Onze Taaltuin. Jaargang 4

Hoe de boeren en voerlui een paard mennen

Het is hoog tijd, dat deze belangrijke termen opgeschreven worden. Om daartoe aan te sporen, geef ik, wat Prof. van Ginneken ons voor eenige jaren op zijn colleges mededeelde, met een paar eigen observaties.

Over het algemeen hebben de voerlui slechts vijf termen noodig:

[p. 31]

1^o.	‘Vooruit’, hierbij hoort gewoonlijk een stevige snok aan den éénigen teugel.
2^o.	‘Achteruit’, hierbij wordt met herhaalde korte snokken de teugellijn ingehaald.
3^o.	‘Stilstaan’, hierbij wordt opeens de lijn met kracht ingehaald.
4^o.	‘Links-om’, hierbij wordt langzaam aan de lijn getrokken (de voerman loopt links van den wagen).
5^o.	‘Rechts-om’, hierbij wordt met herhaalde korte snokjes langzaam aan de lijn getrokken.

De tusschen aanhalingsteekens geciteerde termen, worden nu echter, voor het paard: vertaald in de paardentaal, die voor elk dialect weer verschilt. Voor drie dialecten heb ik althans eenige gegevens.

1^o. Zeeuwsch Vlaanderen.

1.	Vooruit heet hier ‘juu’, maar in de aangrenzende Belgische streek van Oost-Vlaanderen, b.v. te Stekene en St. Nicolaas zegt men: jup (klinker van put).
2.	Achteruit heet hier ‘achter’ of ‘loos’.
3.	Stilstaan heet hier ‘ouw’ of ‘houw’ of ‘ou’. Dit zal wel de Imperatief van houden zijn.
4.	Linksom heet ‘aer-om’ en ‘er-om’ waarvan de eerste vocaal in Oostvlaanderen meer naar de i van lip (irromme), en in het Westen te Cadsand, Sluis, Hoofdplaat, Aardenburg, Oostburg, Biervliet naar de ij zweemt (ijrom). In Westbrabant hoort men âr-om; waarschijnlijk uit: haar-om voor hèr-om.
5.	Rechts-om heet: ‘juut-om’, in Oostvlaanderen ‘juut-omme’, in de juistgenoemde Westelijke plaatsen Cadsand enz. ‘uutsom’ en ‘utsom’, en in de Oostelijke plaatsen Zaamslag, Terneuzen en Axel: ‘utsom’ en ‘utom’. Denk er aan, dat de voerman zelf links loopt. Rechts is dus naar buiten.

Wij vinden hier dus de stijgende diphtong juu bewaard, benevens de rest der mouilleering van de t, die ook te Meyel in Limburg voorkomt (rütje, bütje voor ruiten en buiten) in de ts; juut-om en uts-om komen dus van uten-om, en juu = vooruit komt dan waarschijnlijk ook van het Mnl. ute, dat o.a. vooruit beteekende.

2^o. Nijmegen.

1.	Vooruit heet hier: ‘hut’ (klinker van put) of ‘húppêrd’ uit hut pêrd! (hut is het mnl. ute).

[p. 32]

2.	Achteruit heet ‘trrrü’ met lange rollende tong-r en kort uitgeschreeuwde ü dat op dialectisch uitgesproken terug berust of ‘trüwit’ en ‘trüw^et’ uit ‘terug hit!’
3.	Stilstaan heet hier ‘huuu’. De articulatieplaats der uu is die van huus, maar 't is een inspiratie-klinker; 't lijkt of hij met de teugellijn krachtig naar achter gezogen wordt.
4.	Links-om heet ‘hâorrüwit’; het is het overal bekende ‘haar’ voor hierheen met de tweede helft van ‘trüwit’. Het hoofdaccent valt op de eerste, een bij-accent op de derde silbe. Bovendien bestaat er een gerekte vorm: hôrü met de o van horen.
5.	Rechts-om heet ‘hodduwit’; het is het overal bekende ‘hot’ voor naar buiten, naar rechts, met de tweede helft van ‘trüwit’. Het intensiteitsaccent is als bij haórruwit, maar ‘hodduwit’ heeft bovendien een muzikaal hoogeren toon op de tweede silbe. Ook hier bestaat een gerekte vorm hôdü, met een intensiteits-accent op de lange o en een muzikale hoogtoon op de ü.

3^o. Zuid-Limburg.

1.	Vooruit heet hier ‘allee huup’ ,‘allee hop’ of ‘allee Max’. Dit is natuurlijk het Fransche allez! Verder ook ‘jep’ of tongslag, een linguale click.
2.	Achteruit = ?
3.	Stilstaan heet hier ‘juu’ of ‘huij’ of ‘prrrə’; voor rijtuigpaarden: ‘hao’.
4.	Linksom = haar of dék-om.
5.	Rechtsom = hot of huit-jü-huit.
6.	Temperen of langzamer = haôoo.

De etymologie van hao en haôoo zal wel de Imperatief van houden zijn; huup en hop is op; juu of huuj en hot of huit = uit; dék-om zal wel aan het Noordbrabantsche tiek-um of tiek-om voor rechtsom correspondeeren, dat vermoedelijk met Texel, Taxandria (uit Texuandri) aan got. taichswa = rechts en verder aan lat. dexter beantwoordt.

Het is weinig wat ik gaf. Maar ik troost en verontschuldig mij met: Wie geeft wat hij heeft, is waard dat hij leeft.

Berlijn, 10 April 1935.

LOUISE VELDHUIS