De Nieuwe Taalgids. Jaargang 88

[p. 365]

Een hardnekkig misverstand

V.E. de Gruiter

In zijn artikel ‘Couperus en het Indisch-Nederlands’ (N.Tg. 88/I-I t/m 8) schrijft M.C. van den Toorn dat het Indisch-Nederlands evenmin als het Middelnederlands een eenheid is, maar een verzameling sociolecten; deze kunnen sterk uiteenlopen en variëren van moeilijk te verstaan creools op basis van Nederlands en Indonesisch tot keurig verzorgd Nederlands. Dit is verklaarbaar uit de sterk gevarieerde afstamming, sociale achtergrond en status van de Indische Nederlanders in de koloniale periode. Hij gaat hierop kort in. Wat mij treft is echter dat Van den Toorn die verzameling sociolecten samenvat onder de noemer Indisch-Nederlands, omdat dit aanduidt dat het gaat om een bepaalde soort Nederlands, zoals hij zegt een variëteit van het Nederlands die gesproken werd (en ten dele nog wordt) door gemengdbloedigen, Indo-europeanen of Indo's, of Indische Nederlanders in het voormalige Nederlands-Indië en heden ten dage nog wel door Indo's in Indonesië en Indische Nederlanders in Nederland.

Maakt hij al geen onderscheid tussen de etnologische en de civielrechtelijke status van de Indo's, vooral merkwaardig is dat hij de indruk wekt dat in het voormalig Indië door de Indo's alleen Nederlands gesproken zou zijn. Dit was niet zo. In een Indisch gezin met Nederlandse achtergrond zoals het onze - V.d.T. gaat ook in op de diversiteit van de Indo-groep - spraken wij onderling Nederlands en dit wel zo zuiver mogelijk, want je moest echt heel Nederlands zijn wilde je in Indië een kans maken. Met onze Javaanse bedienden spraken wij Javaans. Op school en buitenshuis met andere Nederlanders spraken wij ook Nederlands; met Chinezen, Arabieren en andere zogenaamde Vreemde Oosterlingen spraken wij Maleis en als jongens onder elkaar het Javindo, een contacttaal die ontstaan is bij het contact tussen Hollanders en Indonesiërs in Midden-Java en die ik zo genoemd heb omdat het Javaans er de basis van is, terwijl in andere delen van Java contacttalen zijn ontstaan met Maleis en Soendaas als basis. N.B. Reeds als kind waren wij polyglot! Op grond van studie van syntaxis, morfologie, fonologie en lexicon meen ik dat deze contacttaal geen Nederlands is maar Javaans, al is dan wel het lexicon voor een heel groot deel Nederlands. In mijn boek ‘Het Javindo, de verboden taal’ ga ik verder hierop in. Het grote misverstand in deze is echter dat de Hollanders in Indië - begrijpelijkerwijze afgaande op de Hollandse klanken die zij hoorden - het Javindo kwalificeerden als Hollands, maar dan wel minderwaardig krom-Hollands, en de volgende, bijna onvergeeflijke fout die zij maakten, was dat aan het spreken van het Javindo een waardeoordeel over de sprekers ervan werd verbonden dat sociaal vernietigend was: ‘Wie niet eens fatsoenlijk Nederlands kan spreken, is geen fatsoenlijk mens’ of ook wel ‘wie krom-Hollands spreekt, is een krom mens’ d.w.z. niet bruikbaar in de maatschappij.

Dit misverstand nu, maar vooral het gebruik ervan als oneigenlijk argument tot discriminatie is er voor mij de reden van geweest te proberen duidelijk te maken dat het niet ging om een (minderwaardige) variatie van het Nederlands, maar om een autonome contacttaal, waarvan het ontstaan te verklaren is doordat de Indonesiërs probeerden Nederlands te spreken toen zij in contact kwamen met de

[p. 366]

Hollanders (Nederlanders). Echter, zij kenden alleen hun moedertaal Javaans, Maleis, Soendaas, Madoerees of een nog andere Indonesische taal, met als gevolg dat àls zij spraken, dit niet anders kon dan in grammaticaal Javaans, Maleis enz. Zij probeerden echter wel Hollandse (= Nederlandse) woorden te gebruiken, en deze werden hierbij als het ware vanzelf in de grammaticale matrix van hun moedertaal geïntegreerd. Zo ontstonden in de verschillende regio's van Indië verschillende contacttalen die syntactisch, morfologisch en fonologisch gelijk waren aan de regionale moedertaal Javaans, Maleis, Soendaas, enz. en waarvan het lexicon voor een heel groot deel ontleend was aan het Hollands (Nederlands). Tot voor kort werden deze contacttalen zonder onderscheid aangeduid met de naam petjoeq. Syntactisch, morfologisch en fonologisch is de contacttaal die zo in Semarang (Midden-Java) is ontstaan Javaans, en omdat deze taal in eerste instantie door Indo-Europeanen werd gesproken, heb ik haar Javindo genoemd.

