Onze Taaltuin. Jaargang 3

De nieuwste ontwikkelingsperiode onzer dierbare moedertaal

De talen der primitieve volken staan natuurlijk bij onze cultuurtalen in allerlei verstandelijke opzichten in wellevendheidsvormen en zelfbedwang een beetje achter, maar zij hebben daarentegen ook ontzettend veel op onze hedendaagsche Europeesche talen vóór: zij zijn spontaner, meer één met het levend gebaar, en de sprekende mimiek: meer individueele expressie van de allerindividueelste zich vrij uitlevende emotie. Dat onze tegenwoordige Minister van Onderwijs van die meer spontane en pantomimische, ja magische natuurtaal een bekwaam en bezield beoefenaar is, hebben wij Donderdag den 21sten Juni laatstleden, van de tribune af, met aldoor stijgende bewondering gadegeslagen. De Voorzitter der Tweede Kamer mopperde en hamerde wel een beetje, de Voorzitter der Eerste Kamer mocht met misnoegen op deze hem ongewone kunstbeoefening nederschouwen, niets was in staat, den vloedgolf van

[p. 95]

woorden, de snel wisselende standen, en de tot 7 Meter in het rond reikende sacrale gebaren te stuiten.

Op het toppunt dezer primitieve expressiekunst gekomen, flitste een vóór-nostratisch oer-idee, een koninklijke lustgedachte in den steeds meer op een Centaur gelijkenden Minister op. Hij had immers juist verklaard, dat hij hier stond als gezagsdrager, in den naam der Koningin - afgeloopen! - toen hem de oude taboe-zede te binnen viel, dank zij dewelke elke in een gemeenschap met koninklijk gezag bekleede, ook heer en meester is van de taal dier gemeenschap, zoodat hij alle hem prikkelende woorden onmiddellijk kan uitdelgen, onder heilige dreigementen elk onschuldig woordeken tot een roekelooze schanddaad kan stempelen, en onder zware straffen kan verbieden, zonder éénig beroep op welke hoogere instantie dan ook; en wij allen werden er stil en gelaten van, we kwamen als vanzelf in onze rol van nederige slaven - afgeloopen! - en gedroegen ons conform aan den adat: ook den onbedwingbaren taboekoning te gehoorzamen, wij bogen onze hoofden, en vreezend voor onze dierbare broeders en zusters in den lande, hebben wij alles goed in ons geheugen geprent, en geven het hier nu verder door aan heel het Nederlandsche volk, want nu pas begint de chaos der taalverwarring te wijken voor een nieuwen scheppingsdag, neen een nieuw taalheelal: ‘als je blieft’.

Totnutoe bestond er in onze taal een woord ‘Konde’ dat getuigenis beteekende. ‘Konde doen’ beteekende een min of meer plechtige getuigenis afleggen of iets officieel bekend maken. - Konde was een verbaal-abstract van het werkwoord kunnen, dat eenmaal kennen beteekende. Naast Konde staat ook nog de variant Kunde, in de eenigszins primitiever beteekenis van kennis. Beide woorden zijn gevormd als: koude, waarde, hulde enz. Welnu, over dit onschuldige, maar reeds oude en eerbiedwaardige woordeken is nu in deze magisch geladen tweede-kamer atmosfeer een zwaar taboe-verbod losgeonweerd. Alle geschriften, waarin het van nu af aan nog zou durven voorkomen, zullen door Zeus' eigen hand vernietigend op de ministerieele tafel - zoo mogelijk aan flarden - worden gesmeten. Den eersten keer is deze proef, dank zij Brusse's degelijk papier, en de koninklijke onbedrevenheid in dezen, nog wel mislukt, maar een volgende maal zal dit het onontkomelijke trieste einde wezen. In plaats van dit ‘konde’ heeft het aan het koninklijk milde hart van Zijne Majesteit Minister Marchant behaagd, ons alsnog het verwante kortere woord ‘Kond’ goedwillig toe te laten: Ook dit is een afleiding van kunnen, en wel een deelwoordvorming, die dus ‘gekend, bekend’ beteekende. Voor den vorm is het

[p. 96]

te vergelijken met kind, koud, waard enz. Dat de beteekenis nogal ver afwijkt, komt er, gelijk bekend is, bij een taboe-verbod hoegenaamd niets op aan. In de zoo geladen taboe-sfeer kan alles van alles beteekenen.

Het tweede taboe-verbod is van veel verderstrekkende gevolgen. Op diezelfde ongeluksbladzijde, ja in dienzelfden noodlottigen zin van slechts 25 woorden, had de in ongenade gevallen scribent den driesten moed gehad om over den koninklijken gezagsdrager achter de lange tafel te schrijven, dat ‘hij zoo gul en trouwhartig per radio aan den volke van zijn (verregaande onkunde) bekentenis en konde had gedaan.’ Nu hoort het in deze primitieve cultuur tot de koninklijke manieren: om niet ineens te bestraffen, wat de sidderende hovelingen verwachten, maar er eerst iets uit te kiezen, wat dood-onschuldig lijkt, om daarop zijn voor gewone stervelingen onnarekenbare verbolgenheid te doen nederdalen. En zoo geschiedde. In een dollen roes greep er de koninklijke ongedwongenheid maar wat uit, en de bliksem sloeg neer op het onnoozele woordje ‘aan’, dàt mocht hier niet staan. Dàt was taboe. (Tot een ouden Datief na een voorzetsel hadden 's konings taalstudiën het nog niet gebracht, alleen van een Datief zonder ‘aan’ had hij een flauwe herinnering). En wee dengene, die het nu dus wagen zal, dat verfoeilijk-foutieve ‘aan’ nog ooit te durven zeggen of schrijven. Heb ik het wel begrepen, dan bedoelde ons aller heer en koning - ‘als je blieft!’ - dat hiervoor van nu af aan de schandelijkste degradatie van hoogleeraar tot allerdomsten druipeling eens voor goed zou liggen vastgenageld. Ik geef dus aan alle hoogleeraren of ‘knapen’ den goedgemeenden raad: toch nooit meer een taalvorm te gebruiken, die boven het juristen-verstand van een doorsnee-minister van Onderwijs gaat.

De derde taboe-bliksem sloeg toen vanzelfsprekend in op het niet zonder opzet gekozen, maar wel degelijk als ridiculiseerend bedoelde ‘prille deskunde’, dat juist dáárom van deskundig uit: was teruggeconstrueerd. Van de belachelijk makende bedoeling mocht Zijne Majesteit - dat was Hij aan Zijn waardigheid verschuldigd - natuurlijk niets willen begrijpen. Hij zag in dien rooden doek dan ook weinig anders, dan de zelfs voor een lagere-schoolleerling in het oog springende onregelmatigheid. En met een bezieling, een hoogere zaak waardig, richtte de enthousiaste priester van de stier-godheid zijn woesten kop op dit ridiculiseerende vlindertje... en stootte vermorzelend toe! zoodat het tot des geweldigen zichtbare voldoening, als een zwevend veertje, naast ‘la crême de la crême’ op de tafel neerzeeg. Kortom, het was een opstapeling van heldhaftigheden, de condoleancie van David Wijnkoop waardig.

J.v.G.