De Nieuwe Taalgids. Jaargang 81

[p. 72]

Extrapositie en VP

Elly van Gelderen

In het volgende wordt een eigenschap van de struktuur van de Nederlandse VP beschreven nadat Extrapositie heeft plaats gevonden. Extrapositie van het objekt heeft plaats in (1), maar niet in (2):

(1)	Hij zei dat Jan het gelezen had CP[dat Piet was overleden].
(2)	Hij zei dat Jan het verhaal gelezen had.

In (1) is de objektszin (dat Piet was overleden) naar rechts verschoven en heeft het achtergelaten. Extrapositie heeft zich niet voorgedaan in (2), waar het NP-objekt nog preverbaal voorkomt. Ik wil een aspekt van de struktuur van de VP in (1) beschrijven, voornamelijk daar dit licht zal werpen op Extrapositie-theorieën, bijvoorbeeld zoals die door Hoekstra (1984).

Hoekstra ontwikkelt een interessante theorie over Extrapositie, gebaseerd op een idee van Kayne (1982): de Unlike Category Condition (zie blz. 85, ook UCC genoemd). Hoekstra's argument is dat [αN, βV] elementen geen elementen van dezelfde soort (nl. [αN, βV] mogen regeren. Dit betekent dat een V, [-N, +V], en een CP, [-N, +V], onverenigbaar zijn (een CP is een zin zoals dat Piet was overleden in (1)). In het Nederlands regeert een V naar links en vandaar dat, volgens Hoekstra, een CP naar de rechterkant van V (of I, als de V zich daar bevindt) moet verhuizen. Ik wil laten zien dat de geëxtraponeerde CP deel blijft uitmaken van een VP en dat de V in de positie van I een CP dus nog wel regeert. Hoekstra's theorie kan daarom niet juist zijn. Allereerst zet ik Hoekstra's argumenten uiteen.

1 Hoekstra's theorie

Hoekstra zegt dat vanwege de UCC Extrapositie plaats vindt. Deze konditie betekent voor het Nederlands dat een konstruktie zoals (3) ongram-matikaal is omdat de CP aan de linkerkant van V staat:

(3)	Hij zei dat Jan CP[dat Piet was overleden] gelezen had.

Als de CP rechts van V wordt geplaatst, zoals in (1), dan regeert de V de CP niet meer omdat V alleen maar naar links regeert. Hoekstra neemt aan dat de struktuur voor een zin zoals (1) is als in (4) en dat een V^o samengaat met een I, dat wil zeggen, dat een V^o zich naar de I positie verplaatst:

[p. 73]

(cf. Hoekstra, blz. 79, wiens struktuur geen NP₂ vermeldt)

Als de NP₁ in (4) een CP is moet de CP verhuizen omdat het anders door V^o (na verplaatsing van V^o naar I) geregeerd wordt en dat in strijd is met de UCC. Als de NP₂ in (4) een CP is dan wordt het door V^o geregeerd zelfs al heeft V^o zich niet naar de I positie verplaatst. Daarom moet, volgens Hoekstra, een CP-objekt zich naar de rechterkant van V^o verplaatsen.

Behalve dat er zich problemen met een struktuur zoals (1) kunnen voordoen, bestaat er het probleem dat CP zich niet rechts van I aanhecht, maar links ervan, namelijk aan de V door mij VP genoemd). Dat wordt in 2. aangetoond.

2 CP en VP

In het Nederlands kan een VP vooraan de zin geplaatst worden (zoals bijvoorbeeld opgemerkt door De Haan 1981), zoals getoond wordt in (5):

(5)	a. Harry heeft voor Marie een huis gekocht.
	b. [Voor Marie een huis gekocht]VP heeft Harry.
	(cf. De Haan, blz. 32)

In (5b) is de VP naar voren verhuisd. Als, zoals Hoekstra beweert, een CP zich in (4) rechts van V^o aanhecht, zou het mogelijk moeten zijn om CP achter te laten als de VP naar voren geplaatst wordt. Zin (6) zou daarom mogelijk moeten zijn:

(6)	*Het was voorspeld dat Jan hem zou vertellen dat Ajax verloor en VP[hem vertellen] heeft Jan gedaan CP[dat Ajax verloor].

In het tweede gedeelte van (6), beginnend met en, heeft VP zich verplaatst zonder dat CP zich ook verplaatst heeft. De UCC voorspelt dat (6) mogelijk zou moeten zijn omdat de CP zich buiten het domein van I aangehecht heeft, dat wil zeggen rechts van heeft. Zin (6) is echter ongrammatikaal. Als we zouden aannemen dat een CP zich aan de VP hecht zou CP met de VP mee naar voren verhuizen. Dit lijkt inderdaad het geval te zijn, zoals zin (7) aantoont. In (7) wordt een CP met de VP naar voren geplaatst en (7) is, in tegenstelling met (6), wel grammatikaal:

(7)	Het was voorspeld dat Jan hem zou vertellen dat Ajax verloor en VP[hem vertellen CP[dat Ajax verloor]] heeft Jan gedaan.

[p. 74]

Zin (7) geeft aan dat de stmktuur van de VP na Extrapositie is als in (8). Anders zou de CP nooit samen met de rest van de VP vooraan de zin geplaatst kunnen zijn geworden:



In (8) kan de CP geregeerd worden door heeft en daarom kan de UCC niet de juiste verklaring voor Extrapositie zijn in deze gevallen.

3 Konklusie

In het bovenstaande wordt een argument aangevoerd dat erop duidt dat na Extrapositie een CP zich aan een VP aanhecht (in het Nederlands). Het resultaat is dat in dat geval een theorie zoals die van Hoekstra niet meer juist kan zijn, omdat deze ervan uit gaat dat de CP rechts van I geplaatst moet worden.

Bibliografie

de Haan, G. (1981), Conditions on rules, Foris. 2e editie.

Hoekstra, T. (1984), Transitivity, Foris.

Kayne, R. (1982), lezing GLOW 1982.