Onze Taaltuin. Jaargang 2

[p. 46]

De herkomst van den Heliand-dichter

In zijn belangrijk boek Germania Romana behandelt Th. Frings ten slotte in een uitvoerig hoofdstuk den woordenschat van den Heliand en in verband daarmee de woonplaats van den dichter, wat hier even moet worden besproken. Ook in dit hoofdstuk onderscheidt de schrijver zich zeer gunstig van zijn meeste collega's door zijn uitgebreide kennis der Nederlandsche taaltoestanden. Maar juist daarom moeten wij Nederlanders nauwlettend toezien, of ten slotte uit deze feiten ook de juiste conclusies worden getrokken. En dat lijkt ons niet het geval.

In aansluiting bij een onderzoek van Wrede's leerlinge Gertrud Geffcken, bespreekt Frings daar vooral dàt gedeelte van den Heliand-woordenschat, dat totnutoe alleen in het Oud-Hoogduitsch volwaardige parallellen vond. Van deze 66 woorden toont nu Frings, dat minstens 42 ook in het Middelnederlandsch voorkomen. Daarmee ligt de heele redeneering van Gertrud Geffcken tegen de vlakte. En nu zou men verwachten, dat Frings met deze feiten in de hand, dus naar de meening van Jellinghaus en Jostes zou overhellen, die immers om analoge redenen respectievelijk Utrecht en het littus Saxonicum als het vaderland van den dichter hebben opgegeven. En dat Frings dit zelf voelt, blijkt uit het feit, dat hij zich op blz. 232 deze bekentenis laat ontvallen: ‘Unter Anwendung der Methode, die sich durch zufällige Anknüpfungsmöglichkeiten leiten lässt, insbesondere aber auf dem Wege Jostes', könnte man den Heliand mit viel grösserem Recht nach den Niederlanden, etwa nach Westflandern setzen, also im gewissen Sinne die Hypothese von Jellinghaus Ndd. Jb. 15, (1890) 61 ff. erneuern’.

‘Aber - zoo gaat hij zich zelf verdedigend verder - die hier gesammelten niederländischen Nachweise sind alle in grossen wortgeographischen Zusammenhängen zu sehen; und andere niederländische Parallelen (3 onzekere gevalletjes) bedürfen dringend der Ueberprüfung oder müssen gar verworfen werden.’

Op détails wil ik thans niet ingaan, ik waarschuw alleen tegen die lichtvaardig geconstrueerde ‘grossen wortgeographischen Zusammenhänge’, die een veel grooter bewijsmateriaal vergen, dan Frings of wie dan ook, uit deze vroege eeuwen ooit zal kunnen bijbrengen.

Frings vergeet hierbij, dat wij voor alle Germaansche woorden niet maar lukraak de methodes van Jud voor de Romaansche cultuurwoorden mogen toepassen. Bovendien zondigt Frings zelf tegen zijn eigen beginselen: door in plaats van heel den Heliand-woordenschat te be-

[p. 47]

spreken, zich tot de ‘zufällige’ hoogduitsche ‘Anknüpfungsmöglichkeiten’ te beperken. Ook dit geeft hij zelf weer toe op blz. 235: ‘Ich habe nur Bruchstrecken dieses mühsamen Weges ausgehauen’.

Wij hebben in de laatste 20 jaren zóóveel nieuw materiaal voor de Heliand-questie gekregen, dat dit vraagstuk niet in een haastig aanhangsel van een overigens zeer belangrijk boek, maar in een stelselmatig onderzoek van den heelen woordenschat van den Heliand opnieuw zal moeten worden aan de orde gesteld; en wel in nauw verband met de andere letterkundige overblijfselen der Oud-Nederlandsche periode, die hiermee nog nooit volledig zijn vergeleken.

Verder lijkt mij de conclusie ten gunste van Halberstadt en Merseburg hier op deze gegevens: geheel en al ongemotiveerd. De vier of liever drie simpele woorden Drokno, druknian, felis en finistar kunnen in den Karolingen-tijd overal opduiken, waar Hoogduitschers met Nederduitschers verkeeren; en daarvan een Sjibboleth voor Halberstadt te maken lijkt mij: een simpele miskenning der feiten.

Zelf heb ik indertijd het auteurschap van Haimo von Halberstadt verdedigd. Later ben ik op allerlei gronden tot andere gedachten gekomen, waarvan ik te gelegener tijd getuigenis zal geven. De taalgeographische argumenten van Wrede voor Halberstadt (ZfdA, 43, 333 ss) houden ondertusschen nog altijd hunne waarde, maar de nieuwe gegevens van Frings kan ik, juist trouwens als Behaghel (PBB. 39, 225 ss) ongeveer dezelfde feiten in anderen vorm afwees, onmogelijk als bewijzen erkennen. Maar ons laatste woord blijft toch een woord van instemming. Want ten slotte geeft ook Frings toe, dat de zaak hier niet mee uit is, en dat vooral van de Nederlandsche zijde der Germanistiek het Heliandprobleem zijn definitieve oplossing verwacht. ‘Das Bild des Helianddichters wird erst vollständig sein, wenn die historische Schichtung seines Wortschatzes erarbeitet ist. Eine bessere Verwertung der mittelniederländischen Quellen hätte die Heliandforschung vor manchem Fehltritt bewahren können.’

JAC. VAN GINNEKEN