Onze Taaltuin. Jaargang 3

Boekbespreking

A. Burssens. Negerwoordkunst. Een bundel Kongoleesche Sprookjes. Antwerpen 1933.

W. Thalbitzer - A. Posthumus. Eskimo-liederen van Oost-Groenland. Santpoort 1933.

Dit zijn een paar zeer interessante boekjes. Als er zoo geregeld meerdere verschenen en dan liefst, zooals nu, over zoo sterk uiteenloopende volkeren, dan zou de behandeling van verschillende capita uit onze nationale litteratuurgeschiedenis die thans steeds volgens dezelfde platgetreden banen pleegt te verloopen, spoedig een heel wat frisscher karakter kunnen dragen. Ook reeds op de scholen voor voorbereidend onderwijs.

In het eerste werkje geeft Prof. Burssens, hoogleeraar voor de Congoleesche talen te Gent, de vertaling van ruim 40 Congoleesche sprookjes en volksverhalen. Het zijn de gewone typen die hier terugkeeren: dierverhalen, waarin de slimheid het zoo fijntjes van de brute kracht wint, dat zelfs de kwade dingen van den held (patrijs, hond, boschmuis, vleermuis, soms ook wel een mensch) erom vergeten worden; waarom - verhalen van allerlei aard, die een duidelijk getuigenis afleggen van de causale drang die ook den primitieven mensch ingeboren is; veel sprookjes met duidelijk moreele strekking (vergevingsgezindheid, voorzichtigheid, eerbied voor de moeder); een enkele maal ook een vage scheppingsmythe of een meer lyrisch getinte ontboezeming. Prachtig is het gebed van een jonge vrouw om een kind (26); niet minder de

[p. 262]

mythe over de zoneclips (15). En dat de volksfantasie steeds weer nieuwe stof weet te vinden volgt uit vertellingen van modern karakter als b.v. die over de vragen Waarom de zwarten leelijke en de blanken schoone dingen bezitten (20); Waarom de zwarten voor de blanken moeten werken (188).

Er ‘gebeurt’ steeds veel in deze verhalen; de overgangen van stemming en stijl zijn plotseling, zoodat er voor den verteller gelegenheid te over blijft de strekking van zijn woorden met gebaren en mimiek te onderstreepen. Maar het merkwaardige is dat de speciale aanduiding van wat men in het W. de subjectieve noot zou noemen daarbij geregeld ontbreekt. In een ingewikkelde situatie volgen de feiten elkaar steeds zonder meer op (171); de motieven voor een daad worden niet uitdrukkelijk vermeld (184), evenmin bij een streek de verwondering van den bedrogene (58). Alles wat voor bet diepere begrip noodig is ligt verder vanzelf opgesloten in de sfeer van het geheel; de differentiatie van de subjectieve en de objectieve elementen in de belevingsstructuur is hier veel minder scherp dan in de europeesche mentaliteit. Alleen uit de verhalen van de Baroendi spreekt een opmerkelijke diepte van gevoel.

Ook de karakteristieke stijltrekken van dit type litteratuur: de vaste inleiding- en slotformules, de zin voor herhalingen, de sterotype zinswendingen, de primitieve wijze van zinsverbinding waarbij men in langere passus trapsgewijze steeds hooger stijgt etc., zijn bekend. Hier kan men er zijn voordeel mee doen, dat Prof. Burssens zijn vertaling zooveel mogelijk letterlijk gehouden heeft. Een ander punt van belang is, dat de Belgische Congo zulk een rijk gebied is; daardoor komt hier achtereenvolgens van alles wat kijken. Alleen de specimina van de hoofsch getinte litteratuur, zooals die vooral in den W. Sudan bloeit, schijnen te ontbreken. De illustraties van Frits van den Berghe, meestal aan inheemsche motieven ontleend, zijn van een krachtige plastiek.

Hoezeer de kunst nog geheel in het leven van den primitieven mensch ingebouwd is en tot een van diens meest gewone cultuuraspecten behoort, volgt ook uit Thalbitzer's verzameling van ruim 80 liederen van de Ammassalik Eskimo. Vrijwel geen enkel moment van eenigszins bijzonder karakter ontsnapt eraan. In dit land zonder schrift, papier en boeken is het begrip kunst als geestelijk bezit van en voor een bepaalde kaste totaal onbekend. En zoo vindt men hier kajakzangen voor het vertrek naar en de triomf op de vischvangst, wiegezangen en vleizangen voor de baby, meer epische zangen, trommelstrijdzangen en toovergebeden voor allerlei gelegenheden. Alles in een bonte mengeling dooreen; van een fijne zachte gevoeligheid en diep doorleefd, en van

[p. 263]

een markant rythme dat zelfs nog half door de vertaling heenklinkt.

De Eskimo is een heel ander mensch dan de neger; zijn geestelijk bewegen maakt veel minder de indruk van mannelijke kracht en is ook minder hoekig en nuchter. De grootste bekoorlijkheid is gelegen in de ééne sfeer, de ééne stijl die hier steeds de liederen doordringt. De man uit het Noorden reflecteert meer; hij kan lang en innig genieten van een bepaalde stemming (21), boos zijn over een tegenvaller (22), vreezen voor een mogelijken vijand (30), vol durende verontwaardiging over een valsche aanklacht (79). Daarom ontstaan vooral in het half-lyrische genre soms ware juweeltjes van stemmingskunst in de mooie zin van het woord; als b.v. het lied over de verlaten vrouw van den kajakman (28), enkele wiegezangen (38, 48). Maar het door de gedachte bestreken veld is minder groot van omvang.

