Onze Taaltuin. Jaargang 1

Twente en Drente

Wie ooit Hollis' boek over de Afrikaansche Masai heeft doorgezien, werd onwillekeurig getroffen door een sprekende photo van de eigenaardige slagorde waarin de Nandi-negers ten krijg trekken: namelijk in drie lange rijen van man aan man achter elkander, met een opening van 4 à 5 meter tusschen elke rij. Maar geen willekeur bepaalt ieders plaats in die rijen. Neen hun geboorte, want al de mannen van de Oostelijke totemclans moeten in de linksche rij achter elkaar. De Centrale totemclans leveren de rechtsche phalanx. En de mannen der Westelijke totemclans marcheeren rechtens in het midden. Gelijk uit deze plaatsing al blijkt, zijn deze drie totemklassen waarschijnlijk uit de bekende twee huwelijksklassen ontstaan. Elders vinden wij dan ook slagordes van 2 phalanxen en van 4 phalanxen. En geen wonder, dat deze altijd oorlogvoerende stammen elkander onderscheiden en betitelen naar de twee, drie of vier rijen, waarin ze ten oorlog trekken.

Interessant is het nu op te merken, dat deze nu nog Afrikaansche gewoonte, eenmaal ook hier in Europa, en zelfs in ons eigen vaderland zóó vast gebruik is geweest, dat wij tot op den huidigen dag deze karakteristieke stamnamen voor de streek waar die stammen eenmaal woonden en vochten, als gebiedsnamen hebben bewaard.

Juist toch als de oude Galliërs onderscheid maakten tusschen de stamnamen Tri-corii en Petru-corii, waarvan de eerste leden de Keltische representanten zijn der Indo-Germaansche telwoorden voor 3 en 4, en

[p. 85]

het tweede lid in beide de correspondent van ons oud legerwoord heer, got. harjis, is; droegen ook onze oude Twi-hanti en Thri-(h)anti allerduidelijkst de oud-Germaansche telwoorden voor 2 en 3 in het eerste lid van hun naam, terwijl het tweede lid oergerm. *hantaz, gall. Condos, oudiersch cond. (stamlid) bevat, dat met got. hansa = stam, volkstroep en het Finsche leenwoord kansa = volk verwant is, en natuurlijk ‘stam’ moet beteekend hebben.

Trouwens, wie hieraan nog twijfelen mocht, zal zich gaarne gewonnen geven, als wij er ten slotte nog bijvoegen, dat de oudste ons overgeleverde naam van de Twenten: Τούβαντοι of Tubantes luidt, waarvan het beginlid weer de zweemgraad van hetzelfde Idg. telwoord voor twee vertegenwoordigt, en het eindlid algemeen met os. bant, ohd. banz, dat ook stam of stamgebied beteekent, wordt verbonden (ohd. elibenzo = uit een anderen stam). Al deze woorden zijn exocentrische composita, net als tweedraad of drievoet, en moeten dus vertaald worden als: de drie-slagrijen-hebbers of de vier-huwelijks-klassen-hebbers, de tweestammen-hebbers.

Maar dan is het ook waarschijnlijk, dat naast deze volksnamen, met het getal hunner huwelijksklassen, wij ook analoge namen voor deze klassen of stammen zelf en hun stamgebied zullen ontmoeten. En dat komt ook uit. Aan de Schelde vinden wij een Westrobant en een Ostrobant, dat wij, daar ook naast Tubantes een bijvorm Tuvantes voorkomt, gerust met het latere Oostervant in Zeeland mogen vereenzelvigen. Maar aan de Waal vinden wij dan verder het bekende paar Tester- of Teisterbant en Swiftarbant, die duidelijk: de rechter en de linker huwelijksklas beteekenen. Tester is toch met het latijnsche dexter = rechtsch en swiftar met het Welsch chwith (uit *swict) = linksch verwant. Ook naast Teisterbant komen vormen met v voor b.v. Testeventi. En daar althans een deel van Teisterbant met Taxandria of juister Texuandria moet samengevallen zijn, hebben wij hierin weer een parallelle samenstelling, waarvan het eerste lid het Oer-germaansche *tehsva = rechtsch moet zijn, al blijft het tweede lid voorloopig nog onverklaard, en dit Taxandria leeft tot heden voort in den Brabantschen dorpsnaam Tessender-loo. En dat in het licht dezer vergelijkingen het oude namenpaar voor de eilanden Texel en Terschelling: Texalia en Uxalia, Westelijk en Oostelijk van de Vlie ook een analoge verklaring zullen vinden, is althans op goeden grond te verwachten. Soms werd echter ook zoo'n stamgebied genoemd naar de rivier, die er doorheen stroomt, of naar de begroeiing. Zoo heet Brabant ouder Bracbant naar den ouden naam der Senne: Braka of Brakena, en de Duitsche Bucinobantes, waren de

[p. 86]

bewoners van het bekende beukenlandschap in Oostfalen.

Maar als wij uit dit betrekkelijk onschuldig namencomplex eenmaal bewezen hebben, dat de oudste Kelten en Germanen hier in ons land een beschaving hebben aangenomen, die bedenkelijk veel op de tegenwoordige negercultuur der Nandi en Masai gelijkt, dan hebben wij hier een steunpunt gevonden om misschien heel wat gegevens uit Caesar's de Bello Gallico en uit Tacitus' Germania eenigszins anders op te vatten als totnutoe meestal pleegt te geschieden.

J.v.G.