Onze Taaltuin. Jaargang 5

Spelling en kultuur

De spelling van het geschreven woord is, evenzeer als de taal-zelf, een overeenkomst, een conventie. Zij moet een conventie zijn, want het geschreven, gelijk het gesproken woord, richt zich van mensch tot mensch ter overbrenging van gedachten, waaraan niet van nature eenige klank of schriftteeken verbonden is; en als niet aan een bepaalde en bekende woordvorm een geheel bepaalde en bekende gedachte beant-

[p. 145]

woordt, wordt de geschreven even goed als de gesproken taal dubbelzinnig en kan zelfs geheel onverstaanbaar worden.

Welke die spelling zal zijn, hoe het geschreven woord er uit zal zien, is in zich beschouwd een totaal onverschillige zaak. In de diplomatie worden wel telegrammen gewisseld in cijferschrift. Het is, in zich genomen, even onverschillig hoe ik een gedachte uitspreek in spraakteekens, als: hoe ik een gedachte schrijf in schriftteekens. Zelfs behoeft tusschen beide uitdrukkingswijzen geenerlei natuurlijk of logisch verband te bestaan en daarom kan men uit de essentie der spelling ook niet afleiden, dat deze een zoo nauwkeurig mogelijke afbeelding van het gesproken woord zou moeten zijn. Een algemeene tendens, voortvloeiend uit een algemeen menschelijke behoefte kan men ook niet als argument aanvoeren. Dan zouden bijv. de Franschen wel zeer in het ongelijk gesteld moeten worden, die hun gesproken woord o (waarmede zij de stof aanduiden, die wij water noemen) met de drie letters e, a en u schrijven.

Welke die conventie omtrent de schrijfwijze in concreto zij, is dus per se van geen belang. Wanneer men dus in onze taal een of andere overeenkomst of conventie omtrent de schrijfwijze heeft gemaakt, bijv. die van De Vries en Te Winkel, dan is het niet in te zien, dat deze per se beter zou zijn, dan welke andere schrijfwijze ook.

Maar wij leven niet bij de gratie van het per se alléén!

De spelling van het geschreven woord is, zooals trouwens ook de uitspraak van het gesproken woord, niet louter een willekeurige conventie, die zij wellicht in den aanvang was, gebleven. Zij is in den loop der tijden, vooral sedert de uitvinding der boekdrukkunst, maar ook reeds in de eenvoudige particuliere briefwisseling, deel gaan uitmaken van dat complex van meer of minder beschaafde omgangsvormen, waardoor het onderling verkeer tusschen beschaafde menschen wordt geregeld - van die vormen, die in hun ongedwongen fijnheid, maar vaak tevens door hun harmonische gecompliceerdheid den omgang tusschen den mensch en zijn medemensch tot een genoegen en zelfs tot een uiting van schoonheidszin (ik denk hier aan sommige fraaie Oostersche beleefdheidsvormen) maken.

Hieruit volgt vanzelf, dat omgekeerd het karakter van die omgangsvormen, dus ook van de schrijfwijze, een uiterlijk teeken zal zijn van het hoogtepeil dier innerlijke beschaving, waaruit zij van nature voortspruit. Aan de vruchten kent men den boom. Een beschaafd mensch zal er prijs op stellen de conventioneele omgangsvormen te kennen en in praktijk te brengen; een onbeschaafd mensch niet.

Hoe hooger het peil der innerlijke beschaving staat, des te fijner zal

[p. 146]

ook het stelsel der omgangsvormen zijn en de Christelijke naastenliefde, die er op uit is den evenmensch niet te stooten, zal van de onderhouding dier conventie zelfs een deugd maken.

Maakt dus de spelling een deel uit van den beschaafden omgangsvorm, dan spreekt het van zelf, dat men in het onderling verkeer dezen omgangsvorm, ook uit naastenliefde, dient te onderhouden, ook al moet men zich hiervoor een zekere moeite getroosten bij het aanleeren en opvolgen der spelregels en dat deze plicht, die het verkeer met beschaafde menschen ons oplegt, ook aan de kinderen bij de opvoeding moet worden voorgehouden. Het onderwijs in de spelling is derhalve geen nutteloos tijdverlies, maar een noodzakelijke kultuurfactor.

