Onze Taaltuin. Jaargang 5

Boekbespreking

Dr. J. Pollmann, Ons eigen volkslied, uitg. H.J. Paris, Amsterdam 1936.

Dit is het werk, waarop we lang hebben gewacht! Dit is het eerste werk, dat in één greep, in één boeiende vertelling, het overzicht geeft van de geschiedenis, de ontwikkeling, bloei en verwording van ons Nederlandsch volkslied.

Het onderwerp, dat de schrijver zich gekozen had, leende zich eigenlijk niet voor een dissertatie, want het eischt een voorstudie-duur van meerdere tientallen jaren en in de uitwerking een omvang van meerdere zware deelen. Doch indien de schrijver aldus zijn studie van ons volkslied had opgevat, dan hadden we nog langer moeten wachten tot de zoo noodzakelijke hulp kwam opdagen voor ons kwijnend, ziekelijk volkslied; dan hadden we het herstel van ons oude, eigen volkslied nog langer moeten overlaten aan de kwakzalverende dilettanten-handen van onervaren bundel-verzamelaars; tenslotte, dan zou ook - want dat is mijn eerlijke indruk - dit werk nooit door dezen schrijver zijn samengesteld. Want hierin juist ligt de goede en de minder gunstige verdienste van dit boek, dat het namelijk een uitstekend werk is als eerste, voor-

[p. 30]

loopig geschiedkundig overzicht, als stijl-kritiek van het ware volkslied en als een ernstige poging om te komen tot een daadwerkelijke herleving van het volkslied, kortom als inleiding op de historische en aesthetische wetenschap van ‘Ons Eigen Volkslied’; anderzijds ligt hierin de zwakke zijde van het werk, voorzoover het den schrijver aan rust en bezonkenheid ontbroken heeft, om van zijn onderwerp een standaardwerk van blijvende beteekenis te maken.

Dit laatste kan misschien wel de wensch van den auteur geweest zijn, zeker is het, dat het bij 't schrijven van dit boek niet zijn hoofdbedoeling is geweest. En zóó beschouwd kan men het werk als volkomen en uitstekend geslaagd aanvaarden. Nu bereikt het werk volkomen zijn doel, omdat het in een omvang, inhoud en stijl geschreven is, waardoor het toegankelijk wordt voor de zeer vele belangstellenden in ons volkslied; naar wij hopen en verwachten, zal het die belangstelling inderdaad ook ondervinden.

Aldus opgevat is ons oordeel gunstig en is het niet wenschelijk op kleine gebreken te wijzen, omdat dit steeds aan den algemeen-gunstigen indruk schade doet.

Wat wij echter in deze Nijmeegsche dissertatie niet gaarne zien, is het overmatig gebruik van vreemde woorden, die de pakkende, maar soms wat oppervlakkige en journalistieke stijl ontsieren. Dat de schrijver, die een litterair-historisch overzicht geeft van de middeleeuwen tot op den dag van heden, niet in alle tijdvakken zich even gemakkelijk beweegt, met name niet in het tijdvak der middeleeuwen, is begrijpelijk; wat de schrijver over het Gregoriaansch zegt, zal een vakkundige niet gaarne van woord tot woord onderschrijven.

Het verwondert ons, dat schr. de oude handschriften niet van nabij schijnt bestudeerd te hebben, anders waren verwijzingen als ‘Codex Mus. m. 1571 van de Münchensche Staatsbibliotheek’ e.d. niet mogelijk geweest. Overigens worden de tijdvakken na de middeleeuwen uitstekend behandeld en op deze terreinen is de schr. beter thuis, hetgeen ook blijkt uit de door hem benutte literatuur.

Over ‘ons eigen Volkslied’ is in de laatste jaren geen beter werk verschenen dan dit.

JOS. SMITS v.W.

W. Kramer. Inleiding tot de stilistiek. Groningen 1935.

Voor welke groep van lezers dit boek bestemd is wordt niet duidelijk. Niet voor studenten, die den weg naar Walzel, Vossler, Spitzer, Spoerri en hun scholen toch zelf wel zullen weten te vinden. En meer als een

[p. 31]

