderscheid tusschen vier graden I, II, III, IV naar gelang van de sterkte van de inwerking.

Om zekerheid te hebben dat het mogelijk was, uitsluitend met het gehoor deze inwerking te bepalen en dat geen subjectieve vooroordeelen meewerkten, werden van verschillende twijfelgevallen oscillogrammen en roetcurven gemaakt, waaruit bleek dat dit afluisteren voldoende was.

Onder bovengenoemde acht mogelijkheden veronderstelden we aanvankelijk alle voorkomende gevallen te kunnen indeelen. Weldra bleek echter dat wij ook nog onderscheid moesten maken tusschen een verbonden en een losse uitspraak der beide deelen. En dat is ten slotte dus wel het nieuwste in ons onderzoek geworden⁵⁾.

Nadat de 118 individueele lijsten volledig waren ingevuld, werden de voorbeelden van stemband-assimilatie gegroepeerd naar het voorbeeld van Prof. van Ginneken in ‘Ras en Taal’ blz. 100-108 en 143-148.

Van iedere groep was het nu mogelijk een statistiek te maken door horizontaal de nummers van de proefpersonen en vertikaal de tot deze groep behoorende afgeluisterde assimilatie-mogelijkheden in te vullen.

We hebben daarbij nog een onderverdeeling gemaakt tusschen de gevallen met assimilatie binnen een woord (inwendige assimilatie b.v. zakdoek) en buiten een woord (uitwendige assimilatie b.v. met zijn). Hierin werd verder nog een laatste onderverdeeling aangebracht naar het verschil in accent tusschen de twee deelen. Zooals Prof. Blancquaert ook aangeeft in zijn ‘Praktische Uitspraakleer van de Nederlandsche Taal’ (zie blz. 157 onderaan) is het n.l. heel wel mogelijk dat een verschil in accent tusschen de twee lettergrepen invloed op de graad van assimilatie uitoefent, terwijl het ook mogelijk is dat men minder sterke assimilatie aantreft tusschen klanken uit verschillende woorden dan tusschen die in een en hetzelfde woord. Daar ten slotte het getal onzer 118 proefpersonen bij de schatting der cijfers moeilijkheden berokkende, hebben wij alle resultaten in percenten omgerekend.

5) Men meene evenwel niet, dat bij een losse uitspraak alle assimilatie is uitgesloten. Maar in onze lijsten werden deze analogische assimilatiegevallen toch natuurlijk bij de losse reeks ondergebracht.

[p. 100]

1. p t k voor b d.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent op 2de deel			I	II	III	IV
tot Dinsdag	2	0	3	3	50	41
het bosch	3	12	21	12	35	15
ik blijf	6	3	11	4	21	54
Accent gelijk
met de	4	2	6	18	31	34
met de	0	1	5	12	20	59
INWENDIG
Accent op 1ste deel
dankbaar	6	6	14	3	23	46
zitbank	5	1	16	4	22	49
enz.

UITWENDIG	Progressief
Accent op 2de deel	I	II	III	IV
tot Dinsdag	0	0	0	0
het bosch	0	0	1	0
ik blijf	0	1	0	0
Accent gelijk
met de	0	2	3	0
met de	0	3	0	0
INWENDIG
Accent op 1ste deel
dankbaar	1	0	0	0
zitbank	1	0	1	1
enz.

De regressieve stemassimilatie is hier overal de vaste algemeene regel, die het gewoonlijk brengt tot den derden of vierden graad.

Het accent heeft weinig invloed. Ook het in- of uitwendig voorkomen maakt bijna geen verschil. Alleen dat bij de inwendige gevallen zeepbel en prijsuitdeeling de foutieve progressieve assimilatie een beetje meer kans heeft.

