De Nieuwe Taalgids. Jaargang 87

[p. 184]

Aankondigingen en mededelingen

Haarlems Helicon

In 1995 viert Haarlem het 750-jarig bestaan als stad. Bij die gelegenheid zal ook een handboek over de geschiedenis van de stad verschijnen. Vele geleerden zijn daar al jaren mee bezig en er wordt een schat aan nieuw materiaal ontdekt en bestudeerd. Ook literatuurhistorici participeren en omdat slechts een klein deel van hun nieuwe bevindingen in het handboek terecht zal kunnen komen, hebben zij alvast een aantal studies gebundeld. Wat de oudere periode betreft is dat gebeurd in Haarlems Helicon; literatuur en toneel te Haarlem vóór 1800 onder redactie van E.K. Grootes. Het boek bevat een rijke variëteit aan studies over uiteenlopende onderwerpen als kermistoneel, gelegenheidsgedichten, Haarlemse legenden en heldinnen, rederijkers en dichters, boekdedicateurs en drukkers. Bekende Haarlems auteursnamen zijn Coornhert, Van Mander, Wouter Schouten en Langendijk - het kan minder en de naam Helicon (uiteraard geïnspireerd op de in Haarlem uitgegeven bundel Den Nederduytschen Helicon) is dan ook goed van toepassing.

Het boek is een uitgave van Verloren te Hilversum, telt 215 pagina's en kost f 37,50.

M.A.S.-v.d.D.

Supplement op Invert Woordenboek

In 1988 verscheen het Invert Woordenboek van het Nederlands van S. Theissen, M. Esch en Ph. Hiligsmann (aangekondigd in Ntg 82 (1989) 182-3). Op dat werk is nu een supplement verschenen, waarin de nieuwe drukken van Van Dale, Van Dale N-N, Koenen, Kramers en Verschueren zijn verwerkt. Dat leverde 25.000 lemmata op, d.w.z. 10% van het Invert Woordenboek zelf. Uiteraard zijn daaronder veel nieuwe samenstellingen en afleidingen (zoals drugsbeleid, eurokid, poppenmethode, stadsnomade, deeltijdstudie, heroïneprostitutie, milieuvijandig, mammobiel, chemocar), maar ook veel woorden die zo algemeen gebruikelijk zijn dat het verbazingwekkend is dat ze in 1988 nog niet in de verwerkte woordenboeken werden aangetroffen (zoals brandveiligheid, besneeuwd, woongemeente, muizig, belettering, vetoog, windjack, mandatoir, van oudsher, bul-terrier, ouders, zelfs een oud woord als navegaar).

Dit nieuwe supplement biedt in de meest letterlijke zin: voer voor morfologen. De bezorgers van het boek zijn S. Theissen en Ph. Hiligsmann. Het is uitgegeven bij het Centre Informatique de Philosophie et Lettres (C.I.P.L.) van de universiteit te Luik, Place du 20-Août 32, 4000 Liège. Prijs noch ISBN zijn bekend.

M.C.v.d.T.

Het Wilhelmus: een bibliografie

Veertig jaar geleden publiceerde A.J. Veenendaal zijn artikel ‘Vier vragen betreffende het Wilhelmus’, waarin hij fundamentele beschouwingen wijdde aan respectievelijk de geïntendeerde functie van dit lied, de kring waarin het ontstond,

[p. 185]

de tijd van ontstaan en de mogelijke auteur. Tot definitieve uitspraken over deze kwesties kwam hij niet, wat eveneens geldt voor de vele publikaties die nadien volgden. En ook over de structuur en de interpretatie van het Nederlandse volkslied zijn de meningen nog altijd verdeeld.

De hoeveelheid literatuur over het Wilhelmus is inmiddels wel enorm omvangrijk geworden en voor toekomstige onderzoekers moeilijk te overzien. Hun wordt nu de helpende hand geboden met een door A. Maljaars en S.J. Lenselink samengestelde bibliografie. Het betreft een beredeneerde bibliografie van alles wat er in de loop der eeuwen aan vooral literairhistorische kwesties inzake het Wilhelmus te berde is gebracht: in totaal zijn dat ruim driehonderdvijftig publikaties. Er is onderscheid gemaakt tussen algemene publikaties, recensies op sommige van deze publikaties en artikelen over de melodie. De publikaties die in deze drie, chronologisch opgezette en van excerpten voorziene rubrieken vermeld worden, zijn in een vierde rubriek nog eens alfabetisch op auteursnaam geordend, waarbij men steeds naar de betreffende excerpten verwezen wordt. De bibliografie telt 157 blz., is in 1993 uitgegeven bij de Stichting Bibliographica te 's-Gravenhage (ISBN 90 71313 54 9) en is voor f 39,90 verkrijgbaar in de boekhandel.

Marijke Meijer Drees

Het rieten kluisje van Wolff en Deken in Beverwijk

Onder de titel O Laage hut! meer grootsch dan vorstelyke hoven. Het kluisje van Betje Wolff en Aagje Deken in Beverwijk heeft de aldaar gevestigde Stichting tot het behoud van het tuinhuisje van de dames Wolff en Deken een boekje uitgebracht met een aantal geïllustreerde essays over dit en andere voorbeelden van sierhermitages, en een facsimile van het lofdicht op het kluisje van Wolff en Deken door Lieve van Ollefen uit 1784. De bundel is, zolang de voorraad strekt, te bestellen door f 25,- over te maken op de Rabobank te Beverwijk, banknr. 3880 02 301 (gironr. bank 151 093) onder vermelding van ‘Tuinhuisje Wolff en Deken’.

