Onze Taaltuin. Jaargang 6

Primitieve vormen

Voor eenigen tijd hebben we een enquête ondernomen naar de beteekenissen, die het verbum ‘doen’ in Nederland zoo al kan hebben. Destijds is de vraaglijst ook in Onze Taaltuin afgedrukt.

De definitieve uitwerking der vele belangwekkende gegevens is door omstandigheden in andere handen moeten gegeven worden, maar zooveel is bij ruwe schatting van het materiaal ons toch wel gebleken, dat een der voornaamste factoren, die het meerder of minder gebruik van het hier bedoelde werkwoord beïnvloeden, is de meer of minder primitieve instelling van den spreker.

Bij de zeer primitieven ontwikkelt zich het werkwoord tot een volslagen hulpwerkwoord. Het is de onzekerheid in het gebruik der gevarieerde vormen der diverse verba, die als de drijvende kracht van het veelvuldig ‘doen’-gebruik gezien moet worden. Men heeft nu slechts de parate vormen van ‘doen’ te koppelen aan de Infinitief van het werkwoord, dat het hoofdbegrip aanduidt, en.... klaar is Kees!

We wenschen hier te wijzen op het verschijnsel van de primitiveering der taal, dat, ook op het gebied der causatieve vormen zijn invloed doet gelden.

In de courantentaal duiken herhaaldelijk dergelijke causativeeringen op, die, waar het stamwoord zelf causatieve beteekenis heeft, totaal ongemotiveerd zijn. Zoo komt al meer in gebruik de vorm: doen opmerken: ‘zooals de Evening News doet opmerken...’ Dergelijke uitdrukking wordt al meer cliché. Waar ‘opmerken’ met

[p. 131]

zijn object-vorm zelf reeds de beteekenis heeft van: de opmerking maken, dat..., is het nog eens causativeeren als in strijd met de behoeften der taal absoluut te verwerpen.

Naast het gebruik van ‘doen’ als overtollig-foutieve causatieve vorm wordt dit werkwoord gebruikt als manusje-van-alles, een vergaarbak, die allerlei nadere preciseeringen opvangt, als: de heer R. deed daarna verslag van de provinciale vergadering, inplaats van: verslag uitbrengen of geven of leveren. Uit een onzer groote dagbladen noteeren we het zinnetje: Twee zoons zaten in de bus, die de aanrijding deed.

Een recent geval: Spr. doet het verlies van de Chr. Hist. Unie leed, gelijk hem de opruiming onder de partijen vreugde doet.

Het is duidelijk, dat deze primitiveerende tendens zeer vervlakkend op het beeld onzer taal werkt en we derhalve moeten spreken van taalverarming.

In de lijst van ‘primitieve vormen’ wenschen we voorts nog het verschijnsel te plaatsen, door ons in berichten van dagblad- correspondenten opgemerkt, dat het nl. voor velen dezer scribenten zeer moeilijk blijkt te zijn te voldoen aan de eischen der constructie van de ‘nadat’-zin.

Ieder ook maar eenigszins ingewijde in de syntax van de volkstaal, zal het met ons eens zijn, dat dit type zinnen daar taboe is. Gaat de man uit het volk zich daaraan wagen, dan is het gevaar van te struikelen over de tijdstrap, zeer groot. Op het Plusquamperfectum grijpt hij niet terug, maar hij klampt zich angstvallig vast aan het Praeteritum van het bekende type volkstaal-zin uit het verhaal: toen... en toen... en toen...

Een korte observatie leverde reeds de onderstaande gevallen op:

nadat de heer W. nog opmerkte,...

nadat een tweetal aanwezigen zich lieten inschrijven als lid...

Spr. bepleit clementie voor de vrouw, die driftig werd, nadat de vrouw hem een slag op het hoofd toebracht.

nadat nog verschillende huishoudelijke zaken werden afgekondigd...

nadat er onder het zingen van Ps. 89:1 en 2 een collecte werd gehouden, werd de ouderavond gesloten.

Dat de moeilijkheden om uit de eenvoudige ‘toen’-zin op te stijgen tot de gecompliceerdheid van de ‘nadat’-zin, niet alleen tot de zeer primitieve taalgebruikers beperkt blijft, moge hieruit blijken, dat de op een na laatste zin afkomstig is van een onderwijzer.

[p. 132]

Inderdaad mag - en deze conclusie zouden we als slot willen plaatsen - aan het onderwijs in onze gecultiveerde moedertaal de eisch gesteld worden, bijzondere aandacht te wijden aan dergelijke onvolkomenheden in woordgebruik en zinsconstructie.

Groningen.

J. KLATTER