Onze Taaltuin. Jaargang 7

[p. 221]

[Nummer 8]

Willecome in Holland
Gij Koning der Belgen

Dat Koning Leopold van België naar Holland komt om onze Koningin Wilhelmina met Juliana en Prins Bernard te begroeten is een blij historisch gebeuren. Want het bewijst, dat veel van wat honderd jaar geleden na een korte staatkundige eenwording, van weerszijden de scheiding bijna onvermijdelijk maakte, een heel ander verloop heeft genomen als men toenmaals verwachtte. Zoodat alles gemakkelijk van beide kanten kon worden vergeven en vergeten. De beide landen en volken bleken weer vanzelf op elkander aangewezen en zoo is er met volle behoud van de langzamerhand als iets vanzelf sprekends aanvaarde staatkundige scheiding weer een heel nieuw besef van verwantschap gegroeid. En dit besef heeft nu reeds op zoo menig gebied tot een inniger toenadering geleid, dat een koninklijke reis van Brussel naar Amsterdam, door alle Noord- en Zuidnederlanders reeds lang als een der meest voor de hand liggende blije gebeurtenissen met spanning werd verbeid, en nu in deze Novemberdagen verwezenlijkt alom hoogelijk wordt gewaardeerd en toegejuicht.

Willecome dus in Holland gij Koning der Belgen. Vele anderen zijn U gewis met dezen zelfden groet vóór mij tegemoet getreden en nog evenveel anderen zullen mij volgen; maar ieder onzer zal daarmee toch ook iets eigens bedoelen, want de banden die Holland aan België binden zyn velerlei. Mij is de eer gegund U het welkom op Noord-nederland-

[p. 222]

schen bodem toe te roepen, U Koning der Zuid-Nederlanders, die met Noord-Nederland verbonden zijn door de eenheid onzer moedertaal.

Want neen, niets ter wereld houdt Noord- en Zuid-Nederland zoo sterk aaneen als de Nederlandsche taal. Wat de beide volken het diepst op 's harten grond ligt, dat welt ons beiden naar de keel, in juist dezelfde woorden en klanken. Onze woordgroepen en zinnen zijn naar éénzelfden stijl gebouwd. Onze grammatica's hebben dezelfde regels: want het Vlaamsch, Brabantsch en Limburgsch zijn even goede Nederlandsche dialecten als het Zeeuwsch, het Hollandsch, het Geldersch, het Saksisch en het Groningsch.

Trouwens de staatkundige grens loopt midden door het Limburgsch, Brabantsch en Vlaamsche dialectengebied heen: zoodat zelfs de bijzondere klanken en accenten aan die drie dialecten eigen aan de beide zijden der staatsgrens gehoord worden. En daarin zien wij nu juist een voorbeeld van het bovengenoemde onverwachte verloop. Wat voor een eeuw als een onvermijdelijk ongeluk gevoeld werd: dat de zoo nauw in taal verbondenen staatkundig van elkander werden gescheiden; is nu in werkelijkheid een geluk voor de beide landen en volken, daar het Noord- en Zuid veel steviger bijeen houdt, dan wanneer de staatsgrens met de dialectgrenzen ware samengevallen.

Dan toch zouden zich onwillekeurig de Zuidnederlandsche dialecten veel verder van de Noordnederlandsche hebben verwijderd en zou zich gemakkelijk een afzonderlijke Zuidnederlandsche cultuurtaal hebben ontwikkeld, zoodat wij nu dus op veel grooteren zielsafstand van elkander zouden staan.

Want naast en boven onze dialectische volkstalen verheft zich de algemeene nationale Nederlandsche cultuurtaal, die uit de onderlinge inwerking der dialecten op elkander geboren, met Maerlant den Westvlaming en den vader der Dietsche dichteren al te gader in het Zuiden begint, als hij na vele jaren aan het Hollandsche hof op het eiland Voorne vertoefd te hebben, op rijpen leeftijd naar het land zijner geboorte wederkeert. Het oplevende Zuidbrabant nam nog in de Middeleeuwen van Vlaanderen de cultureele leiding over en voegde zoo aan die eerste Vlaamsch-Hollandsche cultuurtaal een nieuwe reeks dialectische taalmiddelen van Brabantsche herkomst toe. En toen in de 16de eeuw zoovele malcontenten uit Vlaanderen naar Haarlem en Amsterdam vluchtten kwam er een tweede Hollandsch-Vlaamsche taalvermenging tot stand; die in de 17de eeuw sinds Willem van Oranje van Antwerpen naar Delft verhuisde, en de nieuwe Republiek dank zij de hulp van tallooze Brabanders en Limburgers - denk slechts aan de Vertalers van den Staten-

[p. 223]

bijbel en onder de groote kunstenaars onzer Gouden Eeuw aan Vondel en Huygens - weer de aloude Brabantsch geworden cultuurtaal aan die tweede Vlaamsch-Hollandsche taalvermengeling toevoegde, waardoor de nationale Nieuw-Nederlandsche taal zich voor goed van het Middeleuwsch Nederlandsch onderscheidt.

