Onze Taaltuin. Jaargang 4

Eenheid of verscheidenheid?

In De Nieuwe Taalgids bespreekt Prof. C.G.N. de Vooys een plaats uit een artikel van mij, verschenen in het Brusselsch blad De Standaard, waarin ik betoogde dat, als in het Noorden alle de-woorden, die niet duidelijk vrouwelijke personen of dieren beteekenen, gemeenslachtig zijn en met hij, zijn, hem worden aangeduid, als der, dezer, dier, welker nog slechts verbindingswoorden zijn; wij hier in België, althans bij het onderwijs en voor de jeugd, alle Nederlandsche werken, in die taal geschreven, zullen moeten verbieden; zoodat het dan uit is met de taaleenheid van Noord en Zuid!

Men noemt dit een schromelijke overdrijving. Eenheid, zegt men, behoeft geen eenvormigheid te zijn. En zelfs onder de heerschappij van d. Vr. en t.W. heeft er steeds tusschen Noord en Zuid een verscheidenheid bestaan in grammatische vormen en woordgebruik. Niemand zal dit ontkennen, niemand zal eenheid met eenvormigheid verwarren. Maar door die verscheidenheid werd de structuur zelf van de taal niet aangetast. Verscheidenheid in den woordenschat is ten slotte een quaestie van zuivere synonimiek. Zoolang die woorden maar Nederlandsch zijn, kunnen zij slechts den algemeenen taalschat verrijken. Het gevaar

[p. 380]

bestaat alleen, wanneer dezelfde woorden in verschillende beteekenis gaan gebruikt worden. En wij, Zuid-Nederlanders, hebben ons in de laatste jaren heel wat inspanning getroost, om ons naar het Nederlandsche woordgebruik te richten.

Wat de verschillende grammatische vormen betreft moeten wij twee gevallen onderscheiden: 1^o. het gaat niet om verschil in de vormen, maar om de aanwending er van; wat een quaestie is van stijl, niet van taal. Zoo was het onder de Vries en te Winkel met het verschil tusschen Noord en Zuid. Ook het feit, dat wij sommige praeposities en voegwoorden anders zouden aanwenden dan in het Noorden, heeft voor de taaleenheid geen beteekenis; hierin zullen wij, Zuid-Nederlanders, meermaals eenvoudig fout bekennen en niet als Zuid-Nederlandsch verdedigen wat geen Nederlandsch is. De gebrekkige taal, die wij, helaas! nog zoo dikwijls schrijven, zullen wij niet trachten goed te praten als een uiting van het levende Nederlandsch.

Maar hier en nu gaat het om een 2de en heel ander geval, want een taal met drie grammatische geslachten en een taal met slechts twee grammatische geslachten, kunnen toch niet als een en dezelfde taal beschouwd worden! Hier wordt de structuur zelf van de taal aangetast, wat hare eenheid verbreekt.

In een roman van Kollewijn, zegt men, is men slechts tienmaal op een aanduiding met hij gestuit, die tegen het Zuid-Nederlandsch taalgevoel indruischt. Best mogelijk; in de werken van prof. de Vooys zelf treft men die nog minder aan. Dit kan verband houden met het onderwerp; met den stijl; of met het opzet om ze te vermijden; wat vaak gebeurt; in plaats van: de lyriek heeft zijn syntaxis b.v. kan men steeds zeggen: een eigen syntaxis; of men kan zeggen: de lyriek heeft de syntaxis van de lyriek. Doch een verzorgde, vooral een synthetisch gebouwde stijl zal het zonder voornaamwoordelijke aanduidingen niet kunnen stellen. En vooral moeten wij ons afvragen: wat zal de taal zijn over vijf of tien jaar, als de jeugd, die buiten de traditie van d. Vr. en t.W. is gevormd, aan het woord komt, en argeloos, onbevangen dan ‘beschaafd’ schrijft?

In een gesprek met vereenvoudigers, waar ik onlangs die vraag voorlegde, zegde ik: ‘Ontoelaatbaar en onuitstaanbaar voor ons is de taal die nu reeds geschreven wordt, b.v. door Kramer in zijn Literaire Kunstwerk, waar op elke bladzijde, zoolang hij niet citeert, herhaaldelijk zelfs de mannelijke aanduiding met zijn, hij, voorkomt bij de meest uitgesproken grammatisch vrouwelijke woorden; b.v.: de kunst, welks vormideaal (blz. 112 enz.) Men antwoordde mij: ‘Neen, Kramer heeft

[p. 381]

zich bekeerd. In zijn laatste werk gebruikt hij die mannelijke aanduiding veel minder.’ Waarop ik antwoordde: ‘Goed, dan staat Kramer nu dus nog in de traditie van d. Vr. en t.W.; maar wat zal het zijn over tien jaar?’ Ik doorbladerde even zijn nieuwste werk en al dadelijk kon ik op een reeks ongelukkige hij's en zijn's wijzen. Toen kwam het weemoedige antwoord van mijn tegenstander: ‘Ja, ik moet bekennen, dat ik zelf gemerkt heb hoe Kramer in de war geraakt als er een mannelijk woord in de buurt staat; ik heb zelf meermaals niet geweten waarop zijn hij's en zijn's betrekking hadden.’ En dit zal dus ook weer een gevolg zijn van het zoogezegd beschaafd spraakgebruik!

Ik zie geen andere uitkomst dan in de principiëele handhaving van het woordgeslacht en de voornaamwoordelijke aanduiding der bestaande cultuurtaal, die de schrijftaal is: laat deze norm blijven in de verzorgde taal van betoog, verhaal, voordracht; met het behoud dan der buigings-n, als eenige verdediging van het woordgeslacht in die schrijftaal. Daarnaast kan eenige vrijheid in schrifturen van gemeenzamer aard worden toegestaan. Zoo zouden het woordgeslacht en de voornaamwoordelijke aanduiding langzaam maar zeker kunnen uitgroeien tot een quaestie, niet van taal, maar van stijl.

Laten we echter nooit uit het oog verliezen: geen cultuurtaal zonder taalcultuur, en geen taalcultuur zonder orde en tucht. Alleen een taal die orde en tucht heeft kan zich doen erkennen en zal hare eenheid handhaven: eenheid en tucht in taalvormen, in de taalstructuur, waarmee verscheidenheid in stijl en woordenschat zeer goed kan samengaan. Cultuurtaal eischt van allen onderwerping aan een vaste taalnorm. Daartoe moeten allen hun eigen taalgebruik den noodigen dwang kunnen opleggen. Dit is het geval in alle cultuurtalen. Zoo zij het ook in de Nederlandsche cultuurtaal.

Antwerpen, 8 Maart 1936.

J. VAN MIERLO