Onze Taaltuin. Jaargang 2

[p. 60]

Boekbesprekingen

Dr. George Meir, Pol de Mont. Een studie over zijn leven en werk. ‘De Sikkel’, Antwerpen, ‘De Spieghel’, Amsterdam. MCMXXXII.

Indien ik een geschiedenis moest schrijven van de Nederlandsche Letterkunde, dan zou ik trachten die in drie opzichten te doen verschillen van de bestaande: voorzoover de wetenschap daartoe in staat is, zou ik die laten steunen op de resultaten van filosofische en psychologische onderzoekingen; vervolgens zou ik doxologische, thematologische en genologische verbanden aangeven (maar meer voorzichtig dan meestal geschiedt!) en ten slotte zou ik volledig recht laten wedervaren aan Vlaanderen. Vlaanderen heeft figuren voortgebracht die naast de mooiste uit onze Noord-Nederlandsche letterkunde staan: Van de Woestijne kan naast Boutens staan, Vermeylen naast van Eeden (de prozaïst), Pol de Mont naast Emants. Niet dat ik zonder meer deze figuren (hun aantal zou aanzienlijk te vermeerderen zijn!) gelijk stel, maar wel hun artistieke waarde en beteekenis.

Men begrijpt dat er nog heel wat moet gebeuren, voor een dergelijke geschiedenis kan geschreven worden. Maar er wordt in de goede richting gewerkt: er komt een joyeus verschiet. Een uitstekende bijdrage daartoe vormt het boek van Dr. Meir. Een grondig levensoverzicht voert ons van de Monts jeugd en studententijd over het leeraarschap te Doornik naar het volle leven van deze ondanks alles opmerkelijke figuur te Antwerpen, waar ook de schemeravond valt. Tegelijkertijd vertelt Dr. Meir ons over dit meer vruchtbare dan diepgaande dichterschap, terwijl - terecht! - de aandacht ook gericht wordt op den folklorist en kunstgeleerde. Hoofdzaak is echter steeds: de dichter. De overtuiging die Dr. Meir ons zoekt bij te brengen is die van de Monts dubbele beteekenis: als dichter en als wegbereider. In het eerste is hij minder goed geslaagd als in het tweede. Een groot dichter is de Mont nooit geweest; ‘een groot kunstenaar’ zou ik hem niet durven noemen. Ook de voortreffelijke bloemlezing, die Dr. Meir samenstelde, heeft mij daarvan niet kunnen overtuigen. Met Joris Eeckhout zou ik de Mont liever een belangrijke figuur van de tweede rang blijven noemen. Op die plaats heeft de Mont echter volkomen recht.

Uitstekend heeft Dr. Meir evenwel de beteekenis van de Mont als wegbereider geschetst: in het studentenleven, als folklorist en kunstgeleerde, vooral ook - ondanks de negatie die hem van de zijde van de Nieuwe Gids zoowel als van Van Nu en Straks ten deel viel - als

[p. 61]

dichter. Dat De Nieuwe Gids hem niet in volle waarde erkende moet den dichter in de Mont diep hebben gekwetst, dat Van Nu en Straks hem negeerde zal ook de Vlaming in hem ernstig hebben gegriefd. Als kunstenaar hoorde de Mont niet in de groep van Van Nu en Straks thuis: hij was geen figuur naast Van de Woestijne, van Langendonck en Vermeylen. Bovendien waren deze minder uitsluitend artiest in die zin, dat het uiterste individualisme van de Mont hen bewust of onbewust antipathiek was. En de individualist Van de Woestijne dan? Ik antwoord met een wedervraag: durft men beider dichterschap zelfs maar vergelijken?

Enkele passages zijn mij niet duidelijk geweest. Ik begrijp noot 1) op p. 10 niet. Evenmin wat staat op p. 82 onderaan; werden dus Nederlandsche dichters in een vreemde taal (welke?) overgezet? Bedoelt Dr. Meir op p. 124 dat Emants (en Hamerling) invloed hebben uitgeoefend op De Kinderen der Menschen (p. 124)? Maar dan vraag ik naar ‘bewijzen’.