Marijke Meijer Drees

De incunabeldrukker Gheraert Leeu

In december 1492 overleed de eerst te Gouda en vervolgens te Antwerpen werkzame drukker Gheraert Leeu. Naar aanleiding van zijn vijfhonderste geboortedag werd op 5 februari 1993 in Gouda een studiedag georganiseerd. Samen met een vijftal andere bijdragen werden de (bewerkte) lezingen van deze dag gebundeld onder de titel Een drukker zoekt publiek: Gheraert Leeu te Gouda 1477-1484. In de bundel staat de relatie tussen Leeu en zijn publiek in de Goudse periode centraal.

Twee algemene bijdragen schetsen een beeld van de produktie van Leeu (mevrouw Hellinga) en van ‘Holland in de tijd van Leeu’ (Goudriaan). Binnen de drie literatuurhistorische bijdragen behandelen Van Moolenbroek en Van Buuren beiden een geestelijk werk uit het fonds. De Bree geeft een aanzet tot beantwoording van de reeds in 1978 door W.P. Gerritsen gestelde vraag naar de plaats van Leeu in de Nederlandse literatuurhistorie.

Naast één kunsthistorische bijdrage (Rosier over Leeus illustraties bij het leven van Jezus), bevat het boek vier boekhistorische artikelen. Mevrouw Schippers tracht aan de hand van provenançe-gegevens vast te stellen wie de vroege bezitters

[p. 186]

van de door Leeu gedrukte ‘Dialogus creaturarum’ en van de eveneens door hem gedrukte Nederlandse vertaling hiervan, de ‘Twispraec der creaturen’ waren. Op grond van tekstvergelijking kan zij het beoogde publiek van beide edities specificeren.

Mevrouw Lem bestudeerde aan de hand van de overgeleverde produktie de veronderstelde invloed van Leeu op de Zwolse drukker Peter van Os. Deze bleef volgens haar beperkt tot het gebruik van materiaal van Leeu en het nadrukken van drie teksten uit Leeuws fonds. Over een mogelijke zakelijke relatie doet zij geen uitspraak; daarvoor zouden andere bronnen bestudeerd moeten worden. Het zijn dergelijke ‘andere bronnen’ waaraan Gnirrep aandacht schenkt. Met Leeu als voorbeeld laat hij zien hoe door boekhistorici verwaarloosde archivalia gegevens kunnen bevatten over drukkers en boekverkopers. Ook in deze bijdrage komt de relatie met Van Os aan de orde: door Gnirrep gepresenteerde gegevens versterken de in 1942 door Kruitwagen geformuleerde hypothese dat hierbij de broer van Gheraert (Claes de Leeu) een rol heeft gespeeld.

In de bijdrage van Heijting wordt het fonds met behulp van bibliometrische methoden kwantitatief geanalyseerd. Hieruit blijkt o.a. dat de verhuizing naar Antwerpen voor Leeu niet de opzienbarende expansie teweeg heeft gebracht waarover zo vaak is geschreven. Tenslotte is een lijst opgenomen van alle door Leeu in Gouda gedrukte boeken (69 nrs.).

De bundel verscheen als Verzameling Bijdragen van de Oudheidkundige Kring ‘die Goude’ (dl. 23) en werd uitgegeven door Uitgeverij Eburon te Delft (ISBN 90-5166-344-7, 269 blz.). De prijs bedraagt f 32,50 excl. verzendkosten. Het boek kan besteld worden bij de Oudheidkundige Kring ‘die Goude’, Vlietenburg 32, 2804 WT Gouda.

Pierre N.G. Pesch

Leidse Letterendag

Op zaterdag 16 april 1994 organiseert de Vakgroep Nederlands van de Leidse Universiteit voor de vierde maal een ‘Letterendag’. Het thema is: Koloniale literatuur in het Nederlands. Onder de titel ‘Van Oost tot West’ worden vijflezingen gepresenteerd, die elk een bepaald aspect van dit thema belichten. Peter van Zonneveld spreekt over Nederlands-Indië en Nieuw-Guinea, Ton Anbeek over Belgisch-Congo, Eep Francken over Zuid-Afrika, Jacqueline Bel over de Nederlandse Antillen en Ton Harmsen over Brazilië. De dag wordt geleid door Frank Okker, die afstudeerde in de Indische letteren.

Deelnemers betalen f 35,- voor het programma, inclusief koffie, thee en een lunch. De bijeenkomst wordt gehouden in zaal 11 van het Centraal Faciliteitengebouw, Witte Singel/Doelencomplex, Cleveringaplaats 1. Vanaf 10 uur is er een ontvangst met koffie. De eerste lezing begint om 10.30 uur, en na de laatste lezing, die eindigt om 16.20 uur, volgt een borrel. De Leidse Letterendag is niet alleen bedoeld voor oud-studenten van de Vakgroep, maar ook voor andere belangstellenden. Deelnemers wordt verzocht, zich tijdig aan te melden. Nadere informatie is te verkrijgen bij de Vakgroep Nederlands, Postbus 9515, 2300 RA Leiden.

Peter van Zonneveld