Onze Taaltuin. Jaargang 4

Vraag en antwoord

Vraag 2.

Dezer dagen gebruikte ik in een brief de slotformule Met beste wenschen en groeten enz. Achteraf dacht ik daarover na, en meende dat hier toch nauwelijks de bedoeling geweest was met wenschen, groeten een zekere meervoudigheid uit te drukken. Verschillende collega's die ik om hun opinie vroeg waren dit met mij eens. Hoe is Uw meening? Hoe staat het met het zuiver numeratieve element in de beteekenis van ons meervoud?

A.J., Onderw. te 's Bosch.

Antwoord.

In elke groep gaat de zelfstandigheid, de individualiteit van de afzonderlijke samenstellende elementen onvermijdelijk min of meer verloren. Het wegvallen van de numeratieve nuance in het taalkundige ‘meervoud’ is daarom het meest gewone wat er gebeuren kan. Hoe ver deze reductie gaat en in welke vorm ze precies optreedt hangt natuurlijk geheel van de aard der gegevens en de opvattingsrichting van den spreker af. Een groep is heel wat anders dan enkel de som van zijn samenstellende deelen, tegelijk meer en minder. Wie achtereenvolgens vijf witte punten op het bord teekent in de bekende kruisvorm , ziet daarna niet meer vijf punten maar een zekere globale vijfheid van geheel eigen karakter en structuur.

I. De meest frequente beteekenis van ons meervoud is die van een zekere collectiviteit of globaliteit. Zoo komt soms practisch ook weinig meer dan het karakteristieke type van de waargenomen objecten tot uitdrukking; ook hier is dus van nauwkeurig ‘tellen’ verder geen sprake meer. Dames en Heeren! Adviezen en plannen gratis (advertentie van een bouwbureau). Ik ben laat, maar de wegen waren ook zóó slecht (na een autorit). Menschen hebben hun gebreken. Sterretjes zien. Een boek over kinderrijmpjes. Heeft U ook eieren? (in een winkel). Ruime heerenhuizen te huur (annonce). Zulke kwajongens toch!

II. Maar dit is volstrekt geen wet van Meden en Perzen. In bepaalde gevallen, vooral na telwoorden, kan elk lid uit de groep wel degelijk aanschouwelijk blijven. Dan is het numeratieve element dus juist op zijn sterkst. Een tafel met zes stoelen. Een dozijn peren, een gros pennen. U heeft betaald met drie kwartjes en twee losse centen. Eenige, een paar, vele malen heeft hij mij al zooiets gevraagd. De tentoonstelling in het R.A.I.-gebouw werd door 67.123 personen bezocht.

III. En dan zijn er nog allerlei mogelijke tusschen- en overgangsgevallen tusschen 1 en

[p. 352]

2. Bij de distributieve nuance valt b.v. de nadruk op het voorkomen van kleinere nauwer samenhangende ondergroepjes in het totaal, op het min of meer stootend verloopen van het totale waarnemingsproces; bij de intensieve-prolongatieve op dit verloopen als zoodanig. De nuance wordt in dit laatste geval spoedig pejoratief en verraadt zich ook in het accent. Bij duizenden waren de Londenaars opgekomen om hun geliefden Vorst ten grave te zien dragen. Langzamerhand kwamen de bekentenissen los, trokken de stakers af. De villa's lagen overal in de duinen verspreid, het groote verkeer hield de weg langs het strand. Een werk van jarèn. Urèn, eeuwigheden duurde het vóórdat Jan terugkwam. Dennèn, dennèn, dat was alles wat hij zag. Altijd die scènes thuis!