Het komt mij voor, dat Dr. Meir wel eens wat lichtvaardig tot invloed konkludeert. Eigenlijk kan ik voor verschillende passages de aanmerking zóo niet formuleeren; bijna overal beperken doxologische notities zich tot een formuleering (soms enkel in een noot) als deze: ‘Deze passus klinkt bepaald “Gorteriaansch” (cf. den aanhef van Mei)’. Toch kan het wel niet anders of deze notitie is doxologisch op te vatten. (vgl. ook nog p. 162 noot 2, p. 171 noot 1, p. 216 de verwijzing naar Shelley's Skylark). Op andere plaatsen spreekt Dr. Meir zonder aarzelen van ‘invloed’; zoo b.v. van Ledeganck (p. 14 en 26), van Goethe (p. 132 noot 1), van Kloos (p. 221); elders spreekt Dr. Meir ervan dat hij bij bepaalde regels uit de Monts werk ‘denkt’ aan een bepaalde strofe van de Musset; of dat de Monts Claribella ‘herinnert’ aan Mei en Ellen, ‘èn als opvatting èn als poëtische uitdrukking’ (resp. p. 100 en 158). Zoo zou er meer aan te wijzen zijn. Welke beteekenis moeten we daaraan hechten? Ik wil enkel wijzen - ik heb er in het Ts voor T. en L. uitvoeriger over gehandeld - op een paar typische feiten door Dr. Meir zelf in zijn boek vermeld. ‘Indutiomar, een klinkdicht waarin de dood van den koning der Trevieren wordt beschreven, doet in zijn korte, rake schildering denken aan één dier meesterlijke tafereelen uit de eerst later verschenen Trophées (1893) van den Parnassien de Hérédia’ (p. 131). Indien de Trophées nu eens vóór dit sonnet van de Mont verschenen waren, zou dan niet gekonkludeerd zijn tot ‘invloed’, ‘herinnering’, of iets dergelijks? Als men daarmee nu vergelijkt wat Dr. Meir zegt over de herinnering die Claribella bij hem opwekt aan Gorters Mei en

[p. 62]

Van Eedens Ellen, dan kan men toch niet anders dan uiterst sceptisch staan tegenover de onderstelling dat hier van invloed sprake is. Er is nog een passage die leerzaam is voor den doxoloog. Op p. 253 konstateert Dr. Meir: in Lentesotternijen’ is Pol de Mont nog slechts bij uitzondering schatplichtig aan andere dichters.’ Deze bundel nu was ‘een nieuw geluid en een blijde boodschap voor onze letteren.’ Zoodra dus een talent grooter wordt of zuiverder werkt, heeft ‘invloed’ veel minder voor het uiteindelijke resultaat te beduiden.