V.d.T. zegt in zijn artikel dat J.B. Schuil in zijn jongensboek ‘De Katjangs’ een goed voorbeeld geeft van Indisch - Nederlands, nl.

‘Allo, kom in, kom in, en pak stoel neem zit!
Wah, jammer, ja, jij weggaat naar dat Gollan. Jij nou niet meer jaag en visch met mij, ja?’

Dit lijkt mij integendeel een goed voorbeeld van verbasterd Nederlands zoals een Nederlander die geen of onvoldoende Javaans en/of Maleis kent zich voorstelt dat ‘Indisch - Nederlands’ zou (moeten) zijn. Voor mij is Indisch - Nederlands niet anders dan gewoon Algemeen (Beschaafd) Nederlands met woorden en uitdrukkingen die typisch zijn voor de (voormalige) Indische maatschappij, zoals:

naar boven gaan	=	met vakantie de bergen in trekken
je lekker maken	=	zich verfrissen (Ind. opfrissen na thuiskomst van het werk)
klimaat schieten	=	in een luierstoel (typisch Indisch meubel) van het weer genieten
zij weten de plekjes	=	zij weten waar zij moeten zijn (om te vissen of te jagen)
ijskast	i.p.v.	koelkast
aankeren	i.p.v.	aanlopen; hiervoor ook wel het Javaanse mampir
bajen	i.p.v.	baden

jongmens voor ongetrouwde man, ook al is hij niet zo erg jong meer.

Nogmaals, dat de Hollanders in het vroegere Indië zich in deze vergisten, is begrijpelijk, maar het is wel verwonderlijk dat men heden ten dage nog steeds dezelfde vergissing maakt, alsof er over language - contact nog niets gepubliceerd zou zijn, terwijl er toch tenminste één geval van echte taalvermenging, taalvervlechting (language intertwining) is aan te wijzen en men desondanks bij de beschouwing van autonome contacttalen uit (in) het vroegere Indië nog steeds uitgaat van het Nederlands en dit tot standaard en norm maakt, zoals die verfoeide kolonialen in hun onwetendheid toen ook in Indië hebben gedaan, zo'n zeventig en meer jaren terug: een hardnekkig misverstand.

Bibliografie

Bakker, Peter 1992. A language of our own: the Genesis of Michif. Dissertatie: Amsterdam.

Bakker, Peter and Maarten Mous (eds.) 1994. Mixed Languages, Amsterdam.

[p. 367]

Gruiter, V.E. de 1994. Het Javindo, de verboden taal. 2^e vermeerderde druk, 's-Gravenhage.

Rheeden, Hadenwych van 1993. Petjoh, the mixed language of the Indo's in Batavia, Amsterdam.

Zoetermeer, februari 1995

Naschrift

De Gruiter brengt een interessant probleem ter tafel, dat nader onderzoek ten volle verdient. Over het Javindo van Semarang en de basis daarvan kan ik me geen oordeel aanmeten. Wel blijf ik van mening dat er een variëteit van het Nederlands bestaat die Indisch-Nederlands genoemd kan worden (zie daarvoor ook De Vries 1994, een opstel dat aan mijn aandacht ontsnapt was). Voorbeelden van die variëteit zijn te vinden in de citaten van Schuil, Victor Ido en Couperus, die ik in mijn artikel gaf. Ik blijf erbij dat dat Indisch-Nederlands mag heten, waarvan de basis Nederlands is; een hardnekkig misverstand kan ik daarin vooralsnog niet zien.

MC.v.d.T.

De Vries 1994 = J.W. de Vries, ‘The Language of the Indo-Dutch’, in: M.A. Bakker and B.H. Morisson (eds), Studies in Netherlandic Culture and Society, Lanham, New York, London 1994, 213-226.