Met die Amsterdamsche, Haarlemsche, Leidsche, Haagsche en Delftsche cultuurtaal, ging nu, gelyk het uit de Antwerpsche en Leuvensche drukken blijkt, de Zuidnederlandsche cultuurtaal, gaarne mee; want zij voelden het: dat was geen provinciale Hollandsche taal, maar de beste algemeene Nederlandsche taal waartoe het Zuiden evenveel als het Noorden had bijgedragen. Trouwens de bekende studie van Prof. J.W. Muller heeft ons later bewezen, dat juist de meeste hoogere en dichterlijke cultuurwoorden aan de Zuidelijke en de meeste lagere alledaagsche woorden en uitdrukkingen aan de Noordelijke dialecten ontleend zijn. In de 18de eeuw raakten wij wat verder van elkander, maar in het begin der 19de eeuw, werd dat door de Staatkundige vereeniging weer ruimschoots ingehaald.

En dat ook de staatkundige scheiding der 19de eeuw daarin ten slotte slechts weinig verandering heeft kunnen brengen, hebben wij juist hieraan te danken, dat het Limburgsch, Brabantsch en Vlaamsch zoowel tot het Noorden als tot het Zuiden zijn blijven behooren.

Jammer genoeg is het ook waar, dat het Belgisch staatsbestuur het Zuidnederlandsche volk in zijn liefde voor de moedertaal toen tientallen van jaren lang niet heeft begrepen; en niet voldoende tegen het ontijdig on-Vlaamsch Onderwijs heeft verdedigd, en dat zoowel in het Parlement en in de Rechtzaal maar vooral in het Leger, de Nederlandsche taal is achtergesteld en verdrukt tot tijdens den wereldoorlog toe.

Dit mag hier met des te meer vrijheid openlijk erkend worden, omdat wij weten Sire, dat Gij, van jongsaf in het Nederlandsch opgevoed, altijd Uw uiterste best gedaan hebt, om deze droeve misstanden te doen eindigen en vergeten.

En als Gij Sire, hier in Noord-Nederland dezer dagen van ganscher harte zult worden toegejuicht, zult Gij het aanvoelen, dat men U juist daarom zoo gulle bewondering en hoogachting zal bewijzen, omdat Noord-Nederland in U ziet den Rechtvaardigen Vorst die aan de Zuidnederlandsche taalrechten reeds zooveel mogelijk zijt tegemoetgekomen, en die daarmee nog zult voortgaan, totdat alle resten van Vlaamsche taalvernedering uit heel Zuidnederland zullen zijn uitgeroeid.

Juist echter tengevolge van die officieele achterstelling en de daaruit gevolgde verkwijning der cultuurtaal in het Zuiden, hebben eenerzijds de

[p. 224]

gewestelijke tongvallen daar een rijker leven dan de dialecten van het Noorden ontwikkeld, maar is van den anderen kant de Algemeene Beschaafde Nederlandsche omgangstaal van Zuid-Nederland opvallend bij de Noordnederlandsche achtergebleven.

Om dat te verhelpen is al voor jaren in Zuid-Nederland de Vereeniging voor de Beschaafde Uitspraak van het Nederlandsch gesticht. In dezelfde gevoelde behoefte voorzag de hervorming der programma's der Middelbare normaalscholen van 1913-1927 en de reeks koninklijke besluiten van 24 Januari 1931, die uitdrukkelijk voorschrijven dat alle leeraren van het Middelbaar onderwijs en de Normaalscholen zonder onderscheid in alle omstandigheden de Algemeen Beschaafde Nederlandsche uitspraak moeten bezigen en geen dialect.

Maar tot voor kort ontbrak het hierbij, vooral in de kleinere plaatsen, vaak aan goede leiding en overal hoorbare voorbeelden. Wat de eene nog beschaafd noemde, heette bij den ander, en vaak niet zonder reden, een gruwel; en wat sommigen die alles naar de letter uitspraken voorschrift waanden, was inderdaad een door niemand bedoelde overdrijving.