Zijn dit enkele vlekjes op een overigens uitstekend werk - vlekjes die in menig zuiver-doxologisch werk vlekken werden - er is één punt waarin Dr. Meir mij onbevredigd heeft gelaten. Pol de Mont was katholiek, had een godsdienstige opvoeding genoten van zijn brave moeder. We vernemen dat hij om half één geboren is; op dezelfde wijze hooren wij ook van zijn Eerste H. Communie en van zijn seminarieleven. Deze twee laatste feiten zijn toch ongetwijfeld van veel grooter gewicht dan het feit dat de Mont om half één het levenslicht aanschouwde. In de Voorrede van Klimoprankskens (1877) spreekt de Mont de duidelijke verklaring uit, dat de Vlaamsche Letterkunde om nationaal te zijn tevens katholiek moest zijn. Ook onder de studenten was hij ‘de zedelijkheidsapostel’ (p. 57); zeer vele gedichten zijn aan Jezus gewijd; ook ‘na zijn overgang tot vrijzinnigheid werd hij nog steeds door het godsdienstig element geïnspireerd en spreekt hij vaak over God.’ (p. 250) Ook voor den niet-katholiek, die een studie over de Mont schrijft, is het dus zaak het verval van de Monts godsdienstig leven te onderzoeken. Wat zijn de oorzaken van zijn afval? Waarom bleef hij zoo vaak door het godsdienstige geïnspireerd? Waarom heeft hij - ondanks zijn vrijzinnigheid - zoo weinig gedichten geschreven van anti-godsdienstige aard? Al deze vragen zijn van het grootste gewicht. Zij vragen om beantwoording, ook voor den dichter in de Mont. De slotbeschouwingen zouden heel anders uitgevallen zijn, indien de Mont het geloof zijner Vaderen had bewaard. Dr. Meir somt ergens de lijst der leerlingen op, die door de Mont gevormd zijn (p. 243); ik dacht, toen ik deze lange rij doorlas aan een andere opsomming in het voortreffelijke werk van Prof. Dr. Frank Baur over Guido Gezelle; daar betreft het leerlingen die de wereld zijn ingegaan voor wat anders dan litteratuur of ekonomie: zij werden missionaris. - Gezelle heeft het leed mede kunnen dragen door de troost van zijn kunstenaarschap; toen de Mont niet de verwachte erkenning vond, beschouwde hij zijn taak als afgedaan op dit gebied.

Voorzoover het mooie werk van Dr. Meir mij daarover inlicht (en het doet dat uitstekend) komt het mij voor, dat de Monts godsdienst

[p. 63]

ten onder is gegaan in zijn aesthetisme en zijn zinnelijkheid. Hij verafgoodde de schoonheid. En wat Dr. Meir noemt ‘het bewust en trotsch van zich afschoppen van de knellende banden van de traditioneele deugdzaamheid in onze poëzie’, zou ik liever willen noemen, het einde van het ontbindingsproces van zijn godsdienstige overtuiging. Geen bevrijding was dat, maar - voor de Mont - een geestelijke katastrofe.

Ten slotte een kleine opmerking die niet de Mont betreft: op p. 251 deelt Dr. Meir in een noot mede, dat het ex. van Drie groote Vlamingen met opdracht aan Karel van de Woestijne nog niet eens was opengesneden door dezen dichter. Ik heb zelf een ex. van Streuvels Werkmenschen uit Van de Woestijnes nalatenschap, onopengesneden. Vond dit niet-lezen van dergelijk werk zijn oorzaak dáár, waar ook de oorzaak moet gezocht worden van het feit, dat hij bepaalde naturalistische schrijvers niet kon uitstaan, zoodat hij zich soms te bed begaf en zich ziek hield als deze in aantocht waren?

De slotsom van onze beschouwing is deze: Dr. Meir heeft - ondanks enkele tekortkomingen - een belangrijke bijdrage geleverd tot beter begrip van een litterair-historisch belangrijke figuur.

Hulst.

JOS J. GIELEN

Een nieuwe bundel, deel V, door Dr. K.H. de Raaf en J.J. Griss, met medewerking van Dr. N.A. Donkersloot voor de literatuur na 1914. 3e druk; geb. f 3,90. W.L. & J. Brusse's Uitgeversmij. Rotterdam.

Een bloemlezing kan zijn samengesteld met een aesthetische of een literair-historische bedoeling; deze twee mogelijkheden vallen geenszins samen, omdat het aesthetische oordeel noodzakelijkerwijs ten deele bepaald blijft door het tijdvak waarin de samensteller leeft en de opvattingen die in dat tijdvak geldig zijn. De literair-historische bedoeling kan geen andere wezen, dan in overzichtelijken vorm het dokumentatiemateriaal bijeen te brengen, dat betrekking heeft op de letterkundige geschiedenis. Tot die letterkundige geschiedenis hooren echter ook stroomingen en verschijnselen, die door de (subjektieve) aesthetica van een lateren beschouwer niet als schoon worden erkend, maar die toch voor de ontwikkelingsgang onontbeerlijk zijn. Wil een wetenschappelijke bloemlezing aan de vereischten voldoen, dan moeten dus in de eerste plaats de ‘stroomingen en gestalten’ vertegenwoordigd zijn, en van deze gestalten weer het typeerende werk. Aan deze dubbele eisch is door de auteurs van deze ‘Nieuwe Bundel’ niet steeds op de m.i. juiste wijze voldaan.

