Onze Taaltuin. Jaargang 5

Taal- en volksleven op Corsica

Zoowel de Nederlandsche Taal- als de Volksatlas, die in bewerking zijn, en welhaast in afleveringen zullen verschijnen, zijn ten zeerste gebaat door de onlangs verschenen, zeer uitvoerige ‘Introduzione’ tot den ‘Atlante linguistico etnografico Italiano della Corsica’. De ‘Introduzione’ is van de hand van Prof. Gino Bottiglioni, thans hoogleeraar te Pavia. De atlas verschijnt te Pisa sedert 1932 en zal tien deelen omvatten, waarvan het vijfde deel thans ter perse is. Een proefdeeltje met slechts enkele kaarten wordt ter kennismking rondgezonden, en is onder ieders bereik.

Op het belang van dezen taalatlas werd reeds in mijn ‘Essai de bibliographic générale’ bl. 59 vlg. gewezen. De reeds verschenen deelen bewijzen in feite, hoe taal- en volkskunde hand aan hand kunnen, ja moeten gaan. Van de proefkaarten geeft de eerste kaart voor de 49 plaatsen van Corsica, die in het onderzoek betrokken zijn, in het Italiaansch (met vertaling in het Fransch, Engelsch en Duitsch) het zinnetje ‘le prefiche gli fanno il lamento funebre’: de klaagvrouwen zingen hem de lijkklacht. En wel is het zinnetje in zijn geheel bij elke plaats gedrukt. Op soepel perkamentpapier is de omtrek van het eiland en zijn de rivieren blauw gedrukt, terwijl ook bergland en laagland in grijzen druk, zacht van toon, zijn aangegeven. Blauw zijn ook de cijfers bij de door rondetjes aangeduide plaatsen gedrukt, terwijl een afzonderlijke lijst de plaatsnamen vermeldt. Ter illustratie stelt een groote bijgevoegde plaat de Corsicaansche doodenklacht voor, wat voor het goed begrip van kleeding, gebaren, mimiek en groepeering voortreffelijk is. Boven de foto is de voorkeur gegeven aan de ter plaatse vervaardigde schets. Een bekwaam teekenaar, Guido Colucci, die zich specialiseerde in het teekenen van het Corsicaansche volksleven, heeft dit gedeelte van het werk voor zijn rekening genomen. Naar men weet is het klaaglied bij ons uitgestorven, met wellicht bier of daar een survival. Maar de lijkwake bestaat nog en hierbij doen de noodnaobers en de lijkers hun plicht; vgl. Nederlandsche Volkskunde I, bl. 337. Voor onzen Nederlandschen Volkskundeatlas is dit volksgebruik in onderzoek.

[p. 278]

De tweede kaart registreert een spreekwoord, nl. ‘cielo a pecorelle, acqua a catinelle’; wij kunnen dit spreekwoord weergeven door het Nederlandsche rijmpje:

Schaapjes aan de hemelbaan
duiden wind en regen aan.

De derde kaart geeft de gangbare uitdrukkingen voor allerlei dakbedekking als: pannen, platen, spanen enz. in het zinnetje: ‘si sono rotti i ...’: de .... zijn stuk. Elk soort van dakbedekking wordt door een afzonderlijke teekening toegelicht.

De bovengenoemde Introduzione (Pisa 1935) is een waardige evenknie van Jaberg en Jud's: ‘Der Sprachatalas als Forschungsinstrument’. Dit laatste is wellicht meer een volledige handleiding, terwijl het boek van Bottiglioni, met zijn overvloed van fraaie foto's van plaatsen en personen, meer van praktischen aard is en het tot stand komen van den volksatlas schrede voor schrede volgt. Na het bestaansrecht en de bestaansnoodzakelijkheid van een afzonderlijken taalatlas voor Corsica te hebben betoogd en te hebben gewezen op het volkomen ontoereikende van de aan Corsica gewijde achthonderd kaarten van den ‘Atlas linguistique de la France’ (ALF Cors.), m.i. volkomen terecht, zet Bottiglioni zijn methode uiteen, en betoogt, dat de enquête moet plaats hebben door iemand, die in ruime mate met dialekt en plaatselijke gesteldheid van het terrein bekend is. Zóó zal hetgeen hij aan gegevens oogst, niet alleen een individueel, maar tev ens een sociaal karakter dragen: er zal uit blijken, niet hoe een bepaald persoon op een bepaald oogenblik gesproken heeft en op de gestelde vragen heeft gereageerd, maar hoe men spreekt in een bepaalde landstreek. De 49 plaatsen en plaatsjes zijn met zorg gekozen, rekening houdend met de geografische Jigging niet alleen, maar ook met bodemgesteldheid, geschiedenis, bedrijf, handel, volkskarakter, met de een- of meervormigheid van bevolking, met het isolement of het voortdurend kontakt met naburige plaatsen enz. En al wat eenigszins van belang is, wordt bij elke plaats in de Introduzione vermeld.