Aan dezen nood werd nu reeds eenigszins tegemoet gekomen door de Practische Uitspraakleer van de Nederlandsche Taal door Prof. Dr. E. Blancquaert van Gent; maar de leemte werd pas ten volle aangevuld door de zes ‘Nederlandsche Phonoplaten’ van den zelfden Gentschen Hoogleeraar en den Heer A. van der Plaetse van het Vlaamsche volkstooneel 1937, beide uitgegeven door De Sikkel van Antwerpen.

Maar ook het Noorden, dat hoewel in veel geringer mate, toch analoge moeilijkheden kent, meende in diezelfde richting iets te moeten ondernemen en Zuid-Nederland te moeten bijspringen. Op voorstel van Mej. Dr. L. Kaiser, Lector in de Experimenteele Phonetiek aan de Amsterdamsche Universiteit werd voor twee jaar een Commissie voor de uitspraak van het Nederlandsch gevormd, bestaande uit den Inspecteur van het Middelbaar Onderwijs G. Bolkestein, den Heer P.J. Meertens, secretaris van het Nederlandsch Dialectenbureau der Koninklijke Nederlandsche Akademie, den Heer H.D. Bouman, Assistent aan het physiologisch Laboratorium te Amsterdam, den Heer K. Veldkamp, Voorzitter der Vereeniging voor Spraakleeraren, Mej. Dr. L. Kaiser voornoemd en ondergeteekende.

Ook deze Commissie besloot een zestal grammophoonplaten te laten uitgeven, en wel bij de Decca te Hilversum, (Directeur: H.W. van Zoelen). Zij koos als sprekers en spreeksters daarvoor uit de dames: Ellen Russe (Mevr. v.d. Velden-Vygh), Willy Haak (Mevr. Carpentier-Altink-Haak), Lilly Bouwmeester, (Mevr. L.v.d. Lugt-Melsert-Bouwmeester), en de Heeren Kommer Kleyn, Jos. van der Velden (Vlaming van ge-

[p. 225]

boorte) en Guus Weitzel, die alle zes, om hun goede uitspraak in Noord-Nederland een zeer goeden naam hebben verworven. Bovendien noodigde zij verder: om den overgang van de hoogere beschaafde taal naar het lager beschaafd van het gewone gesprek te typeeren, twee leerlingen (een meisje en een jongen) en twee leeraren der Middelbare school Dr. G. Stuiveling en D. de Vries tot medewerking uit. Hiermee echter niet tevreden, meende de Commissie, eer zij tot de definitieve uitgave overging de opgenomen proefplaten eerst te moeten rondzenden aan een vijftigtal organisatiebesturen en andere door hun positie ten dezen tot oordeelen bevoegde personen, om kritiek en desiderata, die aanvankelijk overvloedig, maat later begrijpelijkerwijze eenigszins spaarzamer binnenkwamen. Deze kritiek werd dan met de sprekers en spreeksters besproken, totdat een algeheele overeenstemming werd bereikt. En ten slotte gaf Prof. Dr. G.A. van Poelje, de Directeur Generaal van het Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen ons met zijn hooge bescherming een warme aanbeveling voor alle Nederlandsche Scholen mee.

Zoodoende is er in ieder geval iets tot stand gekomen, wat nog voor geen enkele vroegere periode onzer taal bestaat. Maar bovendien werden in een begeleidende toelichting nog schroomvallig alle afwijkingen opgegeven, die bij het afhooren en weder-afhooren der platen, de Commissie nog van eenig belang leken. Wig hebben hier dus, althans zeker in de vier eerste platen, een optimale uitspraak van de tegenwoordige Nederlandsche cultuurtaal vastgelegd.

Mag ik dus in dezen geest aan Uwe Majesteit, namens de Commissie voornoemd met hare spreeksters en sprekers, ons Album met grammophoonplaten en daarbij behoorende teksten aanbieden? Het zal ons een oprechte vreugde zijn, als Uwe Majesteit dit eenvoudig geschenk, als een kleine symbolische hulde, bij Uw bezoek aan Noord-Nederland zult willen aanvaarden.

En wij eindigen met de hoop uit te spreken, dat onder Gods zegen, tijdens Uw bewind: Zuid- en Noord-Nederland, door de eenheid van beider gemeenschappelijke taal, elkander steeds beter mogen begrijpen en inniger zullen liefhebben.

Nijmegen, November 1938.

JAC. VAN GINNEKEN.