Wie bezorgt ons thans ook een stel van dergelijke handige en goedkoope boekjes over de volkeren van onze indische archipel?

J. WILS.

Willem H. Bours. Limburgsche Spreekwoorden en Gezegden. Verzameld in Banholt en omstreken. Drukkerij Limburgsch Dagblad. Heerlen. 63 bladz.

Dit boekje is het product van een onderzoek ‘im Gelände’, dat reeds vóór de oorlog werd aangevangen, en het is dan ook een verzameling geworden die er wezen mag. Toe te juichen is dat deze nu eens niet in alphabetische volgorde gepubliceerd is; maar de verschillende uitdrukkingen, naar gelang de onderwerpen waarop ze betrekking hebben of de levensgebieden waaraan ze ontleend zijn, in negen groepen verdeeld werden. Zoo omvat de eerste groep: woorden ontleend aan geboren worden, leeftijd enz.; de vierde: aan Kerk, Godsdienst, Bijbel enz.; de vijfde: aan eten, drinken, zich amuseeren; de zesde: aan geschiedenis, folklore, topografie enz.; de zevende: aan het werk, het boerenbedrijf enz.; de achtste bevat uitdrukkingen en spreekwoorden ontleend aan trots, onvriendelijkheid, pessimistische waarheidsliefde, enz. Wij zouden het echter nòg meer gewaardeerd hebben, als Schr. zijn boekje in tweeën verdeeld had. In het eerste deel moesten dan de woorden en gezegden gegroepeerd worden volgens de begrippen, waarvoor zij gebruikt worden (b.v. groepen voor: geboren worden, sterven, huwelijk, deugden, ondeugden, voeding, amusement enz.). En in het tweede zouden de sferen, waaraan deze ontleend zijn de doorslag moeten geven (woorden waarin de invloed van de Bijbel, de geschiedenis, de geografie etc. te bespeuren is.) Het spreekt vanzelf dat er op deze wijze

[p. 264]

veel uitdrukkingen tweemaal zouden voorkomen. Zoo kan b.v. zoë sjiek wie eng peenksterbloöm zoowel vallen onder de groep van woorden voor uiterlijke eigenschappen als onder die voor natuurreflexen. Maar ook nu komt bij Bours reeds vaak eenzelfde uitdrukking op twee plaatsen voor. De hier genoemde bijv. in groep VI en later nog eens in groep VIII (als: zoë deftig es een peenksterblom).

Het groote voordeel van een dergelijke indeeling is, dat in de eerste helft direct alle materiaal ter bestudeering van de volkspsyche verzameld is, en in de tweede de verschillende invloeden die de taal hielpen vormen: geographische, historische, oeconomische, sociale, enz. enz. Doordat Schr. deze twee samenvattingsprincipen niet onderscheiden heeft (en wie van zijn voorgangers deed het wel?) worden - terwijl bijv. het hoofdstuk over geboren worden, leeftijd enz. heel en al onder onze eerste afdeeling hoort - andere hoofdstukken tweeslachtig van karakter. Bijv. dat over het landbouwbedrijf. Een uitdrukking als: de koo steit op gene zolder (de koe staat op zolder d.i. zonder melk, p. 43), hoort in onze eerste afdeeling thuis; het gezegde: Ow mussche veengt mê neet mit kaaf, dat er direct op volgt, zou in afdeeling 2 komen.

Limburgers vooral kunnen smullen van dit boekje, maar ook niet-Limburgers!

Pittige uitdrukkingen als: Slevenier (= O.L.H.) hat dèe vergaete, voor iemand die stokoud is; In tied van noëd vrit der duvel vleege; Dâ sleit God der duvel mit ein kouw haand (= dat begrijp ik niet), zal ieder savoureeren. Maar vaak wordt het verstaan voor niet-Limburgers ook moeilijker, omdat Bours wel trouw de beteekenis van de gansche uitdrukking opgeeft, maar niet die van de erin voorkomende woorden apart. Zoo luidt het: steefmêm makt steefbaa = 'n tweede huwelijk is vaak slecht voor de kinderen (p. 7); ziene ouwe heet hum good deroonder gehoefd = hij groeit goed (p. 7); avent of geine kavent, eech mot ein kavouw hubbe = ik was graag getrouwd (p. 7); das zoe rot wie baan = geheel bedorven p. 27; de koorste steeke hum, hèè is bredsig = het gaat hem goed, in afgunstigen zin gesproken p. 57. Waarom hier de beteekenis van: steefmêm, steefbaa, gehoefd, kavouw, baan, bredsig etc. niet vermeld? En waar bewijst de Schr. ook zijn stelling, dat er in Limburg meer dan elders beeldspraak in de taal leeft (p. 5)?

Eenige drukfouten als p. 16 meinige (i.p.v. maar negen); p. 45 wie (i.p.v. wei); p. 53 doedergeren (i.p.v. doodergeren) zullen wel weinig moeilijkheden baren. Dit boekje geeft veel en bruikbaar materiaal, doch ook weinig meer dan dat.

A. WEIJNEN