Onze Taaltuin. Jaargang 1

[p. 81]

Taalkaart: broeder

Deze kaart is belangrijk door de Umlauts-lijn. De twee r's van dit woord oefenen toch op den stamklinker samen denzelfden invloed uit als een volgende i of j. De Umlautslijn van groen: greun, gruun is toch bijna dezelfde. En een parallel voor die samenwerking van twee

[p. 82]

klinkers hebben wij in de Zeeuwsche labialiseering van pijp: puup, medewijf: wuf, tusschen twee labialen. Dat breur verder de Umlautsvorm van het oudere broor, en bruur de Umlaut van het jongere broer is, ziet ieder, die iets van de geschiedenis van het Oost-Nederlandsch kent, en dat de Nederduitsche en Nederfrankische dialecten aan de overzijde van de grens hier vrij goed bij aansluiten, heb ik naar Wenker-Wrede's Deutscher Sprachatlas althans schetsmatig even aangegeven. Opmerkelijk is vooral dat Limburg met deze dubbele-r-Umlaut niet meedoet, evenmin als de meeste Nederfrankische en Nederduitsche dialecten. Het Groningsche bruier berust natuurlijk op de bekende secundaire Groningsche diphtongeering, die ook niet tot neit maakte. Dat naast bruur in drie gebieden van Brabant: brier voorkomt, is aan de in die drie streken karakteristieke delabialisatie te wijten, en wijst op drie ‘anglische’ infiltratie-zones, die wij later nog op honderd andere kaarten zullen terugvinden. Interessant is dan verder het groote Zuid-Brabantsche gebied, waar de eind-r secundair afgevallen is. In het Noordoosten van Brabant komt over een groot gebied naast bruur: bruujer voor. Ik geloof niet dat wij hier met een d:j-overgang, maar met een sleepaccent der gerekte uu te doen hebben, waaruit zich een uuje-diphtong ontwikkelde. Belangrijk zijn verder nog breier in Hasselt (uit brier) en brour brouwer (uit broer) in Grevenbicht, Amstenrade, Sittard en Oirsbeek overeenkomstig den eisch van het Zuid-Limburgsch accentsysteem. Dat ten slotte West-Vlaanderen broere ontwikkelde en behouden heeft, dankt het aan de bekende niet-apocopeerings-tendenz van dit gebied; die weer op het vasthouden aan de Oud-Germaansche trochaeische woordstructuur berust.

J.v.G.

Correctie-noot. Een inzender uit Laag-Keppel meldt ons, dat naar zijn meening op onze Taalkaart ‘pakken’ de heele uitspringende tong van ‘vatten’, in den Gelderschen achterhoek moet vervallen, aangezien vatten daar raken beteekent, en krigen voor pakken gebruikt wordt. Alhoewel deze tong op onze kaart toch op recente en vertrouwenswaardige inlichtingen steunt, zal deze inzender toch zeker voor een deel wel gelijk hebben, daar hij in een paar bijgegeven voorbeeldjes blijk geeft van een zeer fijn taalgevoel.