Uitvoerig wordt door B. betoogd, dat zijn ‘questionario’ wezenlijk van dien zijner voorgangers verschilt. Vooreerst omdat de hoofden van zijn kaarten - vgl. de boven gegeven voorbeelden - niet de vraag weergeven, maar het antwoord, of liever het resultaat van die vraag: zij leggen de zaken, de gedachten en gevoelens vast, waarvan B. de benaming en de meest trouwe uiting trachtte op te sporen met al de middelen, die in de gegeven omstandigheden het best ten doel schenen te leiden. En

[p. 279]

vervolgens, omdat de vragenlijst uitsluitend uit zinnetjes bestaat. Zonder twijfel komen werkwoorden, naamwoorden, bijwoorden enz., in de omlijsting van den zin het best tot hun recht, en belangrijk is het verhaal van den onderzoeker, hoe hij telkens zijn zinnetjes heeft moeten inkleeden om het kontakt met zijn vraagpersoon zoo nauw mogelijk te maken en om een maximum van effekt te bereiken. Door deze methode zijn verkregen niet minder dan 1950 nummers, die spreken van geboorte, huwelijk en dood, van huis en huiselijke bezigheden, van volksdrachten, school en spel, van ziekte, geloof en bijgeloof, en verder van allerlei veldarbeid, van visscherij, jacht, handel en wat verder tot het leven van stads- en buitenmenschen behoort en zich in de taal afspiegelt.

Natuurlijk wordt in dit principieele boek ook gewag gemaakt van de fonetische transscriptie; en verder wordt een uitvoerige beschrijving gegeven van de taak van den verzamelaar. Behoorlijke voorbereiding is daartoe ten zeerste vereischt: een behoorlijk voorbereide, linguistisch geschoolde, inheemsche enquêteur is verre te verkiezen boven een vreemde, een bewering, die de leiders van den AIS niet zonder meer zullen onderschrijven. Maar nog veel verder of ligt het standpunt, eertijds ingenomen door Gilliéron. De verzamelaar van dezen taalatlas voor heel Corsica was Bottiglioni zelf: ‘ho fatto del mio meglio per avicinarmi all'ideale del perfetto racogliatore’ (bl. 149).

En evenveel zorg heeft hij besteed om de meest geschikte ‘fonti’: vraagpersonen uit te kiezen. Op bl. 159 vlg. worden zij stuk voor stuk genoemd, met bijgevoegden foto en met veimelding van naam en voornaam, ouderdom, bedrijf, herkomst, famine, begaafdheid, beschaving en karakter; en verder met alle bizonderheden, die voor de ‘sedate linguistiche’ van belang konden zijn. Het is een lust van dit alles kennis te nemen. Zooveel liefde en belangstelling voor taal en volk moeten den ALEIC wel in hooge mate ten goede komen.

Een beschrijving van de wijze van uitgeven besluit dit merkwaardige boek. Het heeft de methode van de taalgeografie een belangrijk eind verder gebracht. Van Gilléron tot Bottiglioni is een heele stap voorwaarts. En wie dit mooie en leerzame boek met de alreeds verschenen taalkaarten ernstig doorwerkt, zal de commissie van onzen taalatlas geluk moeten wenschen, dat zij zich niet zonder meer aan de Duitsche werkmethode en aan de zinnetjes van Wencker heeft laten binden.

JOS. SCHRIJNEN