Onze Taaltuin. Jaargang 4

Uit de pers
Het examen Nederlandsch M.O.

De redactie stelt zich voor, nu en dan haar meening te zeggen over ‘actualiteiten’ in de algemeene en de vak-pers. Er is namelijk zeer veel ‘actueels’ op het terrein van onze taal, helaas veel dat al tientallen van jaren ‘actueel’ is geweest en ook veel dat tegelijk ook ‘piquant’ of ‘vertroebeld’ is.

Zoo is het onder anderen met het probleem van het ‘moedertaalonderwijs op dood spoor’, de moedertaal op examens en op school. Actueel, maar nòg niet piquant of vertroebeld, is het vraagstuk betreffende het Standaard-Nederlandsch, onlangs in Onzen Taaltuin ter sprake gebracht. Wij mogen wel zeggen: nòg niet, want het dreigt te worden gerangeerd naar de terreinen van examen en school, vóordat het vraagstuk van de standaardtaal in Noord en Zuid wetenschappelijk is ‘opgelost’.

Van hoogerhand is bepaald, dat er bij sommige schooleindexamens ‘zal worden gelet op het spreken’ der leerlingen. Of hieronder alleen ‘uitspraak’ dan wel ook ‘vaardigheid in het mondeling uitdrukken van gedachten’ zal worden begrepen, is niet duidelijk. Lettende op de bijna exclusieve waardeering van ‘zuiver spellen’ als beslissend voor het ‘zuiver schrijven der Nederlandsche taal’ bij het voortgezet onderwijs, meenen wij te moeten vreezen, dat men erop zal gaan ‘letten’, of de candidaten op bevredigende wijze een ‘standaard-uitspraak’ benaderen. Dat daarbij het mondeling táalgebruik maar nauwelijks betrokken is, zal men waarschijnlijk nog in lang niet toegeven. Dat men, dat zijn de examinatoren en deskundigen, bij dat letten op de uitspraak te eenen male verstoken zijn van een ‘standaard’, ‘maatstaf’ of ‘norm’,

[p. 63]

zal men misschien door de practijk van de examens in de naaste toekomst gaan beseffen.

Een stralend licht is gedaagd over het allerhoogste examen, het examen Nederlandsch M.O., gevende de bevoegdheid voor leeraar aan H.B.S. en Gymnasium. Er is waarschijnlijk gedacht: aan het eind van het net vangt men de visch, of: tast het kwaad bij den wortel aan. In het verslag staat te lezen: ‘De commissie heeft steeds haar bijzondere aandacht gewijd aan de uitspraak van de candidaten. Zij meent aan aanstaande leeraren in de Nederlandsche taal en letterkunde op dit punt hooge eischen te moeten stellen. Dit jaar heeft zij voor het eerst een waardeering van de uitspraak op de cijferlijst geplaatst. Zij heeft drie praedicaten toegekend: voor een goede, een voldoende en een onvoldoende uitspraak, resp. de letters ‘a, b, en c’. Er spreekt behoedzaamheid uit den slotzin, vooral wanneer wij onvoorwaardelijk geloof moeten hechten aan de verklaring van den eersten volzin. De vraag, die niet alleen de candidaten zal prangen, is: zullen deze drie praedicaten, deze voorzichtige letters van het a-b-c, ook worden ‘gerekend’ zooals men met cijfers rekent, zullen candidaten met een ‘onvoldoende uitspraak’, met een c., worden te licht bevonden voor het doceeren van een voldoende uitspraak aan de leerlingen van H.B.S. en gymnasium? En had de Commissie aan ‘hare opvolgster’ niet een traditioneelen wenk kunnen geven aangaande de criteria die zij bij een volgende gelegenheid zal dienen in acht te nemen? Zijn er ook Standaard-uitsprekers, naar wie de studeerenden kunnen gaan luisteren? Of moeten zij zich, als tot dusverre, blijven richten naar het Algemeen-Beschaafd, het ‘beschaafde ùitspraakgebruik’ dat volgens sommigen even concreet en even ‘gezaghebbend’ is als het thans ietwat befaamde ‘beschaafde spraak-’ - pardon! - ‘taal-gebruik’?