IV. De meest interessante gevallen zijn tenslotte die, waarbij er van de objectieve getelde meervoudigheid niets anders overblijft dan een globale waardeeringsnuance, die nu natuurlijk altijd positief gericht is. Daarbij sluit zich ook het reeds gegeven voorbeeld van den vrager aan. Men vindt er nog een heele reeks meer in dergelijke getraditionaliseerde constructies, die vaak een zekere nuance van deftigheid over zich hebben. Met gevoelens van ware hoogachting, de blijken van Uwe deelneming, zijn excuses aanbieden, betuigingen van diepste leedwezen; de honneurs waarnemen; fransch: mes respects à Madame; mes désirs, intentions; vos perfections, les amours. Andere gevallen in heftige gevoelsgeladen uitdrukkingen, halve vloeken etc. Bliksems, deksels, donders nog eens toe! Groote goden! engelsch: Heavens! (Many) thanks! It is a thousand pities! fransch: Mille pardons, monsieur! In de poëzie en het litteraire proza zeer frequent bij heele of halve abstracta, bij impressionisten ook wel bij concreta. Luchten, horizonten, verten, einders, de rythmen van het bloed, de geheimen van een donkere ziel, afgronden der wanhoop; kameren, vensteren, zusteren (Boutens), gelaten (v. Looy), mooiheden (v. Deyssel), schamelheden (de Bourbon), verlossingen (Slauerhoff). Dat in deze laatste gevallen juist de pluralia op -en voor den dag komen is geen toeval. Merkwaardigerwijze zit de deftige nuance daaraan veel meer vast dan aan het s-plurale; het rythme zal hier wel een woordje meespreken. Men vgl. de bekende doubletten uit de oudere grammatica's Akelige schepsels! De schepselen Gods. De vaders: onze (voor)vaderen; de zoons, dochters: de zonen van Zebedeus, de dochteren

Bij de pronomina, waar de situatie van nature reeds zooveel meer subjectief gericht is, Sions; leesteekens: de teekenen des tijds etc. In het mexicaansche spaansch wordt op deze wijze soms zelfs het meervoud gebruikt van voor- en eigennamen, ook wanneer het over één persoon gaat, nl. tegenover kinderen wanneer men bijzonder lief wil zijn. Ook in het Rijnland schijnt dit voor te komen. Qué lindos son los Manuelitos! Ja, wenn einmal die Pückchens (= een kind met den bijnaam Pückchen) grosz sind ...

zijn de verhoudingen nog duidelijker. Voor vorstelijke personen, bisschoppen en andere zeer hoog geplaatste personen is de aanduiding van zichzelf bij het officieele optreden met een meervoudige vorm (pluralis majestatis) het gewone geval. Wij Wilhelmina, koningin der Nederlanden... En zal dit ons herderlijk schrijven... Men heeft dit karakteristieke gebruik, dat in alle talen van W. Europa en nog verschillende andere daarbuiten regelmatig terugkeert, vroeger wel anders trachten te verklaren, maar de invloed van de geschetste waardeeringsnuance is de eenige oplossing die stand houdt. Dat dergelijke nuancen spoedig af gaan slijten en vervagen is duidelijk. In het fransch beperkt de Grammaire Nationale b.v. de pluralis majestatis uitdrukkelijk tot ‘les actes émanés d'un chef suprême’, practisch komt deze echter ook voor bij prefecten, burgemeesters van groote steden etc. In het duitsch is men tot tweemaal toe van een singulare tot een plurale vorm overgegaan; steeds moest het beleefder! (1. du; 2. Ihr; 3. Er; 4. Sie). Onze nederlandsche ontwikkeling is daar nog eenvoudig tegen (1. du; 2. ghi; 3. U). In het tamoul van de dravidagroep in Voor-Indië is de aanduiding van ouderen en hoogergeplaatsten met het meervoud in alle personen zelfs zoo gewoon geworden (‘wij’ het stamhoofd, ‘jullie’ mijn oom), dat men op den duur voor het gewone niet-deftige meervoud andere vormen heeft moeten gaan invoeren in den trant van ons ‘wij-lieden, U-lieden’ etc. De geheele grondslag van de aanvankelijke plurale kategorie is door de waardeeringsnuance omgevormd. Of deze dus ook van beteekenis is!

J. WILS