Onze Taaltuin. Jaargang 1

Taalkaart: knecht

Op deze kaart trekken drie dingen onze aandacht:

1^o. De begingroep kn, die rond Brussel in Opwijk, Assche, Lennik en St. Genesius-Rode tot tn is geworden. Dat deze twee eilanden aan elkaar hebben gezeten, en ook de tusschengelegen plaatsen als Hall, Heikruis en Goyck dezen overgang kennen, blijkt uit tnikken voor knikken, tnie voor knie, tnoopen voor knoopen, enz. Ook knaap, verkneukelen en knippen hebben in deze streek her en der de tn. Dat is dus een gedeeltelijke regressieve assimilatie; zooals ze op het einde der 17de eeuw ook in Engeland voorkwam (Festeau), maar daar doorwerkte tot de totale assimilatie der t aan de n, zoodat het Engelsch nu knight uitspreekt met een louter n-begin. Misschien is het naburige Fransche phonologisch systeem, dat geen cn- maar wel een tn- aan het woord begin kent b.v. nous t(e)nons hier de reden van. Dan zou hiermee ook de Engelsche parallel verklaard kunnen worden.

2^o. De rekking van den klinker voor glijder + ploffer, die wij in een

[p. 351]

deel van Groningen en Drenthe, in Utrecht en Vreeswijk, in Druten, Wychen, Millingen, Noord-Limburg, Noord Oost-Brabant en Noord-Beveland, in de Haspengouw, in vele dorpen rond Antwerpen en een groot stuk van Oost- en Westvlaanderen aantreffen, is een van die groote reeks verschijnselen die het Groningsch met het Brabantsch en Vlaamsch gemeen heeft. Dat die gerekte ê, hier en daar tot ei werd laat zich uit de palataliseering der ch verklaren; terwijl de a en aa in Heikruis en Goyck omgekeerd op een velariseerende inwerking der ch berusten. In Arendonck echter, in Pall-Meer, in Eupen, Aubel, Baelen, Epen, Simpelveld en Bocholz waar zich zwevende laryngale diphtongen ontwikkelden, ging de ch hierin op en verdween, zoodat wij daar kneët, kniät enz. vinden.

[p. 352]

3^o. De eindgroep -cht wordt in een groot stuk van Overijsel, Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland vereenvoudigd tot -ch; wat waarschijnlijk met hetzelfde Saksisch verschijnsel aan de Elbemonden samenhangt (Lasch § 310 en Anz. f.d. Altertum 21, 164-165). Dezelfde vereenvoudiging in Limburg hangt met het Keulsch Ripuarische knêch samen. En voor het Ripuarisch heeft Frings het waarschijnlijk gemaakt, dat de t alleen na gerekten klinker afvalt; en dat dus knech een compromis is tusschen knêch en knecht. (Rheinische Sprachgeschichte 38). Dat zal dus ook voor Limburg moeten gelden en beteekent dat knech hier onder invloed van knecht de plaats heeft ingenomen van een vroeger knêch. Maar misschien is dit ook in het groote gebied in Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland en Overijsel, het geval; en dan sluit (met één onderbreking in Drenthe) het Groningsch rekkingsgebied door de knech-regionen verbonden, met het Brabantsch en het Haspengouwsch rekkingsgebied tot één groot veld aaneen. Dan wordt ook het Utrechtsch rekkingsgebied uit zijn isolement verlost; en de onderbreking in Drenthe kon dan door de niet-apocopeering, of liever door het almachtige trochee-rythme (knechte), dat nog als relict voortleeft in Nieuw Leuzen en Nieuw Beunen, afdoende worden verklaard, en de kleine eilandjes met t-verlies als Hasselt, Arcen, Kortrijk en Meppel worden er ook veel begrijpelijker mee.

J.v.G.