Het komt mij voor, dat van een candidaat voor het examen M.O. vóor alles moet worden geëischt, dat hij, door zijn wetenschappelijke voorbereiding in staat blijkt, de verschillende ‘spraakvormen’ en dus onder veel andere dingen ook de verschillende ‘uitspraakvormen’ van de Nederlandsche volkstaalsoorten te determineeren, dat is: stelselmatig te analyseeren, te vergelijken en daardoor te ‘verklaren’. Hij moet zich en anderen rekenschap kunnen doen van zijn eigen ‘spraak’ en van de ‘spraak’ van landgenooten. Dat hij persoonlijk duidelijk en netjes spreekt, is geen ‘vrucht’ van zijn studie voor een zoo hooge onderwijsbevoegdheid: dat vermogen is hem toch eigen door zijn vooropleiding op kweekschool, H.B.S. of Gymnasium? Op die scholen wordt toch ook ‘gelet’ op de ‘spraak’ en de ‘uitspraak’? Er ontbreekt

[p. 64]

nog maar aan, dat den candidaat M.O. een ‘niet te gemakkelijk’ dictée wordt opgegeven, want immers tot in de hoogste regionen wordt ‘krachtdadig’ de hand gehouden aan het zuiver schrijven, en een leeraar M.O. moet het toch zeker kunnen!

Er is nog een mededeeling in het verslag der commissie, die tot nadenken stemt: ‘Een veel te groot aantal candidaten vertoont een ontstellend gebrek aan taalkundige scholing. Zij mogen dan min of meer bekend zijn (!) met de grammatische terminologie, daarachter zit geen begrip, geen inzicht, dat hen in staat stelt betrekkelijk eenvoudige (!) taalkundige problemen te doorzien en op te lossen. Dit geldt evenzeer de beschrijvende als de historische grammatica’. De slotzin doet ook hier de deur dicht. Immers, dat de meeste candidaten voor deze acte van datgene wat bij die studie als ‘historische grammatica’ wordt beschouwd geene of nagenoeg geene notie hebben, valt niet te verwonderen. Maar dat zij ook niet in staat zijn tot het oplossen van eenvoudige ‘problemen’ der ‘beschrijvende’ grammatica, kan alleen dengene verbazen, die niet weet, dat in ons onderwijs, lager, middelbaar en voorbereidend-hooger, helaas maar al te vaak het bestaansrecht van een stelselmatige grammatica en grammaticale-taalverklaring, als zijnde niet ‘wetenschappelik’ of ‘paedagogisch’, wordt geloochend.

Een andere aangelegenheid, die ook bij de examens M.O. nu en dan ‘urgent’ blijkt te zijn, is de voorbereiding voor de practijk van den leeraar wat betreft de paedagogiek en de methodiek. Men heeft thans eindelijk leeren inzien, dat de ‘paedagogiek’ die bij onderwijzersexamens wordt gevraagd, niet de minste garantie biedt voor de vakkunst der leeraren. Een onderzoek naar de paedagogiek èn methodiek van het betrokken vak wordt echter bij de examens M.O. niet, althans niet afdoende, ingesteld. Van de hand van Dr. A.D. Nathans is onlangs een brochure verschenen ‘De opleiding van Leeraren’ (uitg. J.B. Wolters, 1935. Prijs f 1.50), waarin wordt uiteengezet wat er in Nederland aan de ‘opleiding’ ontbreekt, wat er tot nu toe aan is gedaan, en wat er aan gedaan zou moeten worden. Het is althans verheugend, dat Dr. Nathans bij punt 2 een eind heeft gemaakt aan de legende, als zou er aan de universiteiten niets worden gedaan aan de opleiding der leeraren tot paedagogisch en methodisch georiënteerde deskundigen (zie blz. 29-30). Het is dunkt mij, duidelijk, dat regelingen als bijv. in Groningen al sedert eenige jaren voor de talen vigeeren, meer waarborgen bieden, dan het ‘paedagogisch’ opstel, waardoor een candidaat van o.a. de acte M.O. Nederlandsch zijn theoretische en practische voorbereiding voor de taak van docent moet bewijzen.

G.S. OVERDIEP