Onze Taaltuin. Jaargang 3

[p. 27]

Botanie en taalwetenschap

Ook dit grensgebied der Nederlandsche taalkunde is onlangs met een ijverige studie verrijkt. Als Deel V der Noord- en Zuidnederlandsche dialectbibliotheek verscheen toch onder den bescheiden titel van ‘Enkele bloemnamen in de Zuidnederlandsche dialecten’ door Dr. J.L. Pauwels, met medewerking van Dr. L. Grootaers, bij M. Nijhoff te 's-Gravenhage, een lijvig boekdeel met zeven groote uitslaande taalkaarten van de namen der hagewinde, de klaproos, de paardenbloem, de pioen, de sering, de anjelier en de violier. Als ik er echter onmiddellijk bij vertel, dat het met zorg bewerkte Register niet minder dan 2500 Nederlandsche, Fransche, Duitsche en Engelsche bloemnamen bevat, dan zal iedereen begrijpen, dat de schrijver er zich niet gemakkelijk van heeft afgemaakt. Integendeel: ik geloof, dat de schrijver de Zuidnederlandsche namen der zeven genoemde bloemen zóó uitvoerig heeft behandeld, dat hiermee deze stof, althans in dezen zin, geheel en al is uitgeput, dat niemand er nog ooit op durft terugkomen. Voor de geduldige bewerking hebben wij dan ook meer dan lof. Na een algemeene inleiding wordt elke bloem in een afzonderlijk hoofdstuk behandeld. Daarin worden eerst al de Zuidnederlandsche namen (die b.v. bij de hagewinde tot 100 oploopen) in verwante groepen ingedeeld en besproken. Daarna komt gewoonlijk de verwarring met andere bloemen ter sprake, en volgt ten slotte een samenvatting die een blik in vogelvlucht geeft over het geheel. De verwante namen uit de naburige talen, worden overal, waar hier aanleiding toe is, nauwkeurig vermeld. Een model-onderzoek, zou men dus zeggen, dat alom moge worden nagevolgd.

En tòch wij voelden ons van den beginne af al niet geheel bevredigd. En hoe verder wij in het boek kwamen, des te ontevredener werden wij met het gebodene, en wij hebben ons toen nauwlettend afgevraagd: wat er dan toch aan dit boek ontbreekt. En ons antwoord moet ten slotte luiden: De keuze der stof en der methode. Aan één van deze zeven verhandelingen hadden wij reeds volop genoeg om de volkomen gelijke uitkomst in alle zeven te overzien. En in plaats van dus zeven keer juist dezelfde, tot m.i. absolute onvruchtbaarheid gedoemde methode te herhalen, had de schrijver telkens weer een nieuwe methode moeten zoeken; om zoo, als conclusie van zijn boek een leidraad te geven: hoe nu in het vervolg zulke taalgeographische onderzoekingen naar Nederlandsche bloemnamen moesten worden opgezet en uitgewerkt; terwijl nu het éénig evidente resultaat is, dat de hier toegepaste methode

[p. 28]

in elk geval niet tot het doel leidt en geen enkel noemenswaardig resultaat heeft opgeleverd. Ik wil dit ten minste voor de hoofdlijnen der methode, aan de hand der Algemeene Inleiding bewijzen.

I. Het materiaal is veel te groot en te ongelijksoortig. Hier geldt het vóór alles: Weniger wäre mehr gewesen. Hier liggen dialect en algemeene cultuurtaal, volkstaal en wetenschappelijke taal, stadstaal en plattelandstaal, schoolboekjestaal en bloemistentaal, boerentaal en studententaal in een wilden mengelmoes dooreen. De leerlingen der Vlaamsche normaalscholen mochten insturen alles wat zij maar wilden of wisten. Bij de schifting van het materiaal kwam de groeptaal, waartoe elk woord behoorde, zelfs niet ter sprake! Schrijver spreekt eenvoudig van vergissingen of fouten. De principieele verwarring tusschen al die verschillende groepnamen is niet bij hem opgekomen, laat staan dan bij zijn berichtgevers. Alle namen waren welkom! Het is of de sociologie voor dezen schrijver niet bestaat.

Toch is hij zelf menigmaal radeloos geweest met zijn overvloedig en zich tegensprekend materiaal. Voor vele plaatsen toch, en wel de allerkleinste dorpjes worden hem vier of vijf totaal verschillende namen opgegeven; en in plaats van hieruit onmiddellijk tot een principieele fout in de materiaalverzameling te concludeeren, legt hij zich daar braaf en kalm bij neer. Van sociologische taalgroepen heeft hij blijkbaar nooit iets vernomen.

