De Nieuwe Taalgids. Jaargang 86

[p. 385]

Thema Literatuurgeschiedenis
Nederlandse literatuur, een reactie in vier artikelen

Op 20 februari 1993 verscheen Nederlandse literatuur, een geschiedenis (Groningen, Martinus Nijhoff Uitgevers, XXXVI + 938 blzz., ISBN 90-6890-393-4, prijs f 125,-). Een brede Nederlands-Vlaamse redactie bestaande uit Ton Anbeek, Willem van den Berg, Jaap Goedegebuure, E.K. Grootes, Anne Marie Musschoot, Frits van Oostrom, Herman Pleij en Johanna Stouten heeft onder leiding van M.A. Schenkeveld-van der Dussen kans gezien in korte tijd een boek samen te stellen waarin door middel van 151 essays geschreven door 109 vakgenoten de hele Nederlandse literatuurgeschiedenis is vastgelegd. Het is een boek waarin op aantrekkelijke wijze voor een breder publiek in een fraaie vormgeving van Harry N. Sierman (met onmisbaar leeslint) de Nederlandse letterkunde van 1100 tot nu wordt tentoongesteld. De aandacht van de kranten en weekbladen, en nog belangrijker, de stroom van kopers die ervoor zorgde dat binnen een maand de eerste oplage was uitverkocht, tonen aan hoezeer Nederlandse literatuur haar doel heeft bereikt, waarmee, terzijde, de Neerlandistiek een grote dienst is bewezen. Maar het boek is meer: het stelt door opzet en uitwerking ook de problemen van de literatuurgeschiedschrijving aan de orde en zet zo aan tot discussie.

De opzet van Nederlandse literatuur is geïnspireerd op Denis Hollier die voor zijn ‘postmoderne’ A new history of French literature (Cambridge, Mass., Harvard University Press, 1989) 164 specialisten ronselde en samen met hen een polyperspectivistische kijk op de Franse literatuur geeft in tweehonderd stukjes, elk gebaseerd op een datum. Niet één verhaal, één ordeningsschema, één bindende visie, maar een kaleidoscopische blik. Zo ook Nederlandse literatuur. De geschiedenis bestaat niet, niemand is in staat die grote visie te geven, er bestaat in onze postmoderne wereld geen centraal perspectief, is de suggestie die uit het ‘Woord vooraf’ spreekt.

Maar aan de andere kant stelt de hoofdredacteur dat er toch wel een communis opinio bestond welke data gekozen moesten worden en welke aspecten accent moesten krijgen, waarbij met name het functioneren van de literaire werken in de samenleving wordt genoemd (p. VI). Tegenover een ‘postmoderne’ opzet staat, lijkt het, wel degelijk een idee wat relevant is te worden opgenomen en daarmee een visie op de geschiedenis.

Er schemert nog een andere doelstelling door in het ‘Woord vooraf’, namelijk dat Nederlandse literatuur de nieuwe Knuvelder zou zijn (vgl. p. VII), niet alleen een leesboek voor op de salontafel of het nachtkastje van een groot publiek, maar ook een handboek voor op het bureau van de vakgenoot en de collegebank van de student. En gelijktijdig verscheen bij dezelfde uitgever Nederlandse literatuur, een studiehandleiding, samengesteld door Marijke Meijer Drees (eindredacteur), Kees Singeling, Theo Meder, Gert Jan Johannes en Sipko Melissen (ISBN 90-6890-412-4, X + 103 blzz., f 25,-) en daar staat het met zoveel woorden: dit

[p. 386]

boekje is bedoeld om Nederlandse literatuur ‘als handboek literatuurgeschiedenis in het hoger onderwijs te vergemakkelijken’ (aldaar, p. V).

Kortom, er zijn tal van redenen om Nederlandse literatuur in een vaktijdschrift voor Neerlandici ruim aandacht te geven. De redactie wil dat doen door vier besprekingsartikelen aan deze nieuwe literatuurgeschiedenis te wijden, waarbij telkens een tijdvak centraal staat (Middeleeuwen, 16e eeuw - begin 18e eeuw, tweede helft 18e - ca. 1870, eind 19e eeuw - twintigste eeuw). De redactie heeft enkele auteurs verzocht voor de periode van hun specialisatie Nederlandse literatuur eens op haar literair-historische mérites te beoordelen. Voor de goede orde dient vermeld dat de recensenten zelf aan het boek hebben bijgedragen. Ook om die reden heeft de reactie hen geen echte recensies laten schrijven, waarin de afzonderlijke hoofdstukjes worden beoordeeld, maar hun verzocht vooral in te gaan op de grote lijnen: de opzet, de achterliggende gedachten, de visie die impliciet of expliciet blijkt uit de opzet, en zich uit te laten over de waarde van het beeld dat, alles te zamen genomen, gegeven wordt. Ook de kwestie of Nederlandse literatuur als handboek kan fungeren zal aan bod komen.

De volgorde van de besprekingen zal tegen de tijd ingaan: ondergetekende zal in dit nummer de spits afbijten voor de meest recente periode, in de novemberaflevering zal J.J. Kloek zijn tijdvak bespreken, in januari volgt de bijdrage over Renaissance en Classicisme van Mieke B. Smits-Veldt en in het maartnummer zullen Frank Willaert en Th. Mertens (Middeleeuwen en Rederijkerstijd) de rij sluiten. De vijf critici zijn twee keer bijeen geweest om over Nederlandse literatuur van gedachten te wisselen. De redactie hoopt dat iets van de levendige discussie die zich toen ontspon ook in de vier stukken zal doorschemeren. Het is niet ondenkbaar dat zij die later aan de beurt zijn de gelegenheid aangrijpen de door hun voorgangers geponeerde stellingen te attaqueren. Overigens konden allen één stelling moeiteloos onderschrijven: Nederlandse literatuur is een prachtig initiatief dat alle bewondering verdient. Als er in de komende stukken individueel kritische opmerkingen zullen worden gemaakt, dienen die gelezen te worden tegen de achtergrond van collectieve waardering.

Namens de redactie,

G.J. Dorleijn