[p. 64]

Zoo is het aesthetisch zeker volkomen verantwoord om bijv. van Perk enkel de ‘Iris’ op te nemen, maar literair-historisch is het dat niet. Want niet als de schrijver van dit gedicht, doch als de voorlooper der Nieuwe Gidsers is hij in onze letterkunde van belang, en als zóódanig behoort hij - desnoods met werk van mindere allure - aanwezig te zijn. Een figuur als Jeanne Reyneke van Stuwe vindt men hier met vijf sonnetten, die zelfs weggelaten konden worden, wanneer men ze aesthetisch mateloos veel hooger aanslaat dan ik doe; want evenmin als een stuk of wat anderen, die een plaats vonden, heeft zij daar recht op, uit documentair oogpunt. Zoo is van Adama van Scheltema een dozijn verzen aanwezig, waaronder slechts één revolutionair lied, en dat nog slechts gedeeltelijk. Zoo'n keuze is niet representatief, ook al omvat ze het kwalitatief beste van dezen dichter (wat ik trouwens ontken). Het is duidelijk, dat de bewerkers van de periode 1880-1914 de artistieke principes - of moet ik spreken van dogma's - uit de Nieuwe Gids-tijd geheel aanvaarden.

In wezen doet Dr. Donkersloot voor de latere periode niet anders. De personen zijn terecht gekozen, maar hun werk is niet steeds het meest markante van wat zij schreven. Zoo is van Theun de Vries een stuk proza aanwezig, in plaats van een paar gedichten, en van Jef Last een vers, waar enkel voor een hard fragment zijner novellen reden kon zijn. De ‘Vrije Bladen’-groep is uitgebreid vertegenwoordigd, de dichters van ‘De Gemeenschap’ eveneens; van socialistische poëzie ontbreekt alles, al zal het gebaar van Jef Last op te nemen wel als ‘representatief’ zijn bedoeld. Ik ben niet overtuigd, dat dit boek werkelijk een objektief beeld geeft: de geest van de '80ers en de (in wezen zelfde) geest van Anthonie Donker is mij te duidelijk merkbaar.

G. ST.

De Groningsche serie Van alle Tijden onder redactie van Dr. C.G.N. de Vooys en Dr. D.C. Tinbergen wordt zorgvuldig bijgehouden. Aan 't eind van het vorig jaar is verschenen de twaalfde druk van de Esmoreit-editie door C.G. Kaakebeen en Dr. R. Verdeyen. De wijzigingen ten opzichte van de vorige druk beperken zich tot eenige kleinigheden; de bibliographie is bijgewerkt.

Prof. de Vooys bewerkte verder de zesde druk van de uitgave van Joost van Vondel's Jephta of Offerbelofte door T. Terwey en J. Koopmans. De aanteekeningen van de oude uitgevers zijn geheel omgewerkt en aangevuld; terecht is echter de waardevolle Inleiding van J. Koopmans uit 1910 behouden gebleven. Aan de tekst zelf, reeds vroeger gecollationneerd met een exemplaar van een druk van 1659 uit het bezit van den bewerker, is niets gewijzigd. Een volledige lijst van varianten in de drukken van datzelfde jaar wordt aangekondigd voor de groote Vondeleditie; veel belangrijks zal deze echter niet bevatten, voegt Prof. de Vooys daaraan thans reeds toe.