II. De bewerking is onnadenkend, ja verwarrend. Toen schrijver eenmaal gezien had, dat het ‘volstrekt onmogelijk was bepaalde gebieden op de kaart af te bakenen’ had hij van de taalgeographische methode moeten afzien; daar het wezen der taalgeographie juist hierin bestaat; maar toch gaat hij kalm door: zijn tenslotte onontcijferbare kaarten verder af te teekenen; en tot overmaat van ramp worden de teekens op de kaarten aangebracht volgens een methode, die in haar excessen eenvoudig belachelijk wordt en alle objectieve waarde aan de kaart ontneemt. Turnhout gaf voor de sering 17 maal kruidnagel op, en slechts éénmaal sinksenbloem. De kaart geeft nu voor Turnhout de twee volkomen gelijkwaardige stempelteekentjes voor kruidnagel en sinksenbloem naast elkaar. Is dat niet een bijna moedwillige in de warbrenging van de kaartbeschouwers? En de auteur erkent dan ook volmondig, dat elke kaart dus slechts een algemeen idee van de verspreiding der namen geeft en men voor de bijzonderheden naar den tekst wordt verwezen! Maar is dat dan nog taalgeographie, vroeg ik mij af?

Maar misschien - zoo trachtten wij aanvankelijk den schrijver nog te

[p. 29]

redden - ligt de bedoeling in de historische of botanische interpretatie los van de geographie; maar dan lezen wij opeens weer heel plechtig: ‘Als het voornaamste gedeelte van ons werk aanzien we niet de interpretatie doch het geboden woordgeographisch materiaal zelf’. Nu, toen ontzonk ons de laatste hoop. En wij moeten dus eenvoudig betreuren, dat hier een jarenlange studie aan een principieel verkeerde methode is verkwist. Er is nu eenmaal een vanzelf sprekende tegenstrijdigheid tusschen de niet-locale sociale taalgroepen en de taalgeographie; aangezien die taalgroepen los van plaatselijke saamhoorigheid over het heele land hun invloed doen gevoelen. En bij alle taalgeographie is het dus zaak die niet-plaatselijke taalgroepen uit te sluiten en alleen rekening te houden met de volkstaal van onontwikkelde menschen, die wonen en leven waar ze getogen zijn; en die dus geen enkele andere taalgroep kennen. Bij de schriftelijke enquête geeft men dan ook gewoonlijk aan de ontwikkelde correspondenten den raad: niet op eigen verantwoordelijkheid zoo'n vraaglijst in te vullen, maar een geschikt en onontwikkeld proefpersoon te kiezen, en dien dan uit te vragen. Daar voor dit onderzoek echter gebruik is gemaakt van onkritische normaalschoolleerlingen, die toch zoowel onder invloed hebben gestaan van hun eigen dialect als van de algemeene cultuurtaal, die allemaal zoowel den invloed moesten ondergaan van de volkstaal hunner medeleerlingen als van de wetenschappelijke taal hunner leeraars, die vaak naast een eigen dorpstaal ook nog de stadstaal van de normaalschool voortdurend hoorden spreken; die bovendien nog allen de schoolboekjestaal voor botanie en voor een deel ook de bloemistentaal der zaad- en bloemhandelaarscatalogen min of meer in zich hebben opgenomen; die ten slotte zoowel uit boeren-, fabrieksarbeidersals burger-kringen gerecruteerd worden, en naar hun afkomst nog in grootere gewestelijke studentenbonden zijn georganiseerd, is er van een gewaarborgde gelijksoortigheid in dit materiaal geen sprake, en moest dus elke taalgeographische bewerking, maar zeker zoo'n onkritische bewerking als deze, tot algeheele onvruchtbaarheid gedoemd zijn. Vergeleken b.v. bij Deel III en Deel IV dezer serie: Hof's Friesche dialectgeographie en Welter's Eupen-Aubelsche dialectgeographie en gemeten naar het doel dezer dialectbibliotheek, is dit vijfde deel dan ook geheel en al waardeloos. Een kleine studie van 50 blz., die voor deze zeven bloemen al de verzamelde Zuid-Nederlandsche namen had geboekt en er de buitenlandsche parallellen bij had opgegeven zou veel nuttiger zijn geweest dan dit boek van 320 blz. Want dan had men ten minste al het wetenswaardige bij elkaar gehad, wat men nu uit de peuterige

[p. 30]

putjes van een niets-beteekenend geredeneer over taalgeographie telkens heel voorzichtig moet opdiepen.

Nijmegen, 18 Februari 1934.

JAC. VAN GINNEKEN