samenvattend referaat daarvan geeft de S. niet. En voor anderen, die misschien de materie niet zoo gemakkelijk na zullen kunnen studeeren als b.v. candidaten M.O., mist deze Inleiding nu juist alles wat dan het meest noodzakelijk is: een strakke consequente (voorloopig desnoods te strakke) methode en klare heldere begrippen. De S. bezit een vlotte aanvoeling voor de litterair-stilistische nuancen, maar zijn oordeel is niet critisch-doorwerkt en bezonken. En zoo vertoonen zich naast enkele scherpe schetsen in dit boek ook minstens evenveel vage of geheel open gelaten vlakken en zelfs de contradicties zijn niet vermeden. In het begin en later nog eens (133) wordt het nieuwere standpunt verdedigd, dat het litteraire gebruik niets anders dan een speciale maar organische ontwikkeling van de gewone volkstaal is. Maar later komt daar niets van terecht. En zoo mist men hier niet alleen een toch niet overbodige definitie van de litteratuurtaal, maar wordt ook de kunstenaar ineens een soort al-toovenaar. Van ‘eencellige begripskern’ maakt zijn wonderstokje het woord plotseling tot een ‘cercle d'activité ..., “knooppunt in een net van fijn vervlochten voorstellings- en gevoelsassociaties en daardoor rijk aan mogelijkheden van uitdrukking en suggestie”. Voortdurend “activeert” hij stijlwaarden. En als de lezer wellicht onzeker de wenkbrauwen fronst en inwendig oppert hoe?, raakt de S. eerst recht op zijn paardje en verleert alle verdere vragen met de blijmoedige verzekering, dat men hier voor een “evocatie” staat in “de geheimste kameren der taalsuggestie”, voor “het geheim der taalschepping in hoogste intensiteit”. Ah zoo! De “heerlijke bloei” sneeuwt uit de lucht. Het gewone spraakgebruik verliest voor S. zijn determineerende beteekenis, Overdiep's systematische taalbeschrijving geheel verwaarloosd; zoo komen allerlei algemeene grammaticale dingen natuurlijk scheef te staan. S. is er hier meer op uit zijn globale gevoelsindruk dan een verantwoorde karakteristiek te geven, of het blijft bij een half-litteraire omschrijving waarmede men evenmin verder komt. Nergens worden de zaken afgedacht en getallen gegeven. Van een verschijnsel zoo typisch voor onze moderne simultanistische en vitalistische roman als de stijlen taalmenging slechts één onzeker voorbeeld (94); de logische intonatie en rythmiek niet de basis maar een verder niet gedefinieerde nasleep van de correspondeerende emotioneele feiten (48). Het gevoel heet “synthetische kracht” te bezitten (74); het belet de differentiatie, vervaagt de verdere intellectueele aanschouwelijkheid ware toch juister geweest.

Zoo rest er van Boutens' prachttype wolk-overweende maan etc. ook niets anders dan een ‘vrije woordconstructie’, van Een traan vloeide uit haar geluk, boeit enkel het ‘synthetisch leven’. Vrijwel niets over de

[p. 32]

lidwoorden, de praeposities, de pronominale anaphora. Laat staan de diepere bouw van een roman, een drama.

De nieuwere taalwetenschap is den S. ontgaan, zelfs het eigenlijke relevante punt in de vlijtig geciteerde litteratuur tegenover de neogrammatici; het amalgama in de theorie is soms zeer duidelijk. Eén moment stoot de S. op een citaat van den genialen Sievers, dat in zijn totale visie een prachtaansluiting biedt naar de Gestaltspsychologie en de denkpsychologie van de Würzburger school en de latere franschen. Even ontstaat dan een synthese van allerlei accents- en vormfeiten die er zijn mag, maar de lijn wordt niet doorgezet. Bij de zinsbouw en de woordorde belanden we weer rustig bij Wundt, alsof er juist op deze punten sindsdien niet verschillende werken verschenen waren die van de twee deelen van Die Sprache niet veel hebben laten staan. De taal en het woord zijn nu weer eens ‘teeken’, dan enkel ‘suggestie’, ‘gebaar’ of zelfs ‘associatiewaarde’. Het beeld en de analogie overdekken de werkelijkheid als de schaduw een spiegel, nergens een keuze.

Zelfs de taal van dit boek bewijst hoe onvoldragen en onzelfstandig het is. Het wemelt van germanismen; de koenste woordexperimenten, het ongemene woord, (tegen-, tusschen-) rede, aaneenrijing van voorstellingen, de stelling van een zin, duiden, levendig (= levend), wichtig (= gewichtig). Woorden als geest, idee, gehalte waren royaler ineens in het duitsch gedrukt. De pronominale terugwijzing en het woordgeslacht worden erbarmelijk behandeld.

Een enkel staaltje althans van dit laatste, niet om als een booze schoolmeester op elk slakje zout te leggen, maar omdat ook Dr. van Mierlo daar in de vorige aflevering (IV, 380) in verband met de spellingkwestie op gewezen heeft. Pag. 138. In het eerste (het proza nl.) overheerscht het intellectueele karakter der taal, in de andere (de poëzie) zijn muzikale incantatie. Pag. 83. De synaesthesie, in zijn vluchtig raken der fijne gevoelscontacten .... is het orgaan van het moderne gevoelsleven. Pag. 34. Van veelzijdige kracht is ook de stomme e aan het einde der woorden ... Vooral bij Gezelle is deze uitgang ... rijk atmospherisch middel ... Hoor hem het werkwoord gevoelig afstemmen in ... Als rhetorisch middel... doet het zijn dienst in de kanselstijl. Hier werkt het samen... Idem pag. 14, 35, 37, 69, 81, 83, 90, 91, 92 etc.

En met deze methode zou men de stilistiek bedrijven, ‘een jonge wetenschap uit de school der psychologische taalbeschouwing’? En zou ons moedertaalonderwijs en -gebruik weer pas recht gezond gemaakt kunnen worden? Ondanks alle schijnbare nieuwheid is ze daarvoor m.i. in den grond te oppervlakkig en te ouderwetsch.

J. WILS