Onze Taaltuin. Jaargang 7

Boekbespreking

J. Cornelissen: Idioticon van het antwerpsch dialect. Bijvoegsel 1ste deel. A-H. Koninkl. Vlaamsche Acad. voor Taal en Letterkunde. Reeks VI nr. 60. Van Mierlo-Proost, Turnhout 1936.

Dit nu onlangs verschenen boek dat ‘bijgevoegd’ wordt aan een in 1906 door Schr. en J. Vervliet uitgegeven ‘Aanhangsel’ op hun in 1899-1903 gepubliceerd ‘Idioticon van het Antwerpsch dialect’ vertoont zeer prijzenswaardige eigenschappen. Het legt getuigenis af van niet-verflauwende liefde voor de volkstaal, van scherpe speurzin, van fijn-onderscheidend taalaanvoelen, van groei in wetenschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel, kortom het is degelijk. Het voert op zijn omslag als motto ‘De volkstaal is een onuitputtelijke mijn’ en weet - wat meer is - deze mijn buitengewoon goed te exploiteren. Het levert een onoverzienbare berg van bouwstenen voor de taalbeschouwing en daardoor voor de

[p. 319]

cultuurgeschiedenis van het belangrijke gewest dat ‘voorbestemd (was) om de staatkundige kern te worden van den staat der Zeventien Nederlanden’ (P.C. Boeren, De Oorsprong van Limburg en Gelre en enkele naburige heerschappijen. Van Aelst Maastricht-Vroenhoven 1938 p. 153). Naast het vele merkwaardige, dat het ons zuiver als Idioticon levert vermelden wij nog speciaal het inleidend spraakkundig gedeelte dat o.a. enkele zeer eigenaardige verschijnselen uit de woordvorming bevat, bijv. het gebruik van werkwoordelijke stammen als vrouwelijke persoonsnamen, meest in ongunstige betekenis (bijv. een gibber, een brul, een semmel, een tater, een birs, enz.). Ik heb voor bedoelde eigenaardigheden nog weinig vergelijkingsmateriaal bij de hand, maar ben toch geneigd er een uiting van de primitieve geestesinstelling der volkstaalsprekers in te zien, waardoor dit verschijnsel als zodanig bij de in A. Bach, Deutsche Mundartforschung, Heidelberg 1934 § 74 vlgg. gegroepeerde dient bijgevoegd te worden.

Ik stipte reeds aan dat Schr. niet ongevoelig gebleven is voor de ontwikkeling in de nauwkeurigheidseisen der taalwetenschap. Van de ene kant is dit te bemerken in de herhaalde malen gegeven phonetische omschrijving (zoals bijv. bamesappel, amuzeren, daarseffens) en van de andere kant in de geographisch-nauwkeurige verantwoording der opgaven. ‘Met het oog op de taalgeographie, - lezen wij in zijn Een Woord Vooraf - teekenen we zooveel doenlijk de plaats of het gewest aan, waartoe een woord behoort. Als deze aanduiding ontbreekt, dan bedoelen we daarmede dat de opgegeven uitdrukking, naar onze meening, ofwel algemeen Antwerpsch, ofwel Westerkempisch is.’ Deze laatste methode is natuurlijk minder verdienstelijk.

Het is het noodlot van dit boek dat het een Bijvoegsel van een Aanhangsel op een werk is, dat ons thans volgens ten dele onjuiste beginselen samengesteld lijkt. Immers een alphabetisch gerangschikte woordenschat is voor ons geen ideaal. Wij geven de voorkeur aan een indeling van het materiaal naar levensgebieden en volgens de begrippen of woordinhouden. In den derden jaargang van dit tijdschrift p. 263-264 ben ik hiervoor reeds uitgekomen, later formuleerde ik dit als stelling voor mijn promotie en onlangs in De Nieuwe Taalgids 1938 p. 300 heeft Dr. K. Heeroma zich ook uitgesproken voor ‘een behandeling naar zaakgebieden’. Zo iets zou hier geenszins onmogelijk geweest zijn, evenwel had dan het Bijvoegsel ook niet als zodanig moeten verschijnen doch als

[p. 320]

zelfstandig werk waarin ook de gegevens van het Idioticon en het Aanhangsel - desnoods met gebruik van vele verwijzingen - verwerkt waren. Daarmee zou het boek veel meer dan een materiaalverzameling geworden zijn en was het (mits er een alphabetische klapper op gemaakt was) ook in ogenblikkelijke bruikbaarheid nog gestegen. Dat dit alles niet gebeurd is, is dubbel jammer, omdat de Schr. blijkens pag. VI van deel I de woordenschat van het Antwerps zo volledig mogelijk wilde bijeenbrengen en er niet alleen een rariteitenverzameling van wenste te maken en hij tweedens van zijn medewerkers aparte lijsten met woorden en uitdrukkingen met betrekking tot het landbouwbedrijf, volksnamen van insecten, vogelnamen, Scheldevissers-vakwoorden, enz. ontving, die nu over het hele boek verknipt zijn. En hoe ongelukkig zo iets is, ziet men bijv. alleen al aan den vorm boeis, schommel (Willebroek) op p. 93, die volkomen onvindbaar is voor iemand die nu bijv. eens een studie over de schommel wilde maken.

Ook kan ik hier niet buiten de opmerking dat Schr. met betrekking tot het benutten van andere dialectwoordenlijsten te willekeurig is geweest. Waar hij idiotica als van Boekenoogen voor het Zaans en Molema voor het Gronings citeert, had Brabantius met zijn uitgebreide Woordenlijst der Noord-Brabantsche Volkstaal in Onze Volkstaal I 193 vlgg. niet mogen ontbreken. En evenmin de jongere N. Brabantse Woordenlijstjes in Eigen Volk en de studies in de Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie. Ik wil om deze leemte te bewijzen mij tot enkele voorbeelden bepalen. Op pag. 1 wordt aan = naar gegeven met een verwijzing naar het Ndl. Wb. I 36 (waar evenwel alleen mnl. en 17e eeuwse voorbeelden bekend zijn). Hierbij had kunnen verwezen worden naar hetgeen ik schreef in Eigen Volk 1935 p. 107. Zoo ook had bij biediefke(n) verwezen kunnen worden naar E.V. 1935 p. 108, bij duiltop naar E.V. 1935 p. 108 en bij grijzen naar E.V. 1935 p. 14, op welke vier plaatsen de uitdrukkingen o.a. in W.N. Br. gelocaliseerd worden.

Op p. 216 wordt galewee weg, vertrokken, gevlucht, de gaten uit, verklaard als verbasterd uit Eng. go away. Die grondvorm moet natuurlijk gone away zijn.

Roosendaal,

Parklaan 127.

ANT. WEIJNEN.