Allen nu, die zich willen rekenen tot de dragers van onze Nederlandsche kultuur, moeten het zich tot een eer rekenen: die kultuur ook in de taal hoog te houden en derhalve in hun omgang met den evenmensch, door het geschreven niet minder dan door het gesproken woord, een ondubbelzinnig blijk van het hooge kultuurpeil, waarop zij staan, te geven - nog meer: dit ook van allen, die op zulk een kultuur prijs stellen, te verlangen. De aristocratie van den geest late zich niet ringelooren door het rauwe opdringen van Jan-boezeroen, waar hij zich vergrijpt aan het preciesie-instrument der taal, om het te hanteeren als den moker, waarmede hij zijn slooperswerk verricht. Wil de man-zonder-opvoeding zich richten tot den beschaafde, dan zorge hij op de hoogte te zijn van de beschaafde omgangsvormen en wanneer hij dat niet doet, dan stalt hij zijn onbeschaafdheid in 't openbaar uit voor een ieder, die oogen heeft om te zien.

In heel den spellingsstrijd schijnt men dit kultuurmoment volkomen over 't hoofd gezien te hebben. In de daarover loopende geschriften hebben wij het ten minste nergens vermeld gezien.

Het zou wel de moeite waard zijn eens na te gaan, welk soort van menschen het eerst geijverd hebben voor de invoering van vereenvoudigde spellingswijzen en wie ze het eerst in praktijk hebben gebracht. Waren het, bij 't onderwijscorps, diegenen, die uit de meer beschaafde kringen stamden of zij, die uit de lagere volksmassa waren voortgekomen? Was het de proletariërspers of was het de journalistiek, die geacht werd ook in patriciërskringen gewaardeerd te worden? Het valt niet te betwijfelen of de uitslag van dit onderzoek zou bij het vaststellen van een eventueel nieuwe spelling mede in rekening gebracht moeten worden.

Het gaat er nl. niet alléén om: een bepaalde conventie omtrent de beschaafde omgangsvormen tot stand te brengen, die totnogtoe niet bestond, maar het gaat er tevens om, en wel onafscheidelijk daarmee

[p. 147]

verbonden: een andere, reeds bestaande conventie te verbreken.

Alvorens men hiertoe over gaat, dient men zich dus wel te realiseeren, wat zulk een breuk met het verleden beteekent en welke de gevolgen daarvan kunnen zijn. Zulk een breuk kan blijkbaar alleen recht van bestaan hebben, indien de oude spelling in de meest beschaafde kringen der maatschappij in onbruik geraakt en de nieuwe spelling minstens even beschaafd, liefst nog beschaafder is dan de oude.

Men ziet, dat de kwestie van het gemak hierbij zelfs niet ter sprake mag komen, omdat het gemak geen kultuurfactor is, integendeel: voor de verheffing van het beschavingspeil een hindernis. Evenmin is de vereenvoudiging, die men vaak ter rechtvaardiging van sommige schrijfwijzen in 't geding brengt, een kultuurfactor, die de omgangsvormen op hooger peil brengt. De meest-beschaafde volken hebben juist in een zekere harmonische gecompliceerdheid hunner omgangsvormen een middel gezocht om hun innerlijke beschaafdheid te toonen.

Uit te maken of de thans bestaande spelling door een andere moet worden vervangen en zoo ja, welke spelling het best aan de bovenstaande vereischten voldoet, staat niet aan den eenling, is evenmin door een besluit van Overheidswege op te leggen, maar moet worden overgelaten aan het gemeen overleg van lieden, uit die kringen der maatschappij, waar beschaafde omgangsvormen het meest gewaardeerd worden. De Overheid kan hierbij hoogstens regelend optreden, en beschermen en bevorderen (ook bij het onderwijs): datgene, wat wij een reëel kultuurbezit mogen noemen.

Nijmegen, 15 Juni.

A.J.M. MULDER S.J.