2. p t k voor v z g.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent op 2de deel			I	II	III	IV
tot Zondag	7	0	3	3	5	9
ik viel	3	0	1	2	1	1
valt veel	15	2	0	0	0	0
Accent gelijk
acht zullen	64	1	0	0	0	0
handdoek van	23	3	0	0	0	0
met zijn	0	4	4	2	2	1
ik geef	3	3	0	0	2	1
wat zeg	6	8	6	3	7	2
INWENDIG
Accent op 1ste deel
badgast	0	1	0	0	2	1
grootvader	0	0	2	2	0	0
bladzijde	0	1	11	6	6	3
opzoeken	0	4	2	1	5	2
handvat	0	0	0	1	1	0
Accent gelijk
opgaan	0	0	3	4	3	3

UITWENDIG	Progressief
Accent op 2de deel	I	II	III	IV
tot Zondag	2	3	9	57
ik viel	2	3	15	72
valt veel	3	3	14	63
Accent gelijk
acht zullen	1	1	9	21
handdoek van	4	1	9	56
met zijn	3	5	15	66
ik geef	4	0	3	84
wat zeg	6	6	12	44
INWENDIG
Accent op 1ste deel
badgast	5	0	1	90
grootvader	1	2	15	78
bladzijde	2	3	15	50
opzoeken	0	5	13	65
handvat	3	3	19	74
Accent gelijk
opgaan	3	3	7	74

[p. 101]

De vaste algemeene regel is hier dus juist andersom, en vraagt progressieve assimilatie, bijna altijd in den vierden graad. De uiten inwendigheid maken ook hier weer geen noemenswaard onderscheid, evenmin als de verschillende accentverhoudingen.

Verder valt het op dat bij ‘acht zullen’ een zeer hoog aantal (64%) geen verbinding tusschen de woorden maakt. De oorzaak hiervan moet gezocht worden in 't feit dat deze woorden in den eersten zin voorkomen. De p.p. waren toen nog te veel onder den invloed van hun geschreven tekst en deden kennelijk hun best de woorden goed uit te spreken. Bij andere assimilatie-mogelijkheden in dezen eersten zin vonden wij dat eveneens. Maar bovendien vraagt ook de syntaxis deze scheiding.

3. p t k voor m n l r.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent op 1ste deel			I	II	III	IV
uit met	84	15	1	0	0	0
Accent op 2de deel
dit noodweer	36	11	18	10	18	7
tot later	14	4	34	31	10	7
Accent gelijk
acht met	87	13	0	0	0	0
hangt niet	55	21	19	3	2	0
meid melkt	95	3	2	0	0	0
heeft nu	67	23	6	2	1	1
het nu	75	20	1	1	3	0
badgast ligt	96	4	0	0	0	0
niet loodrecht	64	9	20	5	2	0
INWENDIG
Accent op 2de deel
loodrecht	19	3	12	15	21	10

UITWENDIG	Progressief
Accent op 1ste deel	I	II	III	IV
uit met	0	0	0	0
Accent op 2de deel
dit noodweer	0	0	0	0
tot later	0	0	0	0
Accent gelijk
acht met	0	0	0	0
hangt niet	0	0	0	0
meid melkt	0	0	0	0
heeft nu	0	0	0	0
het nu	0	0	0	0
badgast ligt	0	0	0	0
niet loodrecht	0	0	0	0
INWENDIG
Accent op 2de deel
loodrecht	3	4	9	4

De algemeene regel is hier de losse verbinding zonder assimilatie. Bij het abnormale voorbeeld ‘badgast ligt’, hielp natuurlijk de syntactische scheiding aan het hooge cijfer mee. De progressieve assimilatie komt zoo goed als nergens voor; en de gevallen met van 20 tot 60% regressieve assimilatie berusten waarschijnlijk op den invloed van het sterke accent op het tweede deel. Over het algemeen heeft het accent hier grooten invloed.

Opvallend is: dat de t en de m bijna nooit verbonden en nooit geassimileerd worden. Bij de t en de n vinden we ook nog een

[p. 102]

hoog percentage onverbonden klanken, terwijl regressieve assimilatie in geringe graad voorkomt. Alleen wanneer het accent op het 2e deel valt, komt geheel regressieve assimilatie voor; het percentage der niet verbonden klanken wordt dan minder dan de helft.

4. p t k voor w j.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent gelijk			I	II	III	IV
het was	27	28	20	9	13	3
INWENDIG
Accent op 1ste deel
opwelling	0	2	8	13	29	30
noodweer	0	3	16	11	18	15
opjagen	0	0	7	12	20	29

UITWENDIG	Progressief
Accent gelijk	I	II	III	IV
het was	0	0	0	0
INWENDIG
Accent op 1ste deel
opwelling	5	2	0	0
noodweer	3	8	7	2
opjagen	1	2	3	11

In kenmerkende tegenstelling tot geval 2: p t k voor v z g, is voor de w en j weer de regressieve assimilatie domineerend maar zij verspreidt zich over alle graden. Alleen de inwendige assimilatie met het accent voorop geeft een beetje meer kans aan de zeldzame progressie. Jammer dat er in ons materiaal geen enkel sprekend h-voorbeeld voorkomt.

5. p t k voor klinker.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent op 1ste deel			I	II	III	IV
ligt in	73	25	0	1	1	0
ook om	97	3	0	0	0	0
wat een	25	29	14	9	13	10
schaap om	95	3	2	0	0	0
Accent op 2de deel
het afdak	98	0	0	1	1	0
kunt opdoen	84	8	2	2	3	1
Accent gelijk
't is (2)	9	85	4	0	2	0
't is (6)	6	91	3	0	0	0
't is (19)	5	86	3	2	1	3
't is (16)	6	89	3	2	0	0
melkt (h)et	13	79	0	0	0	8
op een	5	24	7	5	24	35
staat een	52	27	4	3	10	4
doek en	98	2	0	0	0	0
daad is	94	4	0	0	1	1

UITWENDIG	Progressief
Accent op 1ste deel	I	II	III	IV
ligt in	0	0	0	0
ook om	0	0	0	0
wat een	0	0	0	0
schaap om	0	0	0	0
Accent op 2de deel
het afdak	0	0	0	0
kunt opdoen	0	0	0	0
Accent gelijk
't is (2)	0	0	0	0
't is (6)	0	0	0	0
't is (19)	0	0	0	0
't is (16)	0	0	0	0
melkt (h)et	0	0	0	0
op een	0	0	0	0
staat een	0	0	0	0
doek en	0	0	0	0
daad is	0	0	0	0

[p. 103]

Ook hier is de groote vraag: of de twee woorden los van elkander staan of in de uitspraak verbonden worden. De syntactische verhoudingen (het lidwoord, de verbinding 't is en het voegwoord en) spelen hierin een hoofdrol met behulp van het accent. Progressieve assimilatie komt nimmer, en regressieve assimilatie slechts zelden voor, en natuurlijk bijna alleen in gevallen, waarin de verbonden uitspraak domineert.

6. f s ch voor d b.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent op 1ste deel			I	II	III	IV
lach dan	58	2	3	1	2	3
INWENDIG
Accent op 1ste deel
Dinsdag	24	5	17	14	12	14
misdaad	11	3	10	18	32	22
strafbaar	27	9	21	16	17	3
leesboek	11	5	9	23	29	15
Accent gelijk
afdak	33	5	26	14	3	4

UITWENDIG	Progressief
Accent op 1ste deel	I	II	III	IV
lach dan	6	9	13	3
INWENDIG
Accent op 1ste deel
Dinsdag	3	8	2	0
misdaad	2	0	2	0
strafbaar	1	3	3	0
leesboek	4	3	1	0
Accent gelijk
afdak	6	3	6	0

Evenals in geval 1: is de regressieve assimilatie vaste regel; maar hiernaast komt hier ook vaak losse verbinding voor. Het voorbeeld lach dan met zijn teveel aan progressieve assimilatie vormt een uitzondering, dat niet aan het verschil tusschen uit- en inwendige assimilatie te wijten is; maar aan de emotioneele spanning (zie zinnetje 18) die Prof. v. Ginneken in Ras en Taal (blz. 101 en 105) vermeldt.

7. f s ch voor v z g.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent gelijk			I	II	III	IV
is zijn	4	3	1	0	1	1
jas van	28	0	1	0	0	0
INWENDIG
Accent op 1ste deel
afgod	0	0	0	0	0	0
wegzinken	0	1	0	0	1	0

UITWENDIG	Progressief
Accent gelijk	I	II	III	IV
is zijn	0	1	7	82
jas van	2	0	9	53
INWENDIG
Accent op 1ste deel
afgod	2	1	2	96
wegzinken	2	2	6	81

Juist als in geval 2 (p t k voor v z g) is hier de progressieve assimilatie van den vierden graad: algemeene regel. Regressieve

[p. 104]

assimilatie komt nooit dan als fout voor. De 28 losse voorbeelden in jas van berusten op de syntactische scheiding die zin 27 hier verlangt.

8. f s ch voor m n l r.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent op 2de deel			I	II	III	IV
't is mooi	48	7	22	12	8	3
Accent gelijk
't is nu	36	9	13	22	13	7

UITWENDIG	Progressief
Accent op 2de deel	I	II	III	IV
't is mooi	0	0	0	0
Accent gelijk
't is nu	0	0	0	0

Ook geval 8 is weer een zwakker parallel van geval 3. De losse verbinding domineert, de regressieve assimilatie volgt daarop, vooral wanneer het accent op het tweede deel valt; de progressieve assimilatie komt nooit voor.

9. f s ch voor w j.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent gelijk			I	II	III	IV
zeg jij	76	1	2	4	2	0
is weer	31	5	18	21	14	9

UITWENDIG	Progressief
Accent gelijk	I	II	III	IV
zeg jij	8	0	3	4
is weer	0	1	0	1

Opnieuw is geval 9 een zwakker parallel van geval 4. In kenmerkende tegenstelling tot geval 7 met zijn sterke progressieve assimilatie, domineert hier de regressieve evenals in geval 4. Opvallend alleen is hier het groote getal der losse gevallen.

De zoo nauw verwante ch en j houden elkaar blijkbaar op een afstand.

10. f s ch voor klinker.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent op 1ste deel			I	II	III	IV
lach eens	30	40	13	9	3	5
vijf uur	55	16	3	8	9	9
Accent op 2de deel
of acht	88	5	3	2	1	1
is uit	82	2	5	3	3	3
toch ook	79	8	1	5	3	4
pas op	24	11	6	14	30	14
koers opjagen	90	2	0	1	2	4

UITWENDIG	Progressief
Accent op 1ste deel	I	II	III	IV
lach eens	0	0	0	0
vijf uur	0	0	0	0
Accent op 2de deel
of acht	0	0	0	0
is uit	0	0	0	0
toch ook	0	0	0	0
pas op	0	0	0	0
koers opjagen	0	0	0	0

[p. 105]

	los van elkaar	verbonden zonder meer	Regressief
Accent gelijk			I	II	III	IV
half acht	63	6	9	4	9	8
geef ons	35	18	16	12	16	3
ons een	25	14	10	17	21	12
eens om	68	6	3	2	11	9
was een	8	15	14	8	24	30
geef een	35	30	12	7	9	6
beurs en	99	1	0	0	0	0
is een	14	12	10	21	22	21
INWENDIG
Accent op 1ste deel
bergopgaan	90	7	1	0	1	1
prijsuitdeeling	68	7	4	4	7	9
Accent gelijk
hoefijzer	50	9	6	15	13	6
linksaf	67	13	6	3	3	7

	Progressief
Accent gelijk	I	II	III	IV
half acht	0	0	0	0
geef ons	0	0	0	0
ons een	0	0	0	0
eens om	0	0	0	0
was een	0	0	0	0
geef een	0	0	0	0
beurs en	0	0	0	0
is een	0	0	0	0
INWENDIG
Accent op 1ste deel
bergopgaan	0	0	0	0
prijsuitdeeling	0	0	0	0
Accent gelijk
hoefijzer	0	0	0	0
linksaf	0	0	0	0

Ook geval 10 lijkt weer opvallend op het parallelle geval 5: in beide schittert de progressieve assimilatie door totale afwezigheid en in beide zijn weer heel veel losse en veel zonder meer verbonden gevallen, die wel aan de houterige uitspraak van de bewuste zinnetjes (vooral zin 1) te wijten zijn. Maar het verschil is, dat hier veel meer regressieve assimilatie-gevallen optreden. Ook het accent oefent hier weer invloed uit.

De regressieve assimilatie is over alle graden verdeeld. De meeste assimilatie vinden we bij de voorbeelden ‘pas op’ (dit voorbeeld geeft Prof. Blancquaert ook aan in zijn Praktische Uitspraakleer. ‘Wanneer de klemtoon onmiddellijk volgt, worden de consonanten gemakkelijk stemhebbend. Men zegt b.v. steeds: paz'op en pas er op enz.’ Bij onze voorbeelden met accent op 't 2e deel is dit echter het eenige voorbeeld dat zoo'n sterke regressieve assimilatie vertoont. Verder bij ‘ons een’, ‘was een’ en ‘is een’, voorbeelden waarbij de s gevolgd wordt door het lidwoord ‘een’.

Bij het voorbeeld ‘lach eens’ vinden we het hoogste percentage gevallen waar alleen een verbinding gemaakt wordt, de etymologische ch laat zich in scherp onderscheid met de aan het woordeind verscherpte g, niet zoo gemakkelijk beïnvloeden, wat de stem betreft.

Ten slotte volgen hier nog eenige voorbeelden betreffende de assimilatie van plaats, die wij in ons materiaal waarnamen.

[p. 106]

11. m n voor b d.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	slot-n onhoorbaar	Regressieve plaatsassimilatie
Accent op 2de deel				I	II	III	IV
zullen berg	79½	2½	6	2	1	1	8½
een brood	11	2½	0	2½	2½	38	42
van beuken	4	0	0	2	1	15	78½
Accent gelijk
een bord	2	2	1	2	1	8	85
om die	99	0	0	0	0	0	1

Heeft het accent hier geen invloed? Is ‘een bord’ hier wel terecht gerangschikt onder Accent gelijk? Het groote getal progressieve assimilaties maakt dit onwaarschijnlijk, evenals de beteekenis trouwens. Terwijl de m nooit onder invloed van de d komt, wordt de n sterk geïnfluenceerd door de b. De uitzondering van het eerste voorbeeld staat weer in den eersten zin.

12. m n voor v g.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	slot-n onhoorbaar	Regressieve plaatsassimilatie
Accent op 2de deel				I	II	III	IV
zijn grootvader	17	2½	0	8	2	9	61½
een geldbeurs	7	4	0	4	1	4	79
om vijf	89	6	1	3	0	0	1
Accent gelijk
zijn vrijheid	50	2½	2	10	0	3	32
en voelde	14	2	0	9	2	9	64
en ging	7	1	0	5	2	5	80
kinderen gaan	75	1	22	1	0	0	1
morgen weer	69	6	22	1	0	0	2
deuren van	68	2½	26½	0	0	0	2
een getrouwde	8½	1	0	8½	2½	3	75
van je	3	2½	0	13	2	20½	59

De sterkste assimilatie is te vinden tusschen n en g. Een uitzondering zien wij bij ‘kinderen gaan’. Hierbij wordt meestal geen verbinding gemaakt, wat gedeeltelijk te wijten is aan het zinsrythme en gedeeltelijk aan het grooter aantal lettergrepen van het woord ‘kinderen’. Dit verschijnsel vinden wij ook bij de nlabiodentaal, waarbij de uitgang ‘en’ ook minder geassimileerd wordt.

[p. 107]

Geheel negatief gedraagt zich de m-v (uit ‘om vijf’), waarbij de v zelden beïnvloed is.

13. n voor m.

UITWENDIG	los van elkaar	verbonden zonder meer	slot-n onhoorbaar	Regressieve plaatsassimilatie
Accent op 2e deel				I	II	III	IV
een man	63	3	0	1	3	8½	20½
Accent gelijk
een mooie	6	5	0	2½	1	14	71
gaan morgen	25	6	0	3	2½	14	50
een meester	23	6	46	2½	1	1	20½

Hier speelt het accent zeker een rol. Hier op het einde bemerken wij, dat wij wel eens wat royaal moeten geweest zijn met onze constateering: Accent gelijk. Bij een volgend onderzoek zullen wij hier speciaal opletten.

Het is te vroeg om uit dit materiaal reeds algemeene conclusies te trekken.

Slechts één gevolgtrekking dringt zich aan ons op. De losse en de zonder-meer-verbonden gevallen spelen een grooter rol dan tot hiertoe iemand had vermoed.

Prof. van Ginneken heeft ons beloofd, ons materiaal nog eens te behandelen in verband met de afkomst en het dialect der sprekers.

Amsterdam, 1 Juli 1939.

A. VAN RIJNBACH en W